درمان قشقرق کودکان، قابل مهار است؟

اولین باری که کودک خردسال شما یک قشقرق (کج خلقی) به راه می اندازد ممکن است واقعا تعجب کرده و گیج و دست پاچه شوید، به خصوص اگر قشقرق در یک جمع یا مکان عمومی رخ دهد. در این هنگام بهترین کار این است که قشقرق را به همان زودی که شروع شده، به سرانجام برسانید و به کودک خود بیاموزید سریعا ساکت شود.

قشرق ممکن است از سنین دوازده ماهگی، زمانی که نوپاها مستقل تر می‌شوند، شروع گردد. در این مرحله به نظر می‌رسد که کودک متوقع، لجوج و بدون همکاری باشد. قشقرق در سنین دو سالگی شایع است و اگر به خوبی هدایت شود کمتر اتفاق می‌افتد که تا سه تا چهار سالگی ادامه پیدا کند. همان‌طور که کودک به تدریج می‌آموزد که مشکلات را از راه‌های دیگر حل کند کمتر هم قشقرق به پا می‌کند. بچه‌ها ممکن است نتوانند قشقرق خود را بدون کمک والدین کنار بگذارند.

قسمتی از وظیفه‌ی شما به عنوان یک پدر یا مادر این است که به کودکتان بیاموزید محرومیت و ناتوانی خود را کنترل و علت عصبانیتشان را به روش‌های مناسب بیان کنند.

قشقرق به چه صورت است؟

قشقرق در کودکان می‌تواند به کوتاهی بیست ثانیه یا به مدت چند ساعت باشد و به صورت نق زدن، گریه کردن، فریادکشیدن، گاز گرفتن، پاکوبیدن روی زمین، دویدن دور اتاق، پرت کردن اشیا یا خود را روی زمین انداختن بروز کند.

بعضی کودکان نفس خود را حبس می‌کنند تا زمانی که ضعف کنند یا موقتا بیهوش شوند (ریسه رفتن). زمانی که این رفتار اتفاق می‌افتد، معمولأ هدف خاصی مد نظر است. این هدف می‌تواند به جلب توجه، به دست آوردن چیزی یا اجتناب از انجام کاری باشد. به هر دلیلی که باشد، والدین باید این مطلب را به کودک خود انتقال دهند که این عمل او غیرقابل قبول است.

چرا بچه‌ها قشقرق به پا می‌کنند؟

وقتی کودکان احساس عصبانیت، عجز یا محرومیت می‌کنند، قشقرق به راه می‌اندازند. خردسالان در مواقع زیر احساس عجز و محرومیت می‌کنند:

- به آنها نه گفته شود.

- کارها به نحوی که انتظار دارند پیش نرود.

- نتوانند تکالیف و مسائل سخت را مدیریت کنند.

- ندانند وقتی چیزی می‌خواهند چه کلماتی بگویند.

- خیلی خسته یا گرسنه باشند.

- گاه هیچ دلیل روشنی وجود ندارد.

بچه‌ها مزاج‌های متفاوتی دارند. بعضی بچه‌ها آرام و آسان گیر هستند و به ندرت از قشقرق برای رسیدن به اهدافشان استفاده می‌کنند. بعضی دیگر مزاج نا‌آرام دارند و اغلب بداخلاقی می‌کنند.

اگر بچه‌ها چیزهایی را که می‌خواهند، با این روش به دست آورند، این رفتار را ادامه می‌دهند یعنی یاد می‌گیرند که شلوغ کنند یا رفتارهای پرهیجان داشته باشند تا سایرین به خواسته‌های آنان پاسخ دهند. به عنوان مثال: کودک شما یک اسباب بازی کوچک را در سوپرمارکت برمی‌دارد و می‌گوید: " من این را می‌خواهم" شما می‌گویید: "نه". و آن را سرجایش برمی‌گردانید. کودک شما لج می‌کند. اسباب بازی را چنگ می‌زند و فریاد می‌زند "مال من است! مال من است!" اگر شما برای اینکه او بیشتر شلوغ نکند و قشقرق راه نیندازد بگویید: "خیلی خوب، اون مال تو اما فقط همین یکبار." کودک شما می‌آموزد که "نه" گفتن شما این معنی را داشته که باید سعی کند سخت‌تر و لجبازتر شود و بلندتر اعتراض کند تا شما به او آنچه را که می‌خواهید بدهید. بنابراین وقتی نتیجه قشقرق کارساز باشد دوباره اتفاق می‌افتد.

چطور می توان از قشقرق پیشگیری کرد؟

- تا حد امکان چیزهای خاصی را که نمی‌خواهید کودکتان به آنها دست بزند از دسترس او دور کنید، از گفتن "نه" و همچنین کاربرد زیاد جمله "دست نزن" خودداری کنید.

- سعی کنید زمان‌های خوابیدن و غذا خوردن کودکتان منظم باشد.

- اجازه بدهید کودک شما بداند که در طی روز، در حال انجام چه کاری هستید تا از آنچه که قرار است اتفاق بیفتد آگاه باشد، بنابراین خواهد دانست انتظار چه چیزی را داشته باشد.

- با فعالیت‌های متنوع، کودک خود را مشغول نگه دارید و در جاهایی که ممکن است به دلایلی حوصله‌اش سر برود و شلوغ و مخرب شود، او را سرگرم کنید.

- به کودک توجه کرده و برای رفتار خوبش او را تشویق نمائید.

- در مورد نیازهای قابل قبول کودکتان قبل از اینکه بلی یا نه بگوئید، تصمیم‌گیری کرده و آن را عملی سازید.

چطور باید قشقرق را کنترل کرد؟

از بی اعتنایی کردن استفاده کنید. بی اعتنایی به قشقرق می‌تواند برای کودکان کمتر از ۲ سال مؤثر باشد. به کودک نگاه نکرده و با او صحبت نکنید. اگر در وضعیت امنی است، از او دور شوید و تا قشقرق او تمام نشده، توجهی به او نداشته باشید. در عین حال اگر در شرایط خطرناکی قرار دارد او را بدون اینکه خودش بفهمد تحت نظر داشته و چشم از او برندارید. به محض اینکه کودک آرام گرفت و رفتارش خوب شد او را تشویق کنید.

کاری را که کودک باید انجام بدهد، به او بگوئید.

برای کنترل قشقرق در بچه‌های بزرگتر، کاری را که انجام می‌دهید متوقف کرده و به کودک به اندازه‌ی فاصله‌ی یک بازوی او نزدیک شوید. آرام اما محکم و قاطع به او بگویید آنچه را که انجام می‌دهد متوقف کند و کار دیگری به جای آن انجام دهد. مثلا اگر کودک شما ۳ ساله است بگویید: "علی جان! فریاد زدن را همین حالا متوقف کن و با صدای آرام صحبت کن." اگر کودک، آنچه را که شما گفتید انجام داد تشویقش کنید.

اگر قشقرق متوقف نشد به کودک بگویید آنچه را انجام داده غلط بوده و عواقبی دارد: "علی جان! چون شما آنچه را که گفتم انجام ندادی، حالا باید به اتاق خلوت بروی." (اتاق خلوت جایی است که کودک از وضیعتی که مشکل در انجا رخ داده دور می‌شود.)

بنابراین کودک را به فضا یا اتاقی ببرید که سرگرم کننده نیست ولی ایمن و مطمئن است و به او بگوئید باید به مدت ۳ دقیقه آرام بگیرد تا بتواند از اتاق خارج شود. این یادآوری را حتی اگر کودکتان مضطرب یا عصبانی می شود، انجام دهید.

وقتی کودکتان به مدت ۳ دقیقه در اتاق خلوت، آرام بود، او را به فعالیت مورد علاقه اش برگردانید و به خاطر آرام بودن رفتار خوبش، تشویقش کنید.

اگر قشقرق دوباره اتفاق افتاد اتاق خلوت را تکرار کنید و ممکن است تا زمانی که کودک بیاموزد که عصبانیت و ناکامی‌اش را چگونه کنترل کند، لازم باشد شما چند بار از روش اتاق خلوت استفاده کنید.

قشقرق در خارج از خانه و در جمع

اگر قشقرق زمانی که شما بیرون از خانه هستید اتفاق افتاد، از روش بی‌اعتنایی استفاده کنید.

اگر چاره‌ساز نبود، مکان خلوت را به کار ببرید. مکان خلوت، پیدا کردن یک جای امن است مانند نشستن در ماشینتان یا روی نیمکت پارک تا سروصدای کودک متوقف شود. او را به مکان‌های گفته شده هدایت کنید. به کودک بگوئید که باید آرام بنشیند و خودتان هم حدود 30 ثانیه آرام بگیرید و بدون حرف زدن در کنارش منتظر بمانید.

اگر کودکتان آرام نگرفت و ننشست به عنوان آخرین چاره، به خانه برگردید و مستقیمأ او را به اتاق خلوت ببرید و در دفعات بعدی مراحل را به همین ترتیب تکرار کنید.

یادآوری

بهتر است هر زمان که از اتاق خلوت استفاده می‌کنید مدتش را یادداشت نمائید. در انتهای هفته‌ی اول، تکرار قشقرق‌ها باید کمتر و زمان ماندن در اتاق خلوت نیز باید کوتاه‌تر باشد.

نکات کلیدی

- برای پیشگیری از قشقرق برنامه‌ریزی کنید.

- وقتی کودک، خوب رفتار می‌کند، به او توجه کرده و تشویقش کنید.

- اگر قشقرق رخ داد راه بی‌اعتنایی کردن را برای کودکان کوچک‌تر به کار ببرید.

- به همان سرعتی که کودک، آرام شده و رفتارش خوب می‌شود، او را تشویق کنید.

- اگر قشقرق ادامه یافت، به کودک آنچه را می‌خواهید انجام دهد بگوئید و از اتاق خلوت استفاده کنید.

- پس از خروج از اتاق خلوت، کودکتان را دوباره به فعالیت مورد نظر برگردانید و او را برای خوب رفتار کردن و آرام بودن در اتاق خلوت تشویق کنید.

- بپذیرید که کودک شما ناراحت است ولی بعد از اینکه آرام شد، مثلأ بگوئید متأسفم که تو اینقدر عصبانی بودی ولی کج‌خلقی کردن تو کار اشتباهی است. اگر سن کودک بالای 4 سال است می توانید از او بپرسید: (( برای کنترل این موقعیت، بهتر بود چه راهی را انتخاب می کردی؟))

- به کودکتان کمک کنید تا با گفتن کلمات، احساسات خود را ابراز کند. به تدریج که کودکان از مهارت‌های زبانی، بهتر استفاده می‌کنند، حملات کج خلقی کمتر می‌شود.

- در موارد حبس کردن نفس، نکته‌ی مهم آن است که در آن زمان، به کودک کمترین توجه را داشته باشید. با این وجود، باید همیشه در میدان دید کودک قرار بگیرید. (در برخی موارد نیز نیاز است که کودک توسط پزشک، ارزیابی و معاینه شود.)