کافی بودن شیر مادر، راه تشخیص

وقتی به نوزاد شیر می‌دهید، ممکن است نسبت به کافی بودن شیر خود تردید کنید. این نگرانی ناشی از عشق مادری نسبت به فرزند است.
در هفته اول پس از تولد، تغییرات مربوط به مدفوع نوزاد، وضع تغذیه او را نشان می‌دهد. معمولاً مدفوع نوزاد از حالت چسبنده و تیره باید تغییر کند و به رنگ سبز تا قهوه‌ای درآید. پس از این که نوزاد شروع به خوردن شیر غنی و پرچربی می‌کند، رنگ مدفوع زرد می‌شود. اگر مدفوع به رنگ زرد خردلی و به شکل دانه دانه و فاقد بوی نامطبوع باشد، نشان می‌دهد که شیر مادر برای تغذیه او کافی بوده است.
علاوه بر این نشانه‌ها، تعداد اجابت مزاج نیز اهمیت دارد. در ماه اول یا دوم، نوزادی که شیر کافی می‌خورد، روزانه حداقل ۲ تا ۳ بار اجابت دانه دانه و زرد رنگ دارد. بعضی از نوزادان تغذیه کننده از شیر مادر، ممکن است هنگام شیر خوردن یا پس از آن، مزاجشان به کار بیفتد. بعضی نیز معمولاً هر دو یا سه روز یک بار اجابت مزاج دارند و اگر سایر شرایط رشد، عادی باشد؛ این وضع را نباید دلیلی بر کافی نبودن شیر مادر دانست.
شیر مادر دارای ماده ملین طبیعی است و از این رو نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، اجابت مزاجشان بیش از نوزادان شیر خشکی است. مدفوع نوزاد شیر خشک خوار، سفت‌تر، سیاه‌تر و دارای بوی نامطبوع است. ولی مدفوع نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، زرد خردلی است و مشاهده رنگ سبز، به شرطی که حال عمومی نوزاد خوب باشد، دلیلی بر ناراحتی او نیست.
سرعت افزایش وزن نوزاد نیز نشانه دیگری برای پی بردن به وضع تغذیه اوست. نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، در دو هفته اول سرعت رشد کمتری دارد. ولی پس از این مدت، سرعت افزایش وزن او با نوزادی که از شیر خشک تغذیه می‌کند برابر می‌شود. سرعت افزایش وزن این دو گروه از نوزادان، در پایان ماه اول نزدیک به ۲۸ گرم در روز است. اضافه وزن بیشتر نوزادان در ماه اول بین ۴۵۰ تا ۷۰۰ گرم و در شش ماه بعد، به‌طور متوسط حدود ۷۰۰ گرم می‌باشد.
افزایش طول قد نوزاد نیز در شش ماه اول تقریباً ۵/۲ سانتی‌متر در ماه است. این سرعت رشد، سرعت متوسط و میانگین است و تا اندازه‌ای به جثه و تیپ بدنی نوزاد بستگی دارد. اضافه وزن نوزادان بلند و لاغر (اکتومورف) کمتر، ولی افزایش قد آن‌ها بیشتر است. نوزادانی که قدی کوتاه و بدنی پهن دارند (اندومورف) اضافه وزن بیشتری نسبت به رشد قدشان نشان می‌دهند. بالاخره، نوزادانی که جثه‌ای متوسط دارند (مزومورف)، افزایش وزن و قدشان نزدیک میانگین بالاست.
پوست بدن نوزاد و وضع ظاهری او نیز وضع تغذیه‌اش را مشخص می‌کند
باید دانست که در تغذیه سالم، فقط مقدار و حجم شیر اهمیت ندارد، بلکه کیفیت و ترکیب آن نیز مؤثر است. بعضی نوزادان مقدار شیری که می‌خورند کافی است و این موضوع با توجه به تعداد دفعاتی که پوشک خود را خیس می‌کنند و روزانه به تعویض شش تا هشت کهنه یا چهار تا پنج پوشک یک بار مصرف نیاز دارند، معلوم می‌شود.
علی‌رغم این وضع، این نوزادان انرژی کافی به‌دست نمی‌آورند و با این که سرحال و فعال هستند و بدنشان علائمی از بی‌آبی نشان نمی‌دهد، بعضی آثار سوء تغذیه را دارند. از جمله نشانه‌های سوء تغذیه در این نوزادان، شل بودن پوست، رشد ضعیف عضلانی و کمبود چربی زیر پوست را می‌توان نام برد. مقدار شیری که این نوزادان می‌خورند کافی است، ولی کیفیت آن مانند شیر غنی و پرچربی مادر نیست. مشکل این نوزادان هم در ترکیب و کیفیت شیر است، چرا که آن‌ها بدون نشان دادن علائم بی‌آبی بدن، رشد عادی ندارند.
در مورد رشد اطفال، حالت دیگری نیز وجود دارد. این حالت شامل کسانی می‌شود که سرعت رشدشان به‌طور طبیعی کُند است. در این کودکان سرعت رشد و افزایش وزن، کُند ولی ثابت است. وزن آن‌ها در پایین‌ترین خط جدول افزایش وزن قرار دارد، ولی قدشان طبیعی است. اگر سایر شرایط و رفتار کودک عادی باشد، این کُندی سرعت رشد، نباید باعث نگرانی والدین شود.
احساسی که در سینه مادر، قبل و بعد از شیر دادن به‌وجود می‌آید؛ نشانه دیگری برای پی بردن به میزان شیر است. سینه باید قبل از شیر دادن پُر و بعد از آن کمی خالی باشد و در بین شیر دادن شیر از آن چکه کند. بعضی مادران هنگام شیر خوردن کودک، رفلکس ترشح شیر را حس می‌کنند. البته این احساس و همچنین تراوش شیر گاهی در مادرانی که شیر کافی دارند، دیده نمی‌شود. اگر نوزاد شما اضافه وزن نشان نمی‌دهد و نسبت به کافی نبودن یا رقیق بودن شیر خود تردید دارید، باید نمونه‌ای از شیر را برای تعیین مقدار چربی آزمایش کنید. این آزمایش برای تعیین کیفیت شیر روش خوبی است، ولی به‌ندرت آن را انجام می‌دهند.
سیر شدن و خوشحالی کودک هنگام تغذیه و پس از آن، وسیله دیگری برای پی بردن به وضع تغذیه نوزاد و کیفیت شیر است. اگر نوزاد خوب سینه را می‌مکد و صدای بلع شیر را می‌شنوید و رفلکس ترشح شیر را احساس می‌کنید، جای نگرانی وجود ندارد. در این صورت، نوزاد پس از سیر شدن و خستگی به خواب می‌رود. اما نوزادانی که پس از شیر خوردن سیر و راضی به نظر نمی‌رسند، و خوب نمی‌خوابند ممکن است کمبود شیر و سوء تغذیه داشته باشند.
نوزادانی که به حد کافی شیر نمی‌نوشند، مکیدن را بعد از ده دقیقه یا کم‌تر، متوقف می‌کنند، کم‌تر از ۴ پوشک در روز خیس می‌کنند و پوستشان بعد از هفته اول هنوز چروک‌خورده است و به جای کاهش زردی، زردتر به نظر می‌رسند. این نوزادان صورتشان در هفته سوم گرد نشده است، گرسنه به نظر می‌رسند و مدت کوتاهی بعد از تغذیه چیزی جهت مکیدن جست‌وجو می‌کنند. اما نوزادی که زیاد شیر می‌خورد، بعد از تغذیه مقدار زیادی شیر بالا می‌آورد و مدفوع شل و آبکی به دفعات مکرر دفع می‌کند.