کودکان پرخاشگر و عصبی، شیوه برخورد

شاید شما هم با این موقعیت برخورد کرده باشید که کودک شما کار اشتباهی را انجام دهد و بعد چون کسی شاهد آن نبوده از قبول مسوولیت کاری که کرده شانه خالی کند و حتی به دروغ بگوید که آن را انجام نداده است. خیلی از مواقع والدین مطمئن هستند که کودک‌شان مقصر موضوع یا فاعل کار اشتباه است اما وقتی با دروغگویی و انکار او مواجه می‌شوند درمی‌مانند که چه رفتاری در این شرایط مناسب است؟
آیا باید کودک را هم به خاطر دروغگویی و هم به خاطر کار زشتش تنبیه کرد؟ آیا بهتر است که کودک را وادار به اعتراف کنید تا دروغگویی برای او تبدیل به یک عادت نشود؟ از چه راهی می‌توان به این نتیجه رسید؟
پرسش‌هایمان را با دکتر پورشایگان، روانشناس کودک و نوجوان در میان می‌گذاریم و او توضیح می‌دهد: ابتدا بگذارید این موضوع را تذکر بدهم که وظیفه هر پدرومادری آموزش کودک است و نه تنبیه او. ابزارهای تنبیه و تشویق باید در راستای آموزش کودک به کار گرفته شود نه در جهت تلافی کار بد کودک و دروغگویی او. پس در وهله اول شما باید سعی کنید که کودک را متوجه دروغگویی خود بکنید و به او توضیح دهید که دروغگویی زشتی کار او را دوچندان می‌کند.
این روانشناس کودک و نوجوان در ادامه می‌گوید: اگر کودک شما به کاری که انجام داده است اعتراف نمی‌کند و دروغ می‌گوید نباید با روش‌های اشتباه او را وادار به اعتراف کنید. به عنوان مثال، برخی از والدین برای اینکه از انجام کار اشتباه توسط کودک خود مطمئن شوند، اعتماد او را جلب کرده و به او احساس در امان بودن می‌دهند و می‌گویند: «اگر فلان کار را انجام داده‌ای ایرادی ندارد...» تا کودک به کار اشتباه خود اعتراف کند. اما این روش نادرستی برای اعتراف گرفتن از کودک است. زیرا در اغلب موارد والدین سر قولی که داده‌اند، باقی نمی‌مانند و به محض اینکه کودک به کار اشتباه خود اعتراف می‌کند او را تنبیه و مجازات می‌کنند. این موضوع اعتماد کودک را نسبت به والدین خدشه‌دار می‌کند و باعث منزوی‌شدن و پنهان‌کاری کودک می‌شود.
از طرف دیگر اگر هم والدین بخواهند به حرفی که زده‌اند وفادار بمانند و واقعا انجام آن کااشتباه را بدون ایراد و اشکال بدانند تکرار آن عمل نادرست برای کودک بی‌تفاوت می‌شود. چون پیش از این والدین به او اطمینان داده‌اند که انجام آن کار ایرادی ندارد و تنها باید به انجام آن اعتراف کند. این شیوه باعث می‌شود که کودک خونسردانه کار اشتباهش را تکرار کند.
پورشایگان به روش درست اشاره می‌کند و می‌گوید: والدین باید در انتخاب کلمات در صحبت با کودک دقت کنند! به جای جمله قبلی ما می‌توانیم بگوییم چون عمدا این کار اشتباه را انجام ندادی و متوجه ضررهای کاری که کردی، نبودی تو را می‌بخشیم و بعد از اینکه کودک به کار خودش اعتراف کرد می‌توانید از او بخواهید که دفعه بعد این کار را تکرار نکند چون این زیان‌ها را دارد و برایش در مورد ناراحتی و ضرری که این کار برای خودش یا اطرافیان ایجاد می‌کند، توضیح دهید.

والدین باید در انتخاب کلمات در صحبت با کودک دقت کنند
پورشایگان، روانشناس کودک و نوجوان در ادامه درباره علت دروغگویی کودک توضیح می‌دهد و می‌گوید: وقتی کودک از قبول اشتباهش سر باز می‌زند و به اصطلاح زیر بار نمی‌رود که دروغ گفته و فلان کار را انجام داده و بعد منکر شده است به این علت است که می‌خواهد عزت نفسش را حفظ کند. در واقع کودک نگران اعتباری است که نزد پدرومادر یا اطرافیان دارد و نمی‌خواهد جلوی آنها خرد شود. تحسین دیگران و برداشتی که از کودک دارند که تو بچه خوبی هستی... یا خیلی باهوشی و... باعث می‌شود کودک برای خودش یک جایگاه را در ذهن اطرافیان تصور کند که با برملاشدن اشتباهش این جایگاه ممکن است به کلی فرو بریزد.
کودک نگران این است که ارزشش در نزد پدرومادر کم شود و به همین دلیل دروغ می‌گوید. این مساله از این جهت اهمیت دارد که در مقابل اشتباهات یا کاستی‌های کودک ارزش و اعتبار او را زیر سوال نبریم و در مقابل اشتباهات او واکنش شدید نشان ندهیم. مثل اینکه بگوییم دیگر به تو اعتماد ندارم که دروغ گفتی یا اینکه دیگر دوستت ندارم... این جملات اشتباه است و احساس پنهان‌کاری و دروغ را در کودک تقویت می‌کند.
این روانشناس در نهایت تاکید می‌کند: به جای این برخوردها بهتر است به او بگوییم که تو پسر یا دختر خیلی خوبی هستی و ما دوستت داریم اما اگر به این کار اشتباه ادامه بدهی این ضررها را برای تو و بقیه دارد و به او یاد بدهیم که اگر اشتباهی انجام دادی اما حقیقت را گفتی و به کارت اعتراف کردی ما زودتر تو را می‌بخشیم تا اینکه اصلا نگویی. با این روش کودک احساس امنیت و آرامش بیشتری می‌کند و احساس بی‌ارزشی و طرد شدن به او دست نمی‌دهد.