تلقیح اسپرم به داخل رحم، چگونه است؟

نازایی به عدم توانایی در حاملگی بعد از یک سال نزدیکی فعال زوجین بدون استفاده از وسایل جلوگیری کننده از حاملگی اطلاق می شود. حدود ۷۸ درصد زوجین در طی سال اول و ۸۸/۸ درصد در طی سال دوم زندگی مشترک شانس حاملگی دارند. نازایی یک مسئله شایع و نگران کننده برای زوجنین محسوب می شود و تقریبا ۱۵ درصد زوجین از این بیماری رنج می برند. گزارشاتی موجود است که شیوع آن در جوامع بشری در حال افزایش می باشد. علل نازایی اغلب چند فاکتوری بوده و باید هر دو زوج به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرند. به طور عمده نازایی به دو فاکتور زنانه و مردانه تقسیم می شود. از علل مهم نازایی در زنان اختلال در تخمک گذاری، ضایعه لوله رحم، بیماری اندومتریوز و غیره می باشد و از علل مهم مردانه می توان اختلال در عملکرد، تعداد و شکل اسپرم را نام برد. عوامل مختلفی از قبیل افزایش سن، نوع تغذیه، چاقی، عوامل محیطی و شغلی و داروها، اختلالات کروموزومی و ژنتیکی و غیره می تواند روی قدرت باروری زن و مرد تاثیر بگذارد. با توجه به علل نازایی درمان های طبی و جراحی مختلفی انجام می شود ولی در بعضی از موارد از جمله نازایی به علت نامشخص که حدود ۳۰ درصد موارد را تشکیل می دهد و یا انسداد لوله رحم از روش های نوین آزمایشگاهی برای درمان این بیماران استفاده می شود این روش ها شامل ZIFT، GIFT، IVF، ICSI، IUI می باشند.

تلقیح اسپرم به داخل رحم با استفاد از اسپرم (IUI):

دراین روش اسپرم های زنده به وسیله کاتتر و به طور مصنوعی همزمان با تخمک گذاری وارد حفره رحم می شود. تحریک تخمدان قبل از تزریق اسپرم بدلیل دستیابی به شانس بالای حاملگی توصیه می شود. زمان تخمک گذاری به وسیله سونوگرافی های متعدد از تخمدان در روزهای متوالی و گاهی با اندازه گیری هورمون های جنسی در ادرار و خون مشخص می شود. روش IUI روش ساده ای بوده و بیمار بدون ناراحتی همانند گرفتن اسپرم از دهانه رحم این عمل را می تواند تحمل نماید. اسپرم مورد استفاده باید به طور تازه از همسر بیمار گرفته شود. این درمان را در موارد مختلفی از جمله نازایی با علت نامشخص، بعضی اختلالات اسپرم، وجود مخاط نامناسب در دهانه رحم برای عبور اسپرم و بعضی از بیماران با اختلالات تخمک گذاری می توان استفاده کرد. این روش را معمولا تا 4 بار در یک زوج انجام می دهند که شانس حاملگی بعد از 4 دوره حدود 35 درصد می باشد.

لقاح آزمایشگاهی (IVF)

اولین نوزاد متولد شده با استفاده از روش درمانی IVF در سال ۱۹۷۸ بوسیله Edwards و Steptoe گزارش شد. این روش درمانی امید تازه ای برای زوج های نازا به وجود آورد. IVF مشابه IUI ساده و بدون نیاز به بستری شدن بیمار انجام می شود و شامل مراحل زیر می باشد.

۱-تحریک تخمک گذاری:

با تجویز داروهای محرک تخمک گذاری، تخمدان های بیمار تعداد زیادی فولیکول های حاوی تخمک تولید می کنند. زمان رسیده شدن فولیکول ها به وسیله سونوگرافی های مکرر تخمدان و اندازه گیری هورمون استرادیول سرم که از روز هشتم درمان شروع می شود تعیین می شود.

۲-جمع آوری تخمک:

با تحریک تخمک گذاری، تخمدان ها (به اندازه پرتقال متوسط) بزرگ شده و معمولا در نزدیکی دیواره واژن قرار می گیرند. این امر کمک می کند که پزشک به وسیه سوزن مخصوصی از طریق دیواره واژن، تخمک ها را از تخمدان جمع آوری کند که این عمل معمولا زیر بی هوشی عمومی یا موضعی انجام می شود.

۳-تهیه و آماده سازی اسپرم:

صبح روز جمع آوری تخمک ها، اسپرم نیز با رعایت اصول بهداشتی و انجام مراحل آزمایشگاهی جدا و انتخاب می شود.

۴-لقاح و رشد جنین ها در محیط آزمایشگاه:

اسپرم و تخمک ها را در مجاورت یکدیگر در محیط های کشت جنین در طول شب (در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد انکوباتور CO۲) قرار می دهند تا لقاح صورت گیرد. صبح روز بعد در صورت لقاح، برای مدت ۲۴ ساعت دیگر جنین ها را داخل انکوباتور قرار داده تا به مرحله ۴ تا ۸ سلولی برسند.

۵-انتقال جنین ها به داخل رحم:

اگر چه تعداد جنین های تشکیل شده معمولا بیش از سه عدد می باشد ولی به منظور جلوگیری از حاملگی های چند قلویی تنها ۲ تا ۳ جنین بداخل رحم منتقل می شود و مابقی آن ها را می توان به وسیله منجمد کردن جنین ذخیره و در موارد نیاز در سیکل درمانی بعدی استفاده کرد.

۶-تجویز هورمون پروژسترون:

در نیمه دوم سیکل قاعدگی به منظور آماده سازی رحم برای لانه گزینی و نگهداشتن جنین توسط رحم، هورمون پروژسترون به بیمار تجویر می شود و تست حاملگی حدود ۱۲ روز بعد از انتقال جنین انجام می شود.

روش IVF در موارد انسداد لوله رحم و مردانی که دارای اسپرم های بسیار ضعیف و نامناسب برای IUI می باشند به کار برده می شود و میزان موفقیت IVF برای انتقال جنین ۲۵ درصد و میزان تولد زنده ۱۸ درصد در این روش در هر سیکل درمانی می باشد. البته میزان موفقیت بستگی به سن، علت نازایی و کیفیت اسپرم دارد.

تلقیح نطفه به داخل رحم (GIFT):

روش GIFT تا مرحله جمع آوری تخمک ها و تهیه و آماده سازی اسپرم مشابه IVF است. پس از این مرحله مقدار مناسب اسپرم و تخمک توسط وسیله مخصوصی وارد رحم می شود. برای انجام این روش، لوله رحم می بایست حتما سالم باشد.

انتقال نطفه بارور شده داخل لوله رحم (ZIFT):

این روش ترکیبی از GIFT و IVF می باشد. بیمار مشابه IVF آماده شده و تخمک ها جمع آوری و در آزمایگشاه لقاح صورت می گیرد و جنین تک سلولی (زایگوت) تشکیل شده و به وسیله لا پاراسکوپی به داخل لوله رحم منتقل می شود. این روش در مواردی که انتقال جنین از دهانه رحم مشکل باشد انجام می شود.

تزریق اسپرم بداخل تخمک (ICSI):

تخمک (اووسیت) حاوی پوسته گلیکوپروتئینی به نام Pellucida zona و غشاء سیتوپلاسمی می باشد که مانع ورود اسپرم با حرکت و شکل غیر طبیعی به داخل سیتوپلاسم تخمک شده و در نتیجه مانع عمل لقاح می شود. در سال های اخیر روش جدیدی به نام ICSI ابداع شده است که قادر است که اختلالات شدید اسپرم (شکل و حرکت غیر طبیعی) را درمان نماید. در این روش اسپرم منفرد به وسیله سوزن باریک که 12 برابر نازکتر از یک تار مو می باشد (در حالی که تخمک به وسیله پیپت نگهدارنده ثابت نگه داشته شده است) مستقیما به داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می گردد و واکنش اسپرم و تخمک را تسهیل می نماید. میزان لقاح برای هر تخمک 70 درصد و میزان موفقیت حاملگی بالینی برای هر سیکل درمانی بیش از 24 درصد گزارش شده است. ICSI از IVF گرانتر بوده و نیاز به وسایل پیچیده و فرد مجرب دارد. این روش تهاجمی بوده و تمامی سدهای طبیعی را به منظور انجام لقاح از بین می برد. اگرچه اطلاعات اولیه از سرتاسر جهان، افزایش خطر اختلالات مادرزادی و کروموزومی را گزارش نکرده اند ولی هنوز مشخص نیست که آیا نوزادان مذکور که با این روش به دنیا می آیند، در آینده از نازایی رنج خواهند برد یا خیر؟

اهداء تخمک:

اولین گزارش موفقیت آمیز استفاده از اهداء تخمک در سال ۱۹۸۴ داده شده است و از آن زمان تا به حال چند صد مورد تولد در جهان با این روش گزارش شده است. از این روش می توان در موارد نارسائی زودرس تخمدان، عدم وجود مادرزادی تخمدان، از بین رفتن تخمدان ها در اثر جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمان، احتمال انتقال بیماری های ژنتیکی به نوزاد، عدم موفقیت در تخمک گذاری و سقط های مکرر استفاده نمود. فرد دهنده تخمک می تواند زنان تحت درمان با روش IVF (تخمک های اضافی)، دوست، فامیل و یا فرد ناشناس باشد. از فرد دهنده معاینات فیزیکی و تست های مختلف از جمله تعیین گروه خونی، آنالیز کروموزومی، جستجوی عفونت هایی مانند ایدز، هپاتیت و غیره به عمل می آید. در این روش اهداء کننده تخمک، تحت درمان داروهای محرک تخمک گذاری قرار گرفته و تخمک ها همانند روش IVF جمع آوری شده و سپس تخمک در مجاورت اسپرم شوهر فرد گیرنده تخمک قرار داده تا لقاح در محیط آزمایشگاه صورت بگیرد. پس از تشکیل جنین، ۲ تا ۳ جنین به داخل رحم فرد گیرنده منتقل می شود. در این روش فرد گیرنده تحت درمان استروژن و پروژسترون به منظور آماده شدن رحم برای لانه گزینی جنین قرار می گیرد و این درمان تا هفته ۱۰-۱۲ حاملگی ادامه می یابد. بعد از این زمان جفت قادر به تولید این هورمون ها بوده و در نتیجه رحم قادر به نگهداری جنین می باشد. میزان موفقیت این روش مشابه IVF می باشد و در این روش سن بیمار به طور مشخصی نمی تواند روی شانس حاملگی تاثیر بگذارد.

اهداء جنین:

اهدا جنین یکی از راه های درمان زوج هایی می باشد که توانایی ایجاد جنین های سالم را ندارند. اهدا کننده های جنین به دو گروه تقسیم می شوند:

1-زوج هایی که تشکیل خانواده داده و تنها به منظور تولید جنین و اهداء آن به زوج های نازا تحت سیکل درمانی IVF قرار می گیرند.

2-زوج هایی که نازا بوده و تحت درمان IVF بوده بعد از حامله شدن و فرزند دار شدن تعداد اضافه جنین های تشکیل شده را که در نیتروژن مایع منجمد و ذخیره شده به زوج نازای دیگر اهدا می کنند. در این روش پزشک تمامی احتمالات و خطرات ناشی از اهدا جنین از جمله عوارض فیزیکی مانند عفونت و اسکار دائمی و عوارض روحی و روانی ناشی از اهدا جنین را به فرد دهنده اطلاع می دهد. قبل از اهدا جنین زوج های دهنده از نظر تاریخچه پزشکی، ژنتیکی و تست های خونی برای تشخیص بیماری های عفونی از جمله ایدز، هپاتیت، و گروه های خونی برسی می شوند و اجازه کتبی مبنی بر استفاده از جنین های آن ها و عدم داشتن هیچگونه حقوقی نسبت به نوزادان متولد شده را امضاء می کنند.