علایم سوء تغذیه در نوزادان، راه تشخیص

کودکان از رشد سریع برخوردارند و لازم است باید از تولد تا دو سالگی هر ماه وزن شوند. چنانچه درست وزن نگیرند، مشکلی وجود دارد که باید به آن توجه شود.

وزن‌گیری منظم بهترین علامت رشد خوب و حاکی از کسب مهارت‌های تکاملی کودک است. چنانچه کودک در ۶ ماه اول عمر فقط شیر مادر را دریافت کند از رشد خوبی برخوردار خواهد بود.

تغذیه با شیر مادر کودک را در مقابل بیماری‌ها محافظت می‌کند، همچنین تضمین‌کننده رشد خوب جسمی و ذهنی و کسب تکامل در کودک است. شیرخوارانی که از شیر مادر محروم هستند ممکن است به راحتی کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند یادگیری نداشته باشند.

چنانچه کودکی به مدت دو ماه وزن نگیرد ممکن است نیاز به دریافت مواد مغذی بیشتری داشته باشد، ممکن است بیمار باشد یا نیاز به توجه و مراقبت بیشتر داشته باشد. لذا وظیفه والدین و کارکنان بهداشتی درمانی کشف سریع علت و رفع آن است. باید هر کودکی کارت پایش رشد خاص خود را داشته باشد تا وزن او روی آن ثبت شود که نشانگر رشد کودک باشد.

اگر منحنی رشد کودک سیر بالارونده داشته باشد او خوب رشد می‌کند ولی چنانچه صاف و یا نزولی شود جای تأمل و نگرانی خواهد بود. اگر کودکی مرتباً وزن نمی‌گیرد یا خوب رشد نمی‌کند سؤالات مهمی مطرح می‌شود که عبارتنداز:

۱ - آیا دفعات غذا خوردن کودک کافی است؟

آیا زمانی که غذای کمکی شروع می‌شود تا پایان دو سالگی دفعات غذا افزایش می‌یابد؟ روزانه سه تا پنج بار غذا می‌خورد؟

۲ - آیا غذای کافی دریافت می‌کند؟

اگر کودک غذایش را تمام می‌کند و باز هم می‌خواهد باید غذای بیشتری به او داده شود.

۳ - آیا غذای کودک حاوی انرژی و مواد مغذی کافی است؟

غذای کودک باید متنوع و حاوی موادی از تمام گروه‌های غذایی باشد از جمله: گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، خشکبار، غلات، نخود، لوبیا سبز و… و نیز افزودن کمی روغن که انرژی غذا را افزایش می‌دهد.

۴ - آیا کودک از غذا خوردن امتناع می‌کند؟ اگر به نظر می‌رسد کودک طعم یک غذا را دوست ندارد باید غذاهای دیگر به او داده شود، غذای جدید را باید تدریجی آغاز کرد.

۵ - آیا کودک بیمار است؟ کودک بیمار نیاز به تشویق دارد که مقداری غذا بخورد. او را باید مکرر و کم کم غذا داد. بعد از بیماری نیز به مدت یک هفته به یک وعده غذای اضافی نیاز دارد. شیرخوارانی که غذایشان فقط شیر مادر است بایستی حداقل روزانه یک وعده شیر اضافی به مدت یک هفته دریافت کنند. چنانچه کودکی مکرراً بیمار می‌شود بایستی توسط پزشک دیده شود.

۶ - آیا کودک غذای کافی که حاوی ویتامین آ باشد دریافت می‌کند تا از ابتلای او به بیماری‌ها پیشگیری شود؟ شیر مادر از لحاظ ویتامین آ غنی است. سایر غذاهای حاوی ویتامین آ عبارتنداز: جگر، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، میوه‌ها و سبزی‌های زرد و نارنجی و بسیاری از سبزی‌ها با برگ سبز. اگر این غذاها به مقدار کافی در دسترس نیست بایستی سالی دو بار کپسول ویتامین آ دریافت کند که دوز آن را برای سن کودک پزشک تعیین می‌کند. در مناطقی که از قطره AD استفاده می‌کنند کپسول تجویز نمی‌شود.

۷ - آیا کودکی که از شیر مادر محروم است شیر مصنوعی را با بطری دریافت می‌کند؟ در شش ماه اول عمر بهترین غذا شیر مادر است که باید فقط و فقط آن را دریافت کند. از ۶ ماهگی به بعد علاوه بر شیر مادر که بهترین شیر و منبع مهم مواد مغذی مختلف است غذاهای کمکی را نیز باید دریافت کند. اگر شیر مادر نمی‌خورد استفاده از هر شیری باید به وسیله فنجان باشد و استفاده از بطری ممنوع است.

۸ - آیا آب و غذای کودک تمیز است؟ چنانچه جواب منفی باشد کودک غالباً بیمار خواهد شد. آنچه قرار است خام خورده شود باید شسته شود و آنچه که پختنی است باید خوب پخته شود. غذا وقتی پخته شد و آماده شد باید بدون تأخیر خورده شود اگر بماند باید به طور کامل حرارت ببیند. آب را باید از منابع تمیز برداشت کرده و در جای تمیز نگهداری کرد. اگر آب رودخانه، حوض، چشمه و غیره مصرف می‌شود باید جوشانیده شود. اگر چاه و چشمه محافظت شده است آب آن می‌تواند تمیز باشد. آب لوله‌کشی نیز که کلرینه می‌شود تمیز است.

۹ - آیا بیشتر اوقات کودک تنهاست یا توسط کودک بزرگ‌تر نگهداری می‌شود؟

اگر چنین است ممکن است کودک کم ‌سن نیاز به توجه بیشتر از طرف بزرگسالان داشته باشد و این بخصوص در زمان غذا خوردن لازم است. شیر مادر به تنهایی نیاز غذایی و نوشیدنی کودک را در ۶ ماه اول عمر برآورده می‌کند. پس از آن لازم است انواع غذاهای کمکی به تدریج به رژیم غذایی شیرخوار همراه با شیر مادر اضافه شود. کودکان در ماه‌های اول زندگی در معرض خطر بیماری‌ها قرار دارند. تغذیه انحصاری با شیر مادر آنها را در مقابل اسهال و بیماری‌های عفونی شایع محافظت می‌کند.

در حدود ۶ ماهگی غذا و نوشیدنی‌های دیگر لازم است و تغذیه با شیرمادر تا پایان دو سالگی یا بیشتر همراه با غذا ادامه می‌یابد. اگر شیرخوار در شش ماه اول خوب وزن نمی‌گیرد ممکن است نیاز به دفعات بیشتر تغذیه با شیر مادر داشته باشد. شیرخواری که تا ۶ ماهگی منحصراً شیر مادر می‌خورد نیاز به سایر مایعات حتی آب ندارد.

شیرخواری که خوب وزن نمی‌گیرد ممکن است بیمار باشد یا شیر کافی دریافت نکند، باید پزشک او را ببیند و مادر نیز راهنمایی شود که چگونه شیر بیشتری به فرزندش برساند. در سن حدود ۶ ماهگی تغذیه تکمیلی آغاز می‌شود. به ترتیب هفته می‌توان از غلات، گوشت، (گوسفند، مرغ، گوساله) سبزی‌های پخته شده و له شده و… استفاده کرد.

شیرخواران از ۶ تا ۱۲ ماهگی همچنان به دریافت مکرر شیر مادر نیاز دارند و غذای کمکی باید بعد از شیر مادر به آنان داده شود. بعد از ۶ ماهگی به لحاظ خوردن غذا و خزیدن و تماس بیشتر با اطراف، خطر بیماری‌های عفونی افزایش می‌یابد. لذا بایستی دست‌های کودک را شست. کودکان از ۶ ماهگی تا دو سالگی نیاز به پنج نوبت غذا دارند.

سوء تغذیه در دو سال اول عمر رشد کودک را به تأخیر انداخته و آثار آن در تمام عمر باقی خواهد ماند. برای رشد خوب و سالم ماندن باید کودک مواد غذایی مختلف شامل گوشت، ماهی، حبوبات، غلات، تخم‌مرغ، میوه و سبزی را علاوه بر شیر مادر دریافت کند.

معده کودکان کوچک است و در یک وعده نمی‌توانند غذای مورد نیاز خود را بخورند چون نیاز آنان و سوخت و سازشان زیاد است بنابراین حائز اهمیت است که کودکان به دفعات کافی غذا دریافت کنند تا نیازشان برآورده شود.

اگر ظرف غذا مشترک باشد ممکن است بچه‌های کوچک غذای کافی دریافت نکنند. کودک باید از بشقاب جداگانه استفاده نماید تا والدین یا مربیان بفهمند که چه مقدار غذا خورده است. ممکن است بچه‌های کوچک نیاز به تشویق یا کمک برای غذا خوردن داشته باشند.

کودکان نیاز به ویتامین آ دارند تا در مقابل بیماری‌ها مقاوم شده و دید چشمشان آسیب نبیند.

در ۶ ماه اول عمر شیر مادر منبع ویتامین آ است و نیاز کودک را برآورده می‌کند. مادر باید از غذاهای محتوی ویتامین آ استفاده کند یا خود ویتامین آ را دریافت کند.

شیرخواران از ۶ ماهگی نیز باید ویتامین آ را از طریق غذا یا مکمل دریافت نمایند. در کشور ما از ۱۵ روزگی قطره ویتامین شروع می‌شود.

ویتامین آ در جگر، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، روغن کبد ماهی چرب، انبه، خربزه درختی، سیب‌زمینی زرد شیرین، سبزی‌های با برگ سبز تیره و هویج موجود است. هنگامی که کودکان ویتامین آ کافی دریافت نکنند با خطر شب‌کوری و دید ناکافی در غروب یا شب مواجه می‌شوند. در بعضی از کشورها در سنین ۶ ماهگی تا پنج‌سالگی سالیانه یک تا دو بار کپسول ویتامین آ به همه کودکان داده می‌شود.

بیماری‌هایی نظیر اسهال و سرخک ویتامین آ موجود در بدن کودک را به مصرف می‌رسانند. تغذیه بیشتر شیرخوار با شیر مادر می‌تواند این کمبود را جبران کند. در کودکان بالاتر از ۶ ماه میوه‌ها و سبزی‌ها، شیر، تخم‌مرغ، جگر و محصولات لبنی می‌توانند این نیازها را تأمین کنند. کودکان دچار اسهال طولانی بیشتر از ۱۴ روز یا سرخک باید کپسول ویتامین آ دریافت کنند. کودکان نیاز به غذای محتوی آهن دارند تا از توانایی فیزیکی و ذهنی کافی برخوردار شوند. کم‌خونی که به دلیل کمبود آهن اتفاق می‌افتد می‌تواند رشد فیزیکی و ذهنی کودک را مختل کند. علائم کم‌خونی شامل رنگ‌پریدگی زبان، کف دست و پا، داخل لب، خستگی و تنگی نفس است.

الف- حتی کم‌خونی خفیف شیرخواران و بچه‌های کوچک می‌تواند تکامل هوشی آنان را مختل کند.

ب- کم‌خونی در بچه‌های زیر دو سال ممکن است اختلال در تعادل و هماهنگی به‌وجود آورده و کودک را منزوی، بی‌تفاوت و بی‌میل در کارها کند. در نتیجه توان او برای تعامل در ایجاد اثر متقابل بر یکدیگر کاهش یافته، تکامل هوشی او ممکن است به تأخیر افتد.

کم‌خونی در بارداری موجب تشدید خونریزی مادر، افزایش خطر عفونت هنگام زایمان و مشکلاتی از این قبیل برای مادر می‌شود.

شیرخواران متولد شده از مادران کم‌خون غالباً از وزن کم و کم‌خونی رنج می‌برند. مصرف آهن در مادران باردار، مادر و شیرخوار را محافظت می‌کند. آهن در جگر، گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات وجود دارد. افزودن آهن به بعضی مواد غذایی نیز از کم‌خونی پیشگیری می‌کند. مالاریا و کرم قلاب‌دار می‌توانند منجر به کم‌خونی شده یا آن را بدتر کنند.