اهمیت قصه برای کودکان، چند نکته

قضه گویی موجب رشد هیجانی، عاطفی و سلامت روان کودکان می‌شود و مهم ترین عامل موفقیت و پیشرفت آن‌ها در زندگی آینده‌شان است.

نوشین شعبانی روان‌شناس کودک و پژوهشگر اظهار داشت: در سال‌های اخیر تحقیقات بسیاری درخصوص اهمیت قصه‌خوانی و قصه‌گویی برای کودکان انجام شده و اثرات بسیار مثبت آن در رشد فکری و روانی آن‌ها به اثبات رسیده است. از این‌رو روان‌شناسان و کارشناسان تربیتی به والدین توصیه می‌کنند که از همان سال‌های ابتدایی، برای فرزندان‌شان قصه بگویند.

روان‌شناسان یکی از مهم‌ترین اثرات قصه‌گویی برای کودکان را رشد هیجانی، عاطفی و سلامت روان کودک می‌دانند و معتقدند قصه‌گویی و قصه‌خوانی برای کودک، می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت آن‌ها در زندگی آینده‌شان باشد.

ایجاد رابطه صمیمانه

نوشین شعبانی روان‌شناس کودک، نویسنده و پژوهشگر در خصوص اثرات بسیار زیاد قصه‌گویی و قصه‌خوانی برای کودکان، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اثرات قصه‌گویی و قصه‌خوانی برای کودکان، ایجاد رابطه صمیمانه بین والدین و فرزند و رشد عاطفی او است. به‌همین‌دلیل تأکید می‌شود که حتما قصه‌خوانی برای کودک از سنین پایین شروع شود و تا سال‌های بعد ادامه داشته باشد. حتی توصیه می‌شود مادر از دوران بارداری با جنین حرف بزند و برایش قصه بگوید. اگرچه جنین مفهوم قصه را متوجه نمی‌شود، اما اثرات عاطفی بسیاری برای مادر و جنین دارد و سبب آرامش هر دوی آن‌ها می‌شود. ضمن اینکه توجه به قصه‌گویی و قصه‌خوانی می‌تواند در ایجاد پیوند بین کودک و کتابخوانی از همان سال‌های اولیه زندگی‌اش نقش مؤثری ایفا کند. والدین می‌توانند تا قبل از سن یکسالگی، قصه‌های کوتاهی را از برکنند و برای فرزندشان بگویند و بعد از یکسالگی کتاب قصه را هم به زندگی کودک‌شان وارد کنند.

شعبانی می‌افزاید: از سن یک سالگی کودک می‌تواند مفهوم قصه‌هایی را که برایش خوانده یا گفته می‌شود، درک کند؛ اما همچنان تصاویر و عکس‌های رنگی برای آن‌ها جذابیت بیشتری دارد. توصیه می‌شود در سنین قبل از دبستان، از کودک بخواهید گاهی او برای شما قصه بسازد و تعریف کند. این کار علاوه‌بر ایجاد احساس لذت و علاقه‌مندی به قصه‌گویی، در رشد خلاقیت او نیز بسیار مؤثر است.

نقش قصه‌گویی در رشد تحصیلی

بنا به گفته روان‌شناس‌ها تعریف‌کردن قصه برای فرزندان در سنین قبل از دبستان، می‌تواند موفقیت و پیشرفت تحصیلی آن‌ها در مراحل بعدی زندگی‌شان را هم به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد. تحقیقات نشان داده کودکانی که در کودکی با قصه و داستان پیوند داشته‌اند، در امور تحصیلی‌شان هم موفق‌تر هستند.

وی در این خصوص نیز می‌گوید: یکی دیگر از فواید قصه‌خوانی و قصه‌گویی برای کودک، تقویت قدرت خلاقیت او است. قصه‌خوانی و قصه‌گویی درست، به‌طور مستقیم و تأثیرگذاری توانایی تصویرسازی و تخیل کودک و در نهایت قدرت خلاقیتش را تقویت می‌کند.

این روان‌شناس کودک ادامه می‌دهد: خواندن و تعریف‌کردن قصه برای کودک، سبب گسترش دایره لغات و واژگان او می‌شود؛ ضمن اینکه به‌طور غیرمستقیم نحوه استفاده از دستور زبان را به کودک آموزش می‌دهد.

شعبانی می‌افزاید: مشاهده شده بچه‌هایی که قصه‌های بیشتری برای‌شان گفته یا خوانده شده، از نظر زبانی در سطح بالاتری قرار دارند؛ به‌همین‌دلیل تأکید می‌کنیم والدین در سنین قبل از دبستان حتما برای فرزندان‌شان کتاب بخوانند تا فرایند آموزش آن‌ها در مراحل بعدی زندگی‌شان را تسهیل و تسریع کنند. از این‌رو پیشنهاد می‌شود که مربیان مهدکودک‌ها به قصه‌گویی شفاهی بیشتر از داستان‌خوانی روی بیاورند و در جمع برای بچه‌ها قصه بگویند.

تخلیه هیجانات منفی

نخستین هدف از قصه‌خوانی یا قصه‌گویی برای کودک، ایجاد سرگرمی و حس فرح‌بخشی در او است. ما برای کودک کتاب می‌خوانیم تا در دنیای قصه، لحظات شاد و لذت‌بخشی را تجربه کنند؛ اما با این عمل اهداف دیگری نیز محقق می‌شود. شعبانی با بیان این مطالب می‌گوید: کودک با شخصیت‌های داستان خودش را همانند کرده و به‌اصطلاح همذات‌پنداری می‌کند. این همانندسازی با شخصیت داستان باعث تخلیه هیجانات، عقده‌ها و گره‌های روانی کودک و درنهایت آرامش او می‌شود. ضمن اینکه به‌طور ناخودآگاه مهارت‌هایی را هم یاد می‌گیرد.

این روان‌شناس می‌افزاید: ازطریق الگوبرداری از شخصیت، فرآیند یادگیری در کودک انجام می‌شود. از آنجا که این شخصیت‌ها نقش الگو را برایش ایفا می‌کنند، رفتارهای مثبت را از آن‌ها می‌آموزد؛ پا به‌پای شخصیت با ماجرای داستان همراه می‌شود و در مسیر داستان تجربه‌اندوزی می‌کند. امروز روان‌شناسان برای درمان مشکلات روحی و روانی کودکان، از شیوه قصه‌گویی به‌عنوان یک روش تخصصی شناخت احساسات کودکان و کشف عامل ایجاد مشکل در آن‌ها استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال روان‌شناسان با تعریف قصه‌هایی از حیوانات به درمان کودکانی می‌پردازند که مورد آزار قرارگرفته‌اند. با روش قصه‌گویی برای کودکان مبتلا به اوتیسم، سعی می‌کنند جنبه‌های مثبت رفتاری را در آن‌ها افزایش داده، اعتمادبه‌نفس‌شان را بالا ببرند و توانایی‌شان در برقراری ارتباط معنادار با جهان اطراف‌شان را افزایش دهند.

این روان‌شناس بیان می‌کند: خوشبختانه استفاده از این شیوه در افزایش توانایی‌های کوکانی که بهره هوشی پایینی دارند هم نتایج اثربخشی به‌همراه داشته است.

بنا به گفته شعبانی، روش قصه‌گویی و قصه‌خوانی برای تسهیل روند درمانی مشکلات جسمانی کودکان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان نمونه برای درمان کودکان دیابتی از قصه‌گویی دیجیتال استفاده می‌شود تا کودک ازطریق قصه، بتواند وضعیت زندگی و شرایط بیماری‌اش را درک کرده و از روش‌های درمانی تبعیت کند. با قصه به کودکان توضیح داده می‌شود که بیماری چه تغییراتی در زندگی فرد مبتلا ایجاد می‌کند، چه درمان‌هایی نیاز است و چطور کودک بیمار باید با آن مقابله کند.

انتخاب کتاب مناسب

اگرچه روان‌شناسان بر قصه‌خوانی و قصه‌گویی برای کودکان تأکید دارند، اما محقق‌شدن اثرات مثبت این عمل درگرو انتخاب و بیان قصه مناسب است؛ از این‌رو انتخاب کتاب قصه یا داستان مناسب که در کنار لذت‌بخشی، به رشد خلاقیت و پرورش ذهنی کودک هم کمک کند، مستلزم دقت و داشتن اطلاعات کافی است.

شعبانی با تأیید این مطلب می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی برخی خانواده‌های علاقه‌مند به مطالعه و کتابخوانی، انتخاب کتاب درست و مناسب برای کودکان است.

این روان‌شناس تأکید می‌کند: والدین باید توجه داشته باشند که کتاب حتما متناسب با سن‌وسال، نیاز و ویژگی‌های روحی و روانی کودک باشد و سلیقه شخصی خودشان را در این امر دخیل نکنند.

شعبانی شناخت والدین از ویژگی‌های فرزندان‌شان در انتخاب ژانرهای مختلف کتاب‌های موجود در بازار را ضروری دانسته و می‌گوید: به‌عنوان مثال بچه‌ها در سنین بالای ۱۰ سال به‌منظور ارضای حس کنجکاوی و هیجان‌خواهی، به خواندن کتاب‌های ژانر وحشت روی می‌آورند. برخی والدین بدون اطلاع، فرزندان‌شان را از خواندن چنین کتاب‌هایی منع می‌کنند؛ درحالی‌که این کتاب‌ها دقیقا به نیازهای وجودی این بچه‌های بالای ۱۰ سال پاسخ می‌دهد. البته درصورتی‌که فرزندشان به مشکلات روحی و روانی مبتلا است یا از اضطراب و نگرانی مداوم یا فوبیا رنج می‌برد، نباید کتاب‌هایی از ژانر وحشت یا ترسناک برایش تهیه کرد.

این نویسنده و پژوهشگر درخصوص کتاب‌های مناسب مهارت‌آموزی کودکان نیز ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر کتاب‌هایی در راستای آموزش مهارت‌های فردی و اجتماعی به کودکان وارد بازار شده است؛ کتاب‌هایی که کاملا مبتنی‌بر علم روان‌شناسی است و برای آموزش به کودکان بسیار مؤثر است.

وی می‌افزاید: جدای از کتاب‌هایی که با هدف سرگرمی برای کودکان نوشته می‌شود و اطلاع کلی نویسنده درخصوص ویژگی‌های روان‌شناختی رشد کفایت می‌کند، نویسندگان کتاب‌های مهارت‌آموزی غالبا از علم روان‌شناسی آگاهی کافی دارند و از آنجا که در نگارش کتاب برای کودکان اهداف روان‌شناختی و تأثیرگذار روی کودک را مورد توجه قرار می‌دهند، توصیه می‌شود والدین این نوع کتاب‌ها را نیز در بین کالاهای فرهنگی کودک‌شان جا بدهند.