آداب و رسوم زایمان در ایران، سنتهای قدیمی را بشناسید

نی‌نی‌بان: ایران سرزمین فرهنگ و آیین های پر شور سنتی و محلی است. رسم و رسومی که هر چند این روزها خیلی از آنها به دست فراموشی سپرده شده اند، اما هنوز هستند مردمی که به سنتهایشان وفادارند و در جشنها و مراسم ها جای خاصی برای آنها در نظر می گیرند. یکی از آیین ها و رسم و رسومهایی که هنوز در بیشتر شهرهای ایران برگزار می شود، مراسم سنتی مخصوص زایمان و تولد نوزاد است. مراسم و جشنهایی که ریشه در فرهنگ اصیل مردم این سرزمین دارد و شبیهش در هیچ جای دنیا دیده نمی شود. اگر دوست دارید آداب و رسوم مردم ایران در جشنهای زایمان و تولد نوزاد را بشناسید با نی نی بان همراه شوید. نی نی بان در این مطلب مهمترین مراسم سنتی را که هنوز در شهرهای ایران برگزار می شود ، جمع آوری کرده است.

مازندارن

مردم مازندران به خصوص مردمی که در روستا زندگی می کنند مراسم خاصی برای تولد نوزاد دارند. از جمله ی این مراسم در روستای ایمن آباد و کروکلا می توان به موارد زیر اشاره کرد: زمان تولد فرزند(وچه بکردن)، نامگذاری کودک(نوم بشتن)، ده حمام(ده حموم)، غسل مولود، گهواره بندی(گهره بندونی)، دندان سری(دنّون سری)، سوراخ کردن گوش(گوش راهکری)، ختنه سوران(ختنه سرون یا چیک ورینی). بعد از به دنیا آمدن نوزاد پدر داماد، گوسفندی را به نیت سلامت بودن مادر و فرزند، قربانی می کند و همه آن را به نیازمندان روستا می دهد. بعضی ها هم که وضع مالی مناسبی ندارند به کشتن خروس بسنده می کنند.

ده حمام:

یکی از جشنهای خاص این مردم که حتما باید برگزار شود جشن «ده حموم» است. مراسم ده حمام با پذیرایی نهار از مهمانان دعوت شده از روز قبل برگزار می شود، که همه آنها را زنان فامیل و بستگان و همسایگان تشکیل می دهند. خانواده ی عروس بویژه مادر عروس که تا روز ده حمام، تمامی لباس ها و حتی گهواره ی نوه اش را خریداری و آماده کرده بود، با مراسم خاصی به خانه ی دخترش می آورد. لباس های نوزاد در مجمعه مسی گذاشته و در کنارش کله قند، شیرینی، صابون، حنا، انواع میوه جات و ... گذاشته می شد . پایان بخش مراسم در حمام روستا، غسل مولود می باشد. فرزند را پس از شستشو در آغوش مادرش که او نیز طی این مدت توسط خواهر شوهرش و یا خواهرش شستشو می شد قرار می دهند و با ریختن آب بر سر مادر نوزاد همانند آیین غسل ترتیبی، با ذکر صلوات غسل مولود را انجام می دهند. در این زمان، زنان حاضر در حمام به شادی و کف زدن و حتی به "چکه سما " می پردازند. چکه سما نوعی آیین مازندرانی است که با خواندن و کف زدن(چکّه) همراه می شود.

گهواره بندی(گهره بندونی):

گهواره بندی یا در اصطلاح فرهنگ مردم مازندران گهره بندونی آئینی است که برای اولین بار نوزاد را در گهواره قرار می دهند. قبل از صرف ناهار و چای و شیرینی، مادر بزرگ کودک را پس اینکه مادر به او شیر داد، در گهواره می بندند که اصطلاحا" گهواره بندی یا گهره بندونی می گویند. در بعضی مناطق اگر نوزاد فرزند اول باشد، این وظیفه را مادر بزرگ طرف مادری بر عهده می گیرد. سپس حاضران پولی به عنوان هدیه در گهواره نوزاد می گذارند.در بعضی از روستاهای مازندران، پس از خوابانیدن نوزاد در گهواره، بستگان طرف مادری نوزاد، روی گهواره گردو یا نبات می شکنند و یا گهواره را چند بار به شدت تکان می دهند. این کار به این دلیل انجام می شود که اگر در طول زندگی بین پدر و مادر نزاعی رخ داد گوش نوزاد به سر و صدا عادت کرده باشد.

اصفهان

اصفهانی ها هم مراسم خاص خودشان را دارند که معروفترین آنها مراسم سنتی حمام زالون است. با اینکه این مراسم نسبت به قدیم کمرنگ شده است اما هنوز خانواده هایی هستند که این مراسم را برگزار می کنند. حمام زالون در حمام عمومی محل برگزار می شود . دلاک از حمام می آید و بقچه حمام زائو را به حمام می برد. بعد اقوام نزدیک به حمام می روند در سر بینه حمام استاد حمامی اسفند دود می کند و از مهمانها با شربت پذیرایی می کند و از مادر عروس و داماد پول و انعام می گیرد. بعد از حمام معمولا هفت عدد خرما به زائو می دهند. همچنین هفت مغز درست می کنند که شامل مغز بادام ،پسته، گردو، فندق ،نخوچی، شاهدانه و شکر است. اگر فرزند پسر باشد پلو ماش می پزند و اگر دختر باشد باید عدس پلو تهیه کنند و همراه دیگر غذا ها بر سر سفره بگذارند.

خراسان‌جنوبی

مراسم سنتی تولد نوزاد در خراسان‌جنوبی جذابیت خاصی دارد. یکی از رسوم معمول زمان تولد نوزاد«کام کردن» است. یعنی انگشت شست یا اشاره خود را به مهر نماز آغشته کرده با آب و گلاب مخلوط می کنند و به کام نوزاد فشار می‌دهند و یا روی لبانش می مالند.

قرمز پوش کردن نوزاد

مراسم نامگذاری نوزادان در خراسان‌جنوبی شب ششم تولد انجام می‌شود و نام فرزند را پدر و مادر بچه یا پدربزرگ او از روی قرآن انتخاب می‌کند. چند اسم را در چند برگ کوچک وسط قرآن می‌گذارند و سپس قرآن را باز و هر نامی که بیاید همان را برای کودک انتخاب می کنند. در شب ششم تولد نوزاد اقوام و بزرگان جمع می‌شوندو لباس قرمز به تن نوزاد می‌کنند یا یک پارچه قرمز رنگ روی سر، صورت و قنداق او می‌اندازند و نوزاد را به آغوش می گیرند با این اعتقاد که نوزاد در این شب نباید روی زمین باشد.

عقیقه کردن نوزاد

یکی از مراسمی ‌که در خراسان‌جنوبی از دیرباز برگزار شده و هنوز هم رواج دارد، مراسم عقیقه‌ی نوزادی است که به تازگی متولد شده است. مراسم عقیقه‌ی نوزاد در شب هفتم تولد کودک انجام می‌شود .در مراسم عقیقه ابتدا موی کودک را می‌چینند و اگر والدین کودک توانایی مالی داشته باشند، این مو را هم‌وزن طلا یا نقره می‌کنند و برای سلامت یا طول عمر کودک صدقه میدهند.پس از چیدن موی کودک، نوبت به قربانی گوسفند و اطعام خویشان و نیازمندان می‌رسد.پدر و مادر کودک نباید از گوشت این قربانی بخورند و در پخت این غذا هم باید دقت شود که استخوانی از قربانی شکسته نشود. این استخوانها باید پای یک درخت کاشته شود تا عمر کودک زیاد شود، چون درختی ببالد و رشد کند.

کردستان

اولین جشن تولد نوزاد در کردستان «گویزه وانه » نام دارد. گویزه وانه مژدگانی گرفتن از پدر نوزاد است هر کس زودتر از بقیه بتواند خبر به دنیا آمن و جنسیت نوازد را به پدرش خبر بدهد مژدگانی خوبی دریافت می کند. خانواده زوجه چند ماه پیش از تولد نوزاد، گهواره، لباس و هدایایی برای نوزاد تهیه می کنند و در ماه هفتم و قبل از به دنیا آمدن فرزند به خانه ی دختر خود می برند. در کنار هدایایی که برای نوزاد تهیه می کنند به شکلهای مختلف جعبه یا کیسه هایی تزیینی درست کرده و در آن قاووت می ریزند. این بسته های تزیینی را در هنگام آمدن میهمانانی که به قصد عیادت و یا دیدن از زن زائو می آیند ، هدیه می دهند. این سنت زیبا هنوز هم در شهر ها و روستاهای کردستان به قوت خود باقی است و کیسه های کوچک قاووت به شکل هنرمندانه و زیبا و گاه به شکل عروسکهای کوچک توسط کدبانوهای خوش سلیقه تولید شده و در بازار به فروش می رسد. رسم است بانوان و یا افراد نزدیک فامیل به مدت یک هفته خود را ملزم می دانند تا به دیدن زن زائو و نوزاد تازه متولد شده بروند. این میهمانی و دیدن را در اصطلاح محلی " کورانه" می گویند.

کاشان و دامغان

آیین گل غلتان یکی از مشهورترین مراسم سنتی است که برای نوزادانی که اولین بهار زندگی را می گذرانند انجام می شود و بیشتر توسط مادر، خاله، عمه و مادربزرگ انجام می شود. مراسم گل غلتان میراث معنوی شهرستانهای کاشان و دامغان هم به شمار می آید. اگر تولد نوزاد با فصل بهار و زمان رویش گل های محمدی مصادف شود، چند نفر از زنان فامیل برای چیدن گل، اول صبح به باغ و مزارع می روند و با ذکر صلوات و خواندن ابیاتی مثل:

همه کوه و کمر بوی تو داره یا محمد کدوم گل قامت روی تو داره یا محمد

همون ماه ای که از کوه می زنه سر نشان طاق ابروی تو داره یا محمد

پس از جمع آوری گل های چیده شده، گل ها را پرپر می کنند و در خانه نوزاد را حمام کرده، پس از خشک کردن تن و بدن اش او را میان پارچه ای که معمولاً سفید است و گل برگ ها در آن ریخته شده، در بستری از گل برگ های محمدی می خوابانند و چهار نفر از اعضای خانواده، چهارگوشه پارچه را با صلوات و شعرخوانی و برای توصیف بیشتر زیبایی ها، نوزاد را در گل برگ ها تطهیر می کنند و می غلتانند. پس از انجام مراسم، مهمانان با چای و شربت و شیرینی پذیرایی می شوند. در گذشته این مراسم برای نوزادانی که در فصل بهار متولد می شوند، در دهمین روز پس از تولد، در حمام عمومی محل، پس از غسل روز دهم انجام می شود. برای دیگر نوزادان که در سایر فصول سال به دنیا می آمدند، این مراسم در اولین بهار زندگی شان برگزار می شود.

گیلان

مراسم گهواره بندان یکی از جشنهای قدیمی است که هنوز هم در گیلان و در بیشتر روستاهای این استان برگزار می شود. در این مراسم یکی از زنان بزرگ فامیل گهواره کودک را مرتب و آماده می کند و سه بار نوزاد را از زیر دسته به بیرون گهواره می برد و از روی دسته گهواره داخل می کند و بعد برای اولین بار ،نوزاد را در گهواره می پیچد و مهمانان حاضر در اتاق روی گهواره نقل می پاشند و هلهله سر می دهند .در این مراسم که بیشتر زنها حضور دارند هرکس به اندازه استطاعت مالی خود هدیه ای درون گهواره نوزاد می گذارد.

شیراز

شیرازی ها هم مراسم حمام زایمان دارند. اگر هنوز حمام عمومی در نزدیک خانه باشد مراسم را آنجا برگزار می کنند، اما این روزها بیشتر این مراسم را در خانه جشن می گیرند. برای رفتن به حمام عده ای از آشنایان را دعوت می کنند. سیخ پیاز و گوشت را که بالای در زده بودند برداشته و یکی از پیازها را توی کوچه، دومی را دم در حمام و سومی را داخل حمام زیر پای زائو می گذاشتند تا له شود . گوشت را هم برای حیوانات کنار می گذارند. در این مراسم برای زائو کاچی مخصوص شیرازی درست می کنند و با خواندن ترانه های سنتی جشن می گیرند.

تبریز

یکی از مراسم بعد از زایمان که در آذربایجان شرقی و تبریز هنوز باشکوه برگزار می شود مراسم نام گذاری نوزاد است. در این استان نوزاد را همین که به دنیا آمد تا روز نام گذاری اگر دختر باشد فاطمه و اگر پسر باشد محمد صدا می کنند. هفت روز که از تولد نوزاد گذشت، از فامیل نزدیک دعوت می شود که در مراسم نام گذاری شرکت کنند. در این مراسم پس از صرف چای و شیرینی و میوه با خوشی و شادمانی نام گذاری انجام می شود. در این کار سلیقه ها متفاوت است. بعضی از قرآن استخاره می کنند و از اسامی قرآنی برای نوزاد استفاده می کنند. بعضی اسم پدر مادر و گذشتگان نزدیک خود را روی بچه می گذارند. عده ای نیز به ظاهر بچه نگاه کرده و اسامی مناسب مانند گل تکین، گل چهره، رستم یا قهرمان را بر او می گذارند. پس از انتخاب نام، یک نفر به گوش راست نوزاد اذان و به گوش چپش اقامه می خواند و سپس نام انتخاب شده را در گوشش می گویند. بعد از آن نوزاد را به نفر سمت راست خود داده و این کار تکرار می شود تا مجدداً به دست نفر اول برسد و به هنگام دست به دست دادن این شعر را می خوانند:

آل اوشاغی، وئر اوشاغی

ساخلا بو اوشاغی

بچه را بگیرد، بچه را بده

خدایا این بچه را حفظ کن

بلوچستان

جشنهای مردم بلوچستان با موسیقی سنتی این دیار همراه است. مردم بلوچ در جشنهای مربوط به تولد نوازد آوازهای هالو و شپتاکی می خوانند. اجرای ترانه شپتاکی پس از وضع حمل توسط بستگان خوانده می شود، معمولا دسته جمعی و میان دو گروه از خوانندگان به صورت سوال و جواب تعویض می شود. ترانه لار و ششگانی نیز در شب ششم تولد نوزاد خوانده می شود. اولین غذایی که پس از زایمان به زن زائو می دهند مقداری روغن حیوانی کاملاً طبیعی است که آن را داغ کرده و نبات در آن حل می کنند و به او می خورانند تا شکمش گرم شود. از دیگر غذاهایی که به زن زائو می دهند حلوا است که در بلوچستان (در ناحیه بمپور) به آن «تاساپی» می گویند و آن را با آرد و شکر یا خرما و روغن و زردچوبه یا پودر گلرنگ درست می کنند. اول آرد را در یک دیگ ریخته و آن را خوب داغ می کنند، بعد مقداری آب به آن اضافه کرده و آن را خوب بهم می زنند تا مخلوط شود، بعد آن را می گذارند تا گرم شود. وقتی که گرم شد مقداری شکر روی آن می ریزند و آن را خوب مخلوط می کنند و مقداری زردچوبه یا گلرنگ به آن اضافه می کنند. سپس آن را از روی آتش پایین می آورند و اول مقداری به زائو می دهند و مقداری نیز بین افرادی که دور او نشسته اند تقسیم می کنند .

کرمان

کرمانی ها بعد از زایمان به زائو آب روغنو می دهند. در یک مراسم خاص آب روغنو که یکی از کاچیهای معروف ومقوی کرمانی است برای زن زائو طبخ می شود .در این مراسم با قووتو و قهوه از مهمانان پذیرایی می کنند. آب روغنو شامل ؛ روغن حیوانی، آرد برنج، نبات ، گاوزبان، گل رنگ ،بابونه، چهار زیره کرمانی، مغز بادام، پسته، فندق،گردو وهسته هلو خرد شده و پودر نارگیل می شود. در زمان تهیه گل گاوزبان ،گل رنگ ،بابونه را در ظرفی به همراه نبات می جوشانند درظرفی دیگر مقداری روغن حیوانی ریخته سه تا چهار قاشق آرد برنج را به آن اضافه می کنند وخوب سرخ می کنند. بعد چهار زیره ، پودر نارگیل ومغزهای خرد شده را اضافه می کنند و درآخر گاوزبان را که داغ است صاف کرده و به مواد اضافه می کنند و هم میزنند تا بجوشد و قوام بیاید. کرمانی های قدیمی معتقدند این کاچی توان از دست رفته زائو را به او بر می گرداند.

لرستان و خوزستان

در مناطق بختیاری نشین و عشایری مانند ایذه به غیر از کاچی پزان، مراسم خاصی برای نامگذاری کودک دارند. در این مراسم معمولا اسم اقوام نزدیک نوزاد را روی او نمی گذارند زیرا آن را بد شگون می دانند. اسامی افراد درگذشته را نیز به عنوان نام نوزاد تعیین نمی کنند.اسامی مذهبی نیز مرسوم است. نوزاد را 3 روز پس از تولد ،به حمام می برند. هفت روز پس از تولد نیز هم نوزاد و هم زائو به حمام می روند.

اردبیل

اردبیلی ها در اولین مراسمی که بعد از تولد نوزاد می گیرند برای زن زائو قویماق درست می کنند. قویماق یا همان کاچی از سنتی در اکثر نقاط این خطه به عنوان اولین غذا بعد از زایمان محسوب می شود. نذر قویماق و سپس سفره قویماق که تنها زنان حق استفاده از قویماق آن سفره را دارند از دیگر رسم های در ارتباط با این غذا است. در مراسمی که برای زن زائو می گیرند با قویماق از زن زائو و مهمانان پذیرایی می کنند.