سونوگرافی های دوران بارداری، لحظه دیدار نزدیک است

نی‌نی بان: اولین دیدار همین جا اتفاق می افتد. یک دیدار یک طرفه که مادر به تماشای فرزندش می نشیند و یک دل سیر نگاهش می کند. ضربان قلبش را می شنود و حرکاتش را زیر نظر می گیرد. بیشتر زنان باردار تا متوجه می شوند جنینی در بطن خود دارند دلشان می خواهد تماشایش کنند. روند رشد و سلامتش را پیگیری کنند و بدانند قرار است مادر یک دختر ناز باشند یا یک پسر بازیگوش. در حال حاضر با دستگاه سونوگرافی مادر می تواند از زندگی فرزندی که در بطن دارد باخبر شود اما موضوع خیلی مهم این است که تعداد دفعات لازم سونوگرافی مادر و جنین در یک دوران حاملگی چند بار باید باشد؟ پزشکان متخصص زنان و زایمان معتقدند تعداد دفعات سونوگرافی در بارداری به شرایط مادر، شرایط جنین، جواب آزمایشهای بارداری و نظر پزشک بستگی دارد ؛ اما اصولا در یک بارداری سالم که هم مادر و هم جنین در شرایط طبیعی هستند انجام حداکثر ۶ سونوگرافی کافی است. این سونوگرافی ها بار اول در هفته ششم تا هشتم بارداری ، بار دوم بین هفته یازدهم تا هفته چهاردهم بارداری ، بار سوم بین هفته پانزدهم تا هفته بیست و دوم بارداری ، بار چهارم در هفته های ۲۶ تا ۳۰ بارداری، بار پنجم در هفته ۳۲ و بار ششم در هفته ۳۶ تا ۳۷ بارداری انجام می شود.

1- سونوگرافی اول جنین در دوران بارداری: در اولین سونوگرافی پزشک متخصص وضعیت قرارگیری جنین اینکه در داخل رحم قرار دارد یا خارج از رحم ؛ یعنی بارداری داخلی رحمی است یا خارج رحمی، سالم بودن جنین ، رشد جنین و سن حاملگی را بررسی می کند. در اولین سونوگرافی قلب جنین دیده می شود. با سونوگرافی در هفته ششم حداکثر تا هفته هشت بارداری می توان قلب جنین را دید و صدایش را شنید. آنچه برای پزشک بیش از هر چیز دیگری مهم است اندازه گیری قد جنین از نوک سر تا پایین باسن است تا بتواند سن دقیق بارداری را مشخص کند. این سونوگرافی مشخص کننده ی جنین یک قلو، دوقلو و یا بیشتر است. با سونوگرافی ترانس واژینال نیز می توان در هفته چهار و نیم بعد از اولین روز آخرین قاعدگی قلب جنین را پیدا کرد از فاصله نزدیک تری به قلب و رشد جنین نگاه کرد. به وسیله سونوگرافی می توان رشد جنین را از هفته ششم بارداری تا هفته هشتم بارداری مورد ارزیابی قرار داد ؛ بهترین زمان برای تعیین سن دقیق بارداری و حاملگی هفته هشتم بارداری است، بنابر این بهترین زمان سونوگرافی اول بارداری در همان هفته های ششم به بعد بارداری است.

۲-سونوگرافی و تست غربالگری جنین: دومین سونوگرافی بین هفته یازدهم تا هفته چهاردهم بارداری انجام می شود. به این سونوگرافی ، سونوگرافی و تست غربالگری سه ماهه اول بارداری هم گفته می شود. سونوگرافی سه ماهه اول حاملگی به همراه آزمایش خون و تست غربالگری خون مادر انجام می شود. یکی از مواردی که در سونوگرافی سه ماهه اول بارداری و آزمایش خون سه ماهه اول بارداری مادر مورد بررسی قرار می گیرد ، ناهنجاری های کروموزومی جنین مثل سندرم داون (منگولیسم) است. دقت سونوگرافی، به تنهایی در تشخیص ناهنجاری های جنین حدود ۷۵ درصد است و اگر با آزمایش خون همراه شود، دقت آنها به ۸۵ درصد می رسد. این تست ترکیبی از سنجش ۲ مارکر در خون مادر (PAPP-A و Free -βHCG) و بررسی سونوگرافیک (NB و NT) است که برای بررسی برخی از آنومالی ها مانند احتمال خطر سندرم داون، تریزومی۲۱، ۱۸ و تریزومی ۱۳ انجام می‌شود. یعنی کروموزوم های شماره ۱۳ و ۱۸ و ۲۱ جنین را از جهت سه تایی بودن که نوعی ناهنجاری است، بررسی می کنند. در سونوگرافی که به آن ان تی یا (NT (Nuchal Translucency می‌گویند، ‌ مقدار مایع در پشت گردن جنین اندازه گیری می‌شود که در جنین‌های مبتلا به سندرم داون تمایل به افزایش دارد. فقدان استخوان بینی (NB) (Nasal Bone) نیز در بررسی سونوگرافیک می‌تواند مطرح کننده ابتلاء جنین به سندرم داون باشد.

3- سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری: سومین سونوگرافی بارداری بین هفته پانزدهم تا هفته بیست و دوم بارداری انجام می شود. به این سونوگرافی ، تست غربالگری خون هم گفته می شود. در این سونوگرافی، سندرم داون و تریزومی 18 که ناهنجاری های کروموزومی هستند و نقص لوله عصبی بررسی می شوند. این سونوگرافی و تست غربالگری در ادامه آزمایشهای غربالگری سه ماهه اول انجام می شود و ترکیب آن ها تست های پی در پی یا پیوسته است. اگر در سه ماهه اول بارداری تست های غربالگری را انجام نداده باشید این تست غربالگری سه ماهه دوم اطلاعات کافی در اختیار پزشک قرار می دهد. این تست ها احتمال مبتلا شدن جنین به بیماری های ژنتیکی مانند دیابت و نقص تولد را نشان می دهد. نتایج این تست به شما کمک می کند برای انجام تست آمنیوسنتز یا تست های تشخیص تهاجمی برای تعیین بیماری جنین تصمیم بگیرید.غربالگری احتمال بیماری را تعیین می کند اما فقط تست های تشخیص مانند آمنیوسنتر به طور قطع وجود بیماری را مشخص می کنند.

اکوکاردیوگرافی جنین: در سونوگرافی هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ بارداری، متخصص سونوگرافی، قلب جنین را به دقت بررسی می‌کند تا از سالم بودن آن مطمئن شود. اگر پزشک مورد مشکوکی ببیند مادر برای انجام اکوی قلب جنین به یک متخصص ارجاع داده می‌شود. به این دلیل که قلب جنین در این مرحله بسیار کوچک است، پزشک ممکن است برای رفع کوچک‌ترین شک و تردیدی، اکوی قلب جنین را بررسی کند. اکوکاردیوگرافی قلب نوعی تصویربرداری تخصصی با استفاده از اسکن قلب جنین با تمام جزئیات است که برای تشخیص نقص‌های قلب استفاده می‌شود. در صورت وجود موارد زیر نیز ممکن است برای انجام اکوی قلب جنین به متخصص ارجاع داده شوید:

-در صورت وجود هر نوع سابقۀ مشکلات مادرزادی قلبی در شما یا سایر فرزندان نیاز به انجام این اکو وجود دارد.

-در صورت وجود دیابت، خطر وجود نقص‌های مادرزادی قلب در نوزاد بیشتر می‌شود.

-مصرف داروهایی که خطر نقص قلب در جنین را افزایش می‌دهد.

-در صورت مشاهدۀ مشکل در سونوگرافی NT، وقتی اختلال کروموزومی در آزمایش‌های تشخیصی شناسایی نشده است.

۴-سونوگرافی چهارم: تا هفته ۲۰ بارداری جنین وزن زیادی نمی گیرد. ولی بعد از سه ماهه دوم و نیمه دوم سه ماهه سوم زمان وزن گیری جنین است. از هفته ۲۸ به بعد سونوگرافی برای وزن جنین وجود دارد که از روی منحنی های استاندارد وزن ایده آل اندازه گیری می شود. دور سر، طول استخوان ران، بای پاریتال و دور شکم اندازه گرفته شده، روی منحنی قرار می گیرد و وزن جنین تخمین زده می شود. اگر بعد از هفته سی ام بارداری، اندازه جنین از روی سونوگرافی و سن جنین از روی اولین روز آخرین قاعدگی تطابق نداشت و بیش از دو هفته تفاوت وجود داشت، این احتمال پیش می آید که رشد جنین کافی نبوده که در این حالت سونوگرافی باید خون رسانی به جنین را بسنجد و از نوع دیگری از سونوگرافی با نام کالر داپلر استفاده می شود.

سونوگرافی داپلر: نتیجه گیری در مورد خون رسانی کافی به جنین با اندازه گیری معیارهایی مانند مقاومت جریان خون، حجم جریان خون جفت، مقاومت جریان مغز جنین در سونوگرافی داپلر انجام می شود. این سونوگرافی قبل از هفته ۲۸ هیچ ارزشی ندارد. در هفته ۳۲ بارداری بررسی اندام های مغزی طبیعی بودن رشد جنین اهمیت زیادی پیدا می کند. در این هفته جنین بزرگ شده و جای کمتری برای حرکت دارد. به همین دلیل آنچه در صفحه مانیتور مشاهده می شود، چندان قابل تشخیص از هم نیست چون اندام های جنین در هم جمع شده است. سونوگرافی داپلر یک نوع اسکن اولتراسوند است. سونوگرافی داپلر با استفاده از امواج صوتی برای بررسی چگونگی جریان خون از طریق رگ های خونی شما انجام می شود. این سونوگرافی جریان خون را از طریق شریان ها و رگ ها نشان می دهد.سونوگرافی داپلر در دوران بارداری می تواند به پزشک کمک کند تا هر مشکلی که به سلامت مادر و نوزاد مربوط می شود، تشخیص دهد. این سونوگرافی نشان میدهد مواد مغذی کافی و اکسیژن به جفت می رسد یا نه. اگر میزان رشد جنین آهسته باشد، اگر دوقلو داشته باشید، اگر فشار خون دارید، این سونوگرافی در دوران بارداری به پزشک کمک می کند دستورالعمل ها، داروها و آزمایشهای بیشتری انجام دهد. آزمون داپلر در دوران بارداری می تواند درباره گردش خون در مغز، کلیه ها، قلب، بند ناف و جفت و همچنین رحم به شما اطلاعات بدهد. مشکلات در جریان خون می تواند باعث اختلالات در رشد جنین شود و مداخله به موقع بر اساس نتایج آزمایش ها می تواند به شما و نوزاد کمک کند.

5- سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی: در سونوگرافی سه بعدی ، برخلاف سونوگرافی دو بعدی که امواج صوتی مستقیماً فرستاده می شوند، امواج از زوایای مختلف تابانده شده و دریافت می شوند به همین دلیل تصاویر سه بعدی و دقیق تری از جنین به دست می آید که علاوه بر طول و عرض، عمق هم دارد. تکنیک سونوگرافی چهار بعدی مشابه سونوگرافی سه بعدی است با این تفاوت که در سونوگرافی چهار بعدی تصاویر تاخیر ندارند و زمان فعلی حرکت جنین را نشان می دهد، یعنی بُعد زمان به آن اضافه می شود. در سونوگرافی چهار بعدی، سرعت سه بعدی بالا می رود و قطعات تصویر سریع روی هم قرار می گیرند و حرکات جنین مثل باز و بسته کردن دهان و حرکت دادن دست ها و پاها کاملا دیده می شود. بهترین زمان انجام سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی در بارداری ، ازهفته 24 تا 32 حاملگی است تا بتوان ناراحتی های مادرزادی جنین از قبیل لب شکری ، شکاف کام (کام شکری) ، نقایص ستون فقرات و نخاع جنین و مشکلات مادرزادی قلب جنین و نقایص اندام جنین مثل چند انگشتی و پا چماقی و غیره را تشخیص داد . نکته ای که باید به آن توجه کنید کاربرد سونوگرافی سه بعدی است که باید در شرایط خاص انجام شود و همه زنان باردار نیاز به انجام این سونوگرافی ندارند.

۶- سونوگرافی ماه آخر بارداری : آخرین سونوگرافی معمول و متداول بارداری سونوگرافی ماه آخر بارداری است که در آخرین ماه از بارداری انجام می شود و هدف از انجام آن ، تعیین وضعیت قرارگیری جنین درون رحم مادر است. بهترین حالت قرارگیری جنین در رحم مادر مخصوصا برای زایمان طبیعی آن است که سر جنین به سمت پایین و به طرف دهانه رحم قرار گرفته باشد.

آزمون بدون استرس: این سونوگرافی معمولاً در هفته‌های ۳۸ تا ۴۲ بارداری انجام می شود. این آزمون در شروع سه ماهه سوم نیز ممکن است انجام شود. در این سونوگرافی که حرکات جنین در طی یک دوره زمانی ۲۰ دقیقه ای ثبت و ارتباط آن با افزایش ضربان قلب جنین بررسی می شود، جنین در ۵ مورد (توان عضلانی، حرکات جنینی، حرکات تنفسی، میزان مایع آمنیوتیک، ضربان قلب) باید نمره بگیرد. به هر کدام از موارد زیر نمره صفر(غیرطبیعی) یا نمره ۲ (طبیعی) داده می ‌شود. معمولاً این آزمون ها برای ارزیابی سلامت جنین به خصوص در موارد کاهش رشد جنین و نیز کم بودن حرکات جنین و زایمان دیررس ( زایمان پس از هفته ۴۲ بارداری ) و کاهش مایع آمنیوتیک کیسه آب در خانم هایی که آبریزش داشته و احتمال می رود خطری جنین را تهدید کند و یا اطلاعاتی از اوایل بارداری در دسترس نیست، انجام می شود و در نهایت پزشک متخصص زنان تصمیم می گیرد که آیا جنین تحت فشار است و زایمان باید سریع تر انجام شود یا ادامه بارداری خطری برای جنین ندارد.

دسته بندی سونوگرافی ها

سونوگرافی ترانس واژینال : پروب آن برای سونوگرافی از داخل واژن است که اکثراً در مرحله اول حاملگی استفاده می شود.

سونوگرافی استاندارد : این روش معمولی و عادی است که پروب روی شکم قرار می گیرد تا سونوگرام دو بعدی از وضعیت رشد جنین به دست آید .

اولتراسوند پیشرفته : این روش سونوگرافی شبیه روش معمولی است ولی امتحان سونو بیشتر روی نکاتی که مشکوک بوده انجام می شود. به همین دلیل از دستگاه های پیشرفته استفاده می کنند .

دوپلر اولتراسوند : با این روش با تغییر مختصر در فرکانس امواج فرا صوتی که برخورد می کند وبر می گردند، اکوی جریان خون را با فرکانس متفاوت و رنگ با طیف های مختلف روی مونیتور نشان می دهد. این تغییرات با کیفیت Bounce off بوجود می آید.

سونوگرافی سه بعدی : که از پروب با طراحی و نرم افزار خاص برای ایجاد تصویر سه بعدی از جنین استفاده می کنند .

سونوگرافی چهار بعدی D4 و سه بعدی D3: که موارد استفاده برای دیدن صورت و حرکات جنین در حاملگی کاربرد دارد .

اکو کاردیوگرافی قلب جنین : برای بررسی آناتومی و عمل قلب جنین و بخصوص آنومالی های قلب جنین (Congenita Heart Defect) کاربرد دارد.