شیوه های فرزندپروری والدین، نحوه برقراری پیوند با نوزاد

آگاهى والدین از نیازهاى نوزاد و تفاهم بین آن‌ها به عنوان اعضاى خانواده، عامل مهمى در برقرارى پیوند بین والدین و نوزاد است. تکامل این پیوند که به تطابق یا همبستگى مى‏انجامد، مستلزم تصمیمات و رفتارهاى صحیحى است که والدین براى فرزند خود اتخاذ مى‏کنند. این تصمیمات، شامل انتخاب نام فرزند، تغذیه مادر در دوره باردارى و نحوه برخورد و پاسخ‌گویى به محرک‏هاى فرعى نوزاد است. جواب سریع و مناسب به این محرک‏ها، به نوزاد مى‏ آموزد تا براى اعلام نیازهاى خود روش ارتباطى بهترى پیدا کند. ادامه و تکامل این تعامل یا بده - بستان، بین والدین و نوزاد، رفته رفته عمیق‏تر شده و بالاخره به تطابق یا همبستگى و هم‌دلى تبدیل مى‏شود.

انتخاب شیوه مناسب رفتارى براى رسیدن به این پیوند عاطفى، بستگى به عواملى مانند وضع اقتصادى خانواده، موقعیت اجتماعى و فرهنگى پدر و مادر و سطح توقع نوزاد دارد.

بهترین شیوه رفتارى که همبستگى خانواده را تضمین مى‏کند، رعایت نکاتى به شرح زیر است:

۱- به پیام‏ها و محرک‏هاى فرعى نوزاد توجه کنید و طبق احساس درونى خود به آن‌ها پاسخ دهید

یکى از عوامل مهم در تکامل پیوند و ایجاد همبستگى در هفته‏ هاى اول، رسیدگى به پیام‏هاى نوزاد و دادن پاسخ مناسب به آن‌هاست. نوزاد با رفتارهاى مختلف به مادر و پدر پیام مى‏دهد و والدین با دریافت پیام، به او جواب مى‏دهند. این شبکه ارتباطى خصوصى، بین نوزاد و والدین، با این هماهنگى کار خود را شروع مى‏نماید.

۲- به گریه نوزاد به سرعت جواب دهید

گریه نوزاد براى انتقال پیام، جهت رفع نیاز و ادامه زندگى است و به رشد معنوى والدین نیز کمک مى‏کند. بى‏ توجهى و بى‏ اعتنایى نسبت به گریه نوزاد ، به همبستگى و پیوند والدین و نوزاد صدمه مى‏زند. اگر به‌طور طبیعى به گریه نوزاد رسیدگى کنید و به جاى این‌که با اکراه و تحت فشار با آن برخورد کنید، با آرامش به آن جواب دهید؛ به نوزاد مى‏ آموزید تا از این وسیله پیام‏رسانى بهتر استفاده کند. بعضى افراد ناوارد، گریه نوزاد را ورزش ریه‏ ها مى‏دانند و عقیده دارند باید نسبت به آن بى‏ توجه بود. هنگام شنیدن گریه نوزاد به این خرافات توجه نکنید. براى این افراد، بى‏ توجهى نسبت به فرزند دیگران آسان است، زیرا در این مورد تعهد و مسئولیتى ندارند و گریه نوزاد دل‌شان را نمى‏ لرزاند.

۳ - تغذیه و شیر‌دادن به نوزاد را هنگام تقاضاى او انجام دهید

براى تغذیه نوزاد، به جاى برنامه منظم ساعتى، بهتر است از یک برنامه هماهنگ با نیاز وى استفاده کنید. زیرا شیردادن به نوزاد در برقرارى همبستگى، از سایر فعل و انفعالات بیولوژیکى مؤثرتر است. تغذیه نوزاد از شیر مادر علاوه بر سیرى، باعث تسکین و آرامش او نیز مى‏شود. شیردادن در هنگام نیاز، مادر را ترغیب مى‏کند تا به علائم گرسنگى که نوزاد از خود نشان مى‏دهد، بهتر توجه کند و با آن‌ها بیشتر آشنا شود. این علائم که محرک‏هاى فرعى نام دارند، بهتر از برنامه ساعتى یا هر وسیله دیگرى نیاز نوزاد را به تغذیه نشان مى‏دهد.

۴- نوزاد را بغل کنید

یکى از تغییرات مهم در شیوه جدید رفتارى والدین، بغل‌کردن یا کول‌کردن نوزاد، به جاى نشاندن او در کالسکه است. بغل‌کردن یا به کمر بستن نوزاد، بر عقیده خشک و قدیمى که نوزاد را فردى جدا از مادر و پدر تلقى مى‏کند، غالب شده است و در واقع یک سنت ‏شکنى خوب به حساب مى‏ آید. مادر ممکن است نوزاد را از خود جدا بداند، ولى نوزاد در وضعى نیست که این فکر را بپسندد و با این‌که از رحم مادر به دنیاى تازه‏اى آمده است، هنوز خود را به شکلى پیوسته به مادر و در درون وجود او احساس مى‏کند. بعضى مادران، کودک خود را فقط مدت کوتاهى که معمولاً بین وعده‏ هاى تغذیه است، بغل مى‏کنند و سپس او را روى تخت یا در کالسکه مى‏ خوابانند و این مدت کوتاه را براى رضایت و آرام کردن نوزاد کافى مى‏دانند. بررسى‏ ها نشان مى‏دهد که بغل‌کردن نوزاد یک پدیده زودگذر و مُد روز نیست، بلکه داراى آثار مثبتى در پرورش و تکامل کودک است. گریه کودکانى که با این شیوه نگه‌دارى مى‏شوند، پنجاه درصد کمتر و هوشیارى آن‌ها از نظر بینایى بیشتر است. راز داشتن فرزند باهوش را بخوانید.

۵- برنامه خواب خود را با نوزاد هماهنگ کنید

اگر مادر در طول روز خواب خود را با نوزاد هماهنگ کند، در طول شب نیز مى‏تواند این برنامه را ادامه دهد و بیدارى و گریه نوزاد باعث بدخوابى یا بى‏خوابى والدین نخواهد شد. والدین باید شیوه‏ هاى مختلف را براى خواباندن و خوب خوابیدن نوزاد امتحان کنند. نوزاد معمولاًدر انتخاب جاى مناسب خواب، والدین را یارى مى‏کند. برخى از نوزادان در تخت و اتاق جداگانه بهتر مى‏خوابند. برخى دیگر در تخت خود در اتاق والدین و بسیارى هم در کنار پدر و مادر خود بهتر به خواب مى‏روند. از بین این سه حالت، شیوه‏اى را باید انتخاب کرد که براى همه افراد خانواده، یعنى پدر، مادر و نوزاد مناسب‌تر باشد. حالت سوم، یعنى خوابیدن سه نفر در یک تخت، روشى قدیمى و متداول در کشورهاى شرقى است که اکنون در کشورهاى غربى نیز در حال رواج مى‏ باشد.

رعایت این نکات براى برقرارى پیوند، نه تنها تأثیرات ثمربخشى براى هر دو طرف دارد، بلکه بیشتر از آن به روابط متقابل آن‌ها در موارد زیر کمک مى‏نماید:

- شیوه همبستگى و برقرارى پیوند عاطفى بین نوزاد و والدین، حساسیت و پاسخ‌گویى را تقویت مى‏کند. در وهله اول ممکن است تصور شود که همبستگى امرى یک طرفه است که به دنبال آن، والدین عشق و توجه خود را به نوزاد تقدیم مى‏کنند. این طرز فکر تا اندازه‏اى درست است، اما نباید فراموش کرد که این ارتباط یک تعامل یا یک معادله دو طرفه است. هر چه والدین بیشتر به نوزاد توجه کنند، نوزاد نیز این عشق را با شادابى و خنده ‏هاى خود جواب مى‏گوید. در واقع این تعامل، یا به زبان دیگر عشق دو طرفه، نتیجه این همبستگى و پیوستگى است. مثلاً، وقتى مادر با شنیدن گریه نوزاد او را بلند مى‏کند و در آغوش مى‏گیرد و ضمن نوازش به او شیر مى‏دهد، باعث سیرى و آرام گرفتن وى مى‏شود. نوزاد در برابر این محبت، مادر خود را بى‏بهره نمى‏گذارد و با مکیدن سینه او هورمونى به نام پرولاکتین ترشح مى‏شود. این هورمون را که در اثر محرک‏ هاى عاطفى به‌وجود مى‏ آید، مى‏توان عامل بیولوژیکى براى بیدار کردن حس مادرى دانست. در واقع نوزاد عامل تولید هورمونى است که عشق و محبت مادرى را به خود جلب مى‏نماید.

این تعامل، هنگام شیر‌دادن و خواباندن نوزاد نیز وجود دارد. اخیراً در شیر مادر ماده خواب ‏آورى کشف کرده‏اند، که باعث خواب رفتن نوزاد مى‏شود. از سوى دیگر ترشح پرولاکتین، تأثیر آرام‏بخشى بر اعصاب مادر مى‏گذارد و ضمن این که مادر نوزاد را شیر مى‏دهد و مى‏خواباند، خود نیز آرامش مى‏یابد و به خواب مى‏رود. اثرات بیولوژى این ارتباط را مى‏توان در کلمه حساسیت یا تأثیرپذیر شدن خلاصه کرد.

- به کار بردن شیوه همبستگى، باعث رشد و شادابى نوزاد و والدین مى‏شود. رشد نوزاد را نباید منحصر به رشد جسمى او دانست. رشد جسمى تقریباً در همه کودکان وجود دارد، ولى رشد معنوى و تکامل فکرى فراتر از رشد فیزیکى و عامل مهمى در پرورش استعدادهاى کودک است. بررسى روى حیوانات آزمایشگاهى نشان مى‏دهد که نوزادان وابسته و پیوسته به مادر، داراى هورمون رشد بیشترى هستند و آنزیم‏هایى را که براى رشد مغزشان لازم است، بیشتر ترشح مى‏کنند. علت رشد و پرورش بهتر این نوزادان را مى‏توان تأثیر این پیوند عاطفى دانست. نوزادانى که بیشتر در بغل یا بر پشت والدین حمل مى‏شوند، کمتر گریه مى‏کنند و از نظر بینایى و شنوایى، هشیارى بیشترى از خود نشان مى‏دهند. این نوزادان، مدت بیشترى در حالت هشیارى آرام به سر مى‏برند و در این حالت، بهترین ارتباط را با محیط اطراف خود برقرار مى‏کنند.

پیوند عاطفى و همبستگى، نظم و انضباط خوبى در رفتار نوزاد به‌وجود مى‏ آورد. نوزاد به‌طور طبیعى داراى رفتارى بى‏نظم است و حرکات او نامرتب و ناهماهنگ مى‏باشند. بیشتر پیام‏هاى او بى‏هدف و بى‏معنى به نظر مى‏رسند و درک آن‌ها کار دشوارى است. دوره خواب و بیدارى‏اش خیلى نامنظم است، ولى نوزادانى که وقت بیشترى را با مادران‏شان مى‏گذرانند؛ نسبت به نوزادان دور از مادر، برنامه خواب و بیدارى منظم‏ترى دارند.

در این‏جا ممکن است این سؤال مطرح شود که آیا این شیوه رفتارى والدین در نگهدارى فرزند باعث لوس شدن او نمى‏شود. بررسى‏ هاى جدید به این سؤال پاسخ منفى مى‏دهد. توجه و محبت والدین در کودک احساس امنیت و اطمینان خاطر به‌وجود مى‏ آورد و او را لوس بار نمى‏ آورد.

به جاست که نظریه یک روان‏شناس را به طور کلى در مورد نوزادان بیان کنیم. یکى از اساتید دانشگاه‏ هاى آمریکا که استاد روان‌کارى و مسائل اجتماعى مى‏باشد مى‏گوید:

«در سه سال اول زندگی نوزاد، وظیفه پدر و مادر بسیار مشکل است چون از لحاظ روانى یک نوع علاقه امواجى میان کودک و مادر وجود دارد که کودک هنگام خوردن شیر از پستان مادر و یا هنگام خواب در آغوش مادر این تبادل موجى شروع به فعالیت می‌کند به طوری که حتى شنیدن ضربان قلب مادر براى کودک آرام‏بخش‏ترین چیزها مى‏باشد، پس باید مادر با توجه به این حقایق نخست به هنگام تب شدید از پستانش به فرزندش شیر ندهد و او را در آغوش نگیرد، دوم این‌که هنگام عصبانیت و یا غم و اندوه شدید او را به آغوش نگیرد و به وى شیر ندهد، چون در این حالت‏ها، هم آهنگ ضربان قلب مادر تغییر مى‏کند، و هم آن امواج ارتباطى ارتعاشش تندتر مى‏شود و کودک بر حسب آن ضمیر باطنى این تغییر حالت را ناخودآگاه احساس مى‏کند یک نوع اضطراب روانى و ناراحتى در وى به‌وجود مى‏ آید، و اگر این عمل تکرار شود نتیجه بسیار بدى دارد.

سوم این‌که از ۵ ماه به بعد وقتى که طفل براى خوردن شیر و یا استراحت در آغوش مادر باشد بیشتر به قیافه مادر خیره مى‏شود به‌طوری که تجربه نشان داده این خیره شدن براى شناخت قیافه ظاهرى مادر است، چون قبلاً از نظر روانى در اثر همان امواج ارتباطى وجود مادر را احساس کرده است به همین دلیل است که اگر زن دیگرى طفل را در آغوش بگیرد و حتى طفل چشمش را باز نکند پس از چند لحظه ابراز ناراحتى مى‏کند چون از ضربان قلب و ارتعاش موجى مى‏شناسد که این مادرش نیست، پس هر وقت مادر کودک را در آغوش گرفت باید حالت نشاط و شادابى در وجودش باشد تا به طفل آرامش روحى بدهد. این دانشمند بعد هم مى‏گوید، گرچه پدر در این مرحله تماس زیادى با کودکش ندارد، با این حال باز هم باید او مراقب باشد که در حال خشم زیاد و یا غم و اندوه بسیار فرزندش را در آغوش نگیرد و به روى او خیره نشود.»

بیان همین مطالب حساس وظیفه مادر را در این مرحله از سن کودک کاملاً اثبات مى‏کند. پس مادران باید از اول متوجه این حقیقت باشند که تصور نکنند کودک‌شان حالت تغییر وضع روحى او را احساس نمى‏کند. بلکه باید مراقب باشند که در حال غیر عادى به فرزندشان نزدیک نشوند. حتى مادامى که کودک در آغوش اوست نسبت به کودک دیگرش خشونت و عصبانیت نشان ندهد و در نزدیکى او دادهاى بلند و جیغ ناگهانى نکشد. مادر باید متوجه این موضوع باشد که اگر کودک اظهار ناراحتى کرد، یا گرسنه است و یا این‌که جایش تَر است و یا دردى در بدن دارد.

پس در آن حال نخست به او شیر بدهد اگر شیر را نخورد متوجه جاى او باشد و اگر آن کار هم او را آرام نکرد، طبعاً دردى در بدنش دارد لذا کمى او را به آغوشش چسبانده راه ببرد و به بدنش نگاه کند که خراشیدگى و یا آثار دیگرى در پوستش هست یا خیر؟ اگر با این کارها هم راحت و آرام نشد باید به پزشک اطفال مراجعه کند اساساً مادر باید در آخر هر ماه کودک را به پزشک نشان بدهد تا پزشک از حیث رشد و وزن او را معاینه کند.

رعایت اصول ذکر شده مى‏تواند والدین را در آغاز راه رشد و پرورش نوزاد یارى نماید. از بین شیوه‏ هاى رفتارى، بهتر است شیوه‏اى که با وضع اقتصادى، فرهنگى، خانوادگى و روحیات و خلقیات نوزاد تناسب دارد و عملى‏تر به نظر مى‏رسد انتخاب شود. با انتخاب شیوه‏اى مناسب، والدین محفلى گرم و بانشاط به‌وجود مى ‏آورند و از داشتن کودکى سالم لذت مى‏برند.