درباره رحم جایگزین، شش نکته ای که باید بدانید

آمار‌ها نشان می­‌دهد که میانگین نرخ ناباروری در ایران بیش از میانگین جهانی اعلام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی است. اگرچه این آمار‌ها نگران ­کننده است، اما خوشبختانه ایران در زمینه علوم و فناوری­‌های تولیدمثل همپای دانش روز جهان پیش رفته و می‌توان گفت: همه روش‌های درمان ناباروری امروز در ایران در دسترس است. رحم جایگزین از جمله این روش‌هاست که شاید نام آن را شنیده، اما تصویری دقیق و درست از آن نداشته باشیم. با دکتر فرهاد یغمایی، مسئول کلینیک درمان­‌های جایگزینِ مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر جهاد دانشگاهی- ابن‌سینا در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.

با زبان ساده به ما بگویید رحم جایگزین یعنی چه؟

رحم جایگزین روشی است که در آن جنین لقاح‌یافته در آزمایشگاه به رحم خانمی دیگر منتقل می‌شود و این خانم که مادر جایگزین نامیده می‌شود، بر مبنای توافقی که از قبل صورت گرفته است، تعهد می‌کند که پس از طی دوران بارداری و زایمان، نوزاد را به پدر و مادر، یعنی صاحبان جنین تحویل دهد.

چه شرایطی باعث می‌شود که متخصصان این روش را برای درمان انتخاب کنند؟

وقتی بارداری اتفاق نمی‌افتد. رحم جایگزین در مواردی گزینه اصلی درمان است که ما به ۳ عامل اول یعنی سلول زنانه، سلول مردانه و سلول تخم دسترسی داریم، ولی محیطی که باید جنین در آن رشد کند، یعنی رحم، با اشکال مواجه است. در این موارد یا جنین اصلاً در رحم لانه‌گزینی نمی‌کند یا مدت زیادی در آن محیط دوام نمی‌آورد و سقط می‌شود. بنابراین، مهم‌ترین مرحله در روند درمان ناباروری، تشخیص دقیق علت آن است.

درباره علت‌های ناتوانی رحم در حمل جنین برایمان بیشتر توضیح دهید؟

این وضعیت ممکن است علت‌های مختلفی داشته باشد. برای نمونه، در مواردی که رحم قدرت نگهداری جنین را ندارد و جنین را سقط می‌کند، بارداری برای زن به‌علت یک بیماری دیگر خطرناک است، زن به‌طور مادرزادی رحم ندارد و یا رحمش بسیار کوچک است، خانم به بیماری‌هایی مانند دیابت یا فشار خون مبتلاست و یا به‌علت مداخلات پزشکی، مانند کورتاژ غیراصولی و یا ابتلا به عفونت‌هایی مانند بیماری سل، رحم دچار چسبندگی شده، از این روش استفاده می‌کنیم.

روش‌های درمان چگونه است؟

رویه واحدی در این‌باره وجود ندارد و برخی مراکز خودشان افرادی را به زوج نابارور معرفی می‌کنند، مثلا در کلینیک ما زوج نابارور خودشان باید فردی را که تمایل دارد فرزند آن‌ها را در رحمش نگهداری کند، پیدا کنند. ما خانمی را که زوج نابارور به ما معرفی می‌کند، از نظر سلامت بررسی می‌کنیم تا ببینیم کاندیدای مناسبی برای این روش هست یا نه.

فرد معرفی شده برای انتقال جنین باید شرایط خاصی داشته باشد؟

خانمی که برای نگهداری جنین در رحمش انتخاب می‌شود، باید سنش کمتر از ۳۵ سال باشد و ترجیح ما در مرکز ناباروری ابن‌سینا، زیر ۳۰ سال است. همچنین، باید سابقه یک بارداری موفق داشته باشد. همچنین اگر خانم صاحب فرزند است، نباید سن فرزندش از ۱۰ سال بیشتر و از ۳ سال کمتر باشد. نکته مهم دیگر این است که اگر کاندیدای رحم جایگزین همسر دارد، همسرش حتما باید رضایت بدهد. همچنین باید از نظر بیماری‌های عفونی مانند ایدز و هپاتیت، بیماری‌های قلبی و دیابت هم بررسی شود و مشکلی نداشته باشد.

درباره رابطۀ بیولوژیک، شرعی و قانونی مادرجایگزین با والدین و نوزاد توضیح دهید.

در این روش، تخمک و اسپرم از زوج نابارور گرفته می‌شود و پس از لقاح در محیط آزمایشگاهی، جنین به رحم مادر داوطلب حمل جنین منتقل می‌شود. بنابراین، مادر جایگزین یا جانشین، تن‌ها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیک هیچ‌گونه مشارکتی در آن ندارد. از نظر شرعی نیز، چون زن حمل‌کننده جنین با جنین رابطه خونی برقرار می‌کند، حکم مادر رضاعی را پیدا می‌کند و طبق قانون، مشمول ارث و دیگر حقوق و تکالیف مربوط به مادر و کودک واقعی نمی‌شود. رابطه والدین و مادر جایگزین باید طبق قراردادی به طرفین زن و شوهر نابارور، خانم داوطلب و مرکز درمان ناباروری تنظیم شود. وجود چنین قرارداد دقیق و جامعی از مشکلات و پیامدهای آتی جلوگیری می‌کند. حسن انجام این کار در مراکز رسمی ناباروری این است که حتی بعد از به دنیا آمدن فرزند، وضعیت مادر جایگزین پیگیری می‌شود تا دچار اضطراب و افسردگی پس از زایمان و... نشود و با ارائه مشاوره‌های روانشناختی سعی‌ می‌کنیم عوارض احتمالی این تجربه را برای مادر جایگزین و خانواده‌اش کنترل کنیم.