درمان یبوست نوزاد، شیرش ندهم؟

به زبان ساده، یبوست به دفع مدفوع سفت و دردناک می‌گویند که با ناراحتی همراه است. البته در بسیاری مواقع به اشتباه الگوی طبیعی دفع را به حساب یبوست می‌گذارند یا بر خلاف آن، کودک یبوست دارد، ولی به موقع تشخیص داده نمی‌شود.

در نوزادان، ممکن است پس از هر بار تغذیه با شیر مادر دفع وجود داشته باشد، یا حتی دفع به فواصل هفت روز یک بار انجام شود، ولی نرم و بدون هر گونه درد و ناراحتی. بنابراین، حتی این الگوی دفع هم یبوست تلقی نمی‌شود.

برخی از والدین تصور می‌کنند که کودکشان باید هر روز اجابت مزاج داشته باشد، در صورتی که این تفکر چندان صحیح نیست و تعداد دفعات دفع به اندازه سهولت تخلیه آن اهمیت ندارد.

تبدیل شیر مادر به شیرهای خشک به هر دلیل، می‌تواند عادات روده‌ای نوزادان را به ویژه در دو سه هفته ابتدای تولد، تغییر دهد.

در برخی از این موارد البته به تشخیص پزشک، افزودن آب بیشتر به شیر خشک می‌تواند جلوی یبوست را بگیرد. نکته دیگر این که باید به عادات اطفال توجه داشته باشیم. برای مثال برخی از نوزادان در زمان اجابت مزاج به خود فشار می‌آورند، تا حدی که صورتشان سرخ می‌شود، اما اگر مدفوع سفتی نداشته باشند، آنها را مبتلا به یبوست در نظر نمی‌گیریم. در این موارد اگر مشکلات دیگری وجود نداشته باشد، نیاز به اقدام خاصی نخواهد بود.

اغلب اطفال در دوره‌ای از زمان دچار یبوست می‌شوند، ولی معمولا این دوره‌ها کوتاه‌مدت بوده و درمان‌های ساده و معمولی کفایت می‌کنند.

سن شروع تغذیه با غذاهای کمکی ، سن شایع بروز یبوست است. بعد از شروع غذای کمکی، بعد از رفتن به مهد کودک، بعد از این که کودک از شیر مادر گرفته می‌شود و زمانی که کودک به مدرسه می‌رود، همگی زمان‌هایی هستند که یبوست‌های عملکردی که هیچ مشکل زمینه‌ای ندارند، به ‌تدریج خود را نشان ‌می‌دهد.

بیشتر از ۹۰ درصد یبوست‌هایی که پس از ماه‌های اول زندگی دیده می‌شوند، معمولا ناشی از مشکلی زمینه‌ای نیستند؛ اما بر خلاف آن، یبوست ‌در دوران نوزادی یا ماه‌های اول تولد، حتما به بررسی تشخیصی نیاز دارد.

شیوع و علل یبوست:

معمولا همراهی یبوست با بی‌اختیاری مدفوعی خفیف (سویلینگ) شایع هست. سویلینگ در واقع بی اختیاری کامل مدفوعی نبوده و فقط باعث کثیف شدن لباس زیر کودک می شود.

درمان یبوست در کودکان و شیرخورانبی اختیاری مدفوعی در ۳ درصد از کودکان بالای ۴ سال دیده می‌شود. ۳ در ۱۰۰ از بیماران مراجعه کننده به کلینیک کودکان و ۲۵ در صد از مراجعین به کلینیک‌های گوارش را اطفال مبتلا به یبوست تشکیل می دهند. بیش از۵۰ در صد این بیماران سابقه خانوادگی مثبت دارند و نسبت ابتلا پسر به دختر ۱٫۵ به ۱ تا ۳ به ۱ هست.

به خاطر اینکه یبوست در دوره نوزادی با اتساع شکم و استفراغ صفراوی همراه است، لذا در این سن یبوست عادتی یا فانکشنال مطرح نبوده و بیماری‌های ناشی از ناهنجاری های جسمی و حرکتی مادرزادی (آناتومیک و مکانیکال) مطرح است. ۹۴ در صد نوزادانی که با رشد کامل به دنیا آمده اند (فول ترم) و ۷۶ درصد نوزادانی که زودتر از موعد زایمان متولد شده اند (پره‌ ترم)، ظرف ۲۴ ساعت اول بعد از تولد دفع مکونیوم یا مدفوع نوزادی رادارند. در عرض ۴۸ ساعت اول بعد از تولد هم تقریباً ۱۰۰ درصد نوزادان دفع مکونیوم دارند. به‌طورکلی وجود یبوست در زیر یک سالگی، بررسی کامل برای رد کردن بیماری‌ها و علل ارگانیک (اختلالات جسمی) را ایجاب می‌کند.

در دوره شیرخوارگی با تغییر رژیم شیرخواراز شیر مادر به شیر خشک یا غذای کمکی، یبوست می تواند شروع شود. وجود فیشر یا شقاق مقعد و همچنین تورم و قرمزی عفونی پوست دور مقعد باعث می شود که شیرخوار مبتلا به موارد مذکوربرای پرهیز از درد هنگام اجابت مزاج، از دفع امتناع کرده و یبوست مزمن ایجاد می‌شود.

علت دیگر یبوست در شیرخواران عدم تحمل پروتئین شیر گاوی است. وجود یا عدم وجود فیبر غذایی در تغذیه‌ی روزانه شیرخواران به عنوان عامل یبوست، کمتر مطرح بوده و بیشتر در کودکان بزرگتر می تواند علت یبوست باشد. والدینی که از یبوست رنج می‌برند، کودکانشان هم معمولاً به این بیماری مبتلا می‌شوند. مشکلات روانی هم در ایجاد این بیماری می‌تواند دخیل باشد.

یبوست حاد ممکن است به دنبال کم‌تحرکی، تغییر محیط و فیشر یا شقاق مقعد ایجاد شود. درد شکم در این بیماران بیشتر دیده می‌شود. البته غالباً با انجام تنقیه، علائم این بیماران خوب می‌شود. درمان یبوست حاد در شیرخواران راحت است و عموما با افزودن آب به رژیم غذایی و محدودیت شیر گاو یبوست آن‌ها خوب می‌شود.

در کودکان بزرگ‌تر، ملین هم تجویز می‌شود. به یبوستی که به درمان‌های ساده ازجمله تغییر در رژیم غذایی و تجویز ملین جواب نمی‌دهد، یبوست مزمن اطلاق می‌شود. علل مربوط به اختلالات جسمی (ارگانیک) و همچنین مشکلات اکتسابی یبوست مزمن شامل این موارد است: هیرشپرونگ (عدم وجود عصب در بخشی از روده ی بزرگ)، آشالازی اسفنکتر داخلی (عدم شل شدن اسفنکتر یا عضله ی حلقوی داخلی مقعد)، هایپوگانگلیونوزیس (کم بودن عقده های عصبی روده ی بزرگ)، استنوز آنال (تنگی مقعد)، فیشر(شقاق) مزمن و فیستول پری آنال (وجود ارتباط و کانال غیر طبیعی بین انتهای روده ی بزرگ و اطراف آن)، بیماری‌های سیستمیک که خیلی از اعضا و ارگان های بدن را درگیر می کنند.

درمان یبوست

در مراحل اولیه بهتر است میزان مایعات مصرفی و فیبر رژیم غذایی افزایش یابد. همچنین، در صورتی که تغذیه تکمیلی کودک شروع شده، می‌توانیم از آلو، کدو سبز و کدو حلوایی نیز در غذاهای او استفاده کنیم. اما در مراحل بعدی ممکن است نیاز باشد از داروهایی خاص استفاده شود؛ البته این داروها معمولا بی‌ضرر هستند، اما باید حتما تحت نظر پزشک مصرف شوند. در موارد خیلی شدید نیز نیاز است، درمان سنگینی انجام شده و تخلیه روده صورت گیرد.

مهم‌ترین اصل، آموزش و آگاهی والدین است. آنها باید بدانند یبوست مشکل نگران‌کننده‌ای نیست، ولی به زمان کافی برای درمان نیاز دارد.

یکی از شایع‌ترین علل شکست درمان، قطع ناگهانی دارو است؛ به این معنی که والدین پس از بهبود یبوست، دارو را قطع کرده و دیگر مراجعه نمی‌کنند؛ البته هنگامی که دارو را کم می‌کنیم، انتخاب رژیم غذایی مناسب اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. همچنین معمولا توصیه می‌کنیم که کودکان، ۱۰ دقیقه بعد از وعده‌های غذایی چه دفع داشته باشند و چه نداشته باشند، ۵ دقیقه روی لگن یا توالت بنشینند تا کم‌کم الگوی دفع مجدد برقرار ‌شود.

چنانچه یبوست درمان نشود، مزمن شده و با پیشرفت آن، دوره درمان هم مشکل و طولانی خواهد شد. مشخص‌ترین علامت یبوست مزمن، دفع مشکل و دردناک مدفوع است. معمولا با عبور مدفوع، این درد برطرف می‌شود، تا بار دیگر که مجددا نیاز به دفع باشد، این روند تکرار خواهد شد. شدت این دردها می‌تواند به حدی باشد که کودک را از انجام اجابت مزاج تا مدت‌ها منصرف کند. در این گونه موارد بهترین کار مراجعه به پزشک و انجام توصیه‌های متخصص است.

به بچه‌ها شیر بدهید، اما در حد تعادل

مصرف بی‌رویه شیر می‌تواند سبب بروز یبوست شود. کودکانی که پس از ۲ سالگی مقادیر زیادی شیر در روز مصرف می‌کنند، مستعد ابتلا به یبوست هستند. بنابراین، بعد از ۲ سالگی توصیه می‌شود بیش از ۴۵۰ میلی‌لیتر شیر در روز مصرف نشود. مصرف زیاد شیر همچنین، می‌تواند کم‌خونی فقرآهن نیز ایجاد کند. با وجود این حذف کامل شیر از رژیم غذایی کودکان مبتلا به یبوست نیز صحیح نیست، بلکه باید در حد تعادل استفاده شود. در این میان، یکی از مهم‌ترین زمان‌های شروع یبوست، زمان قطع شیر مادر و شروع مصرف شیر خشک یا شیر پاستوریزه است.