رشد تکلم در کودکان، مرحله به مرحله

تکلم، رفتاری پیچیده درنظر گرفته می شود و برای این که کودک بتواند اینگونه رفتار پیچیده ای را از خود نشان بدهد.

تکلم، رفتاری پیچیده درنظر گرفته می شود و برای این که کودک بتواند اینگونه رفتار پیچیده ای را از خود نشان بدهد، به کمک های مؤثر بقیه نیاز دارد. باید به این مسئله توجه کرد که برای ایجاد عکس العمل های حرکتی برای تکلم، وجود سیستم عصبی و حرکتی سالم و بدون نقص بسیار ضروریست و اهمیت ویژه ای در این موضوع دارد. برای ایجاد ارتباط ، رمز گردانی، مجزا کردن، تشابهات و استنباط مقرارات موجود و تولید دوباره ی صداها و ترکیبات، با مفهوم و مقایسه با دیگران، برای عملکرد درست و صحیح دستگاه صوتی ضرورت دارند.

بر اساس نظریه " هیرینگ " به معنی شنیدن: تکلم کودک منعکس کننده ی همه ی عوامل محیطی و فیزیکی می باشد که بر کودک تاثیر می گذارد و چون تمام این تجربه ها و صفات فیزیکی، آموزشی، روانی، اجتماعی کودک در ایجاد مشکلات گفتاری و برطرف کردن آن دخالت دارند، شاخه های گوناگونی در علوم برای تشخیص و معالجه آن درگیر هستند.

شناسایی و طبقه بندی کودکانی که در به دست آوردن زبان و ایجاد قدرت تکلم دچار مشکل هستند، ساده نیست. برای شناسایی و طبقه بندی اینگونه کودکان، معیارهای مختلفی وجود دارد. یکی از انواع معیارهای متفاوتی که در این زمینه کاربرد دارد؛ معمولا قضاوتی می باشد که بر اساس مقایسه ی میان تکلم کودک با تکلم کودکان هم سن و سال او انجام می گیرد.

معیار دیگر؛ مقایسه بین تکلم کودک و زبان استاندارد شده ی جامعه می باشد. در هر صورت تفاوت های زیادی بین فرهنگ ها وجود دارد، که نه تنها قابل پذیرش هستند بلکه مناسب و مطلوب هم هستند. به عنوان مثال: مشکل هایی را درنظر بگیرید که در طی سفر یک کودک سیستانی به شمال شرقی ایران امکان دارد برای او بوجود بیاید. مثلا: لهجه ی او بسیار متفاوت است و زبانش با زبان آن ها متفاوت می باشد. اینگونه کودکان احتمال دارد به عنوان شخصی که دچار سیستم زبانی غیرعادی و منحرف است، محسوب شوند.

از ابزارهای مهم دریافت های انسان که از پدیده های مختلف دنیای هستی و پیرامون او به شمار می آید، تکلم است و وسیله ای است که سبب انتقال احساسات و عوطف انسان و تفکرات او به دیگران می شود. تکلم و زبان؛ محصول مجموعه ای از کشش های پیچیده و متقابل توانایی های ذهنی، شنیدنی یا دریافتی، محرک های محیطی و همچنین توانایی بیان یا استفاده از سیستم گویایی پیشرفته انسان است.

تکلم محصول تکامل و پویایی ذهن انسان است. کودک انسان از همان ابتدای تولدش، در مقابل محرک های مختلف و گوناگون شنوایی، مانند: سخن اطرافیان خود قرار می گیرد. او در ابتدا متوجه هیچگونه تفاوتی بین محرک ها نمی باشد و از دنیای اصوات دارای درکی کلی و مبهم است. اما با رشد ذهنی و گسترش ارتباطات محیطی و پیرامونی، علائم آوایی به عنوان بخشی از موقعیت های ویژه و خاص زندگی ادراک می شود و تفکیک بین صداها و کلمه ها شروع می شود.

مراحل رشد تکلم

تمام روان شناسان درمورد تعداد و حدود زمانی مراحل رشد تکلم اختلاف نظر ندارند ولی به طور خلاصه می توان مراحلی ۵ گانه که دارای عمومیت بیشتری است را به شرح زیر بیان کرد:

مرحله ی اول: آغاز زندگی همه ی کودکان (از بدو تولد) با گریه و فریاد همراه است. فریاد اولیه ای که کودک هنگام تولد از خود بروز می دهد، به علت تغییر نحوه ی تنفس کودک در دوره ی بعد از تولد با هنگامی که در رحم مادر است، می باشد و با وضعیت مزاجی کودک هیچ‌گونه ارتباطی ندارد . این فریاد سبب می شود که نظم تنفسی تازه ای آغاز شود. در فاصله زمانی به نسبت کوتاهی، فریاد های کودک فرم و شکل می گیرد و در طی ماه های دوم و سو، به صورت یک وسیله ی ارتباطی درمی آید.

مطالعات و تحقیقاتی که درمورد آهنگ گریه به دست آمده است، نشان می دهند که گریه کودک در ماه اول بی شکل بودنش را از دست می دهد و پس از ماه های سوم و چهارم گریه برای هدف های مختلف، یکسان صورت نمی گیرد و زیر و بم مناسبی نسبت به اهداف مورد نظر او دارد.

گریه اولیه ی کودک که درواقع "اولین بازدم" اوست، اولین مرحله از رشد تکلم کودک بحساب می آید. این گریه صرفا جنبه ی بازتابی داشته و در شرایط مختلف به گونه ای یکسان گریه می کند.

در حدود ۳ ماهگی، کودک صداهایی که خود تولید می کند را متوجه می شود و از بازی با آن صداها خوشحال شده و لذت می برد. صداها، باعث می شوند که کودک توجه و آگاهی های زیادی نسبت به صداهای خود به دست آورد و همچنین به صدای صحبت کردن والدین و اطرافیان خود گوش فرا دهد. در این مرحله؛ کودک صداهایی را تولید می کند که به زبان خاصی وابسته نمی باشد و این نشان می دهد که کودک توانایی آن را دارد که هر زبانی را که او در معرض آن قرار دارد را یاد بگیرد.

مرحله ی دوم: در این مرحله که از حدود ۴ تا ۵ ماهگی آغاز می شود، صداهای ایجاد شده از کودک کم کم به صورت ارادی، ابزاری برای انعکاس حالات انفعالی و امیال او در می آید. در این زمان ها است که، برخی هجاهای مشابه گفتار بزرگسالان را می توان در تکلم کودکان مشاهده کرد. به مرور زمان کودک به هجاها شکل مشخصی می دهد. ارگانیسم کودک به صورتی است که به او فرصت می دهد تا اینگونه فعالیت از خود نشان دهد. به طور معمول این مرحله از تکلم کودک ارتباط زیادی با زبان آینده کودک ندارد، اگرچه که به طور حتم هم نمی توان گفت که تاثیری ندارد.

در این دوره، کودک کم کم با هرگونه احساس ناراحتی، با فریادها و گریه های آگاهانه خود، اهداف و امیال خود را بروز می دهد. به تدریج کودک تمام صداها و الفاظی را که از دهانش خارج می کند را شنیده و آن الفاظ را مرتبا تکرار می کند و با انجام این کار، لذت می برد.

بر اساس تحقیقات و مطالعات صورت گرفته توسط " پری یر " و " لوییس " نتیجه به دست آمده این است که: صداهای اولیه ی کودک، به حروف متحرک مربوط بوده و پس از آنکه انقباض اعضای دستگاه تکلم محدودتر شد، حروف ساکن ظاهر می شوند که این موضوع به رشد بدنی کودک مربوط است.

مرحله ی سوم: کم کم که کودک رشد می کند، برخی از صداها را که از اطرافیانش به گوشش می رسد را تقلید می کند. برای آنکه کودک نسبت به این صداها تقلید درستی داشته باشد، او مجبور است به صداهایی که می شنود، گوش دهد تا جایی که در عمل تقلید کم کم مهارت کسب کند.

معمولا از ۹ ماهگی، تقلید صداها به صورت واضح و مشخص است. کودک بدون اینکه به معنی و مفهوم کلمات توجه ای داشته باشد، با شنیدن کلمات آن ها را تکرار می کند . بعضی اوقات این تقلیدها به صورت بازتاب های شرطی بر روی کودک تاثیر می گذارند. به عبارتی بهتر: کودک این موضوع را یاد می گیرد که بعضی از کلمات را به موقعیت های مشخصی ارتباط داده و بعدها در همان وضعیت معین آن را تکرار خواهد کرد.

پس از یک سالگی، کودک می تواند واکنش های عاطفی و هیجانی را بروز دهد. در واقع در این مرحله، اساس تکلم کودک شکل می گیرد. از عوامل بسیار مؤثر و تعیین کننده ای که برای رشد تکلم کودک می باشد؛ یکی شنوایی کودک و دیگری فراوانی لغاتی که در محیط زندگی کودک استفاده می شود، است.

همه ی کودکان قادر به تولید واج های " أ إ آ ا ّ " هستند و بیشتر آن ها می توانند واج های " ب ، د ، م " را تولید کنند. در این مرحله معمولا کودک نسبت به اسم خود و همچنین کلماتی مانند؛ " نکن " ، " بکن "، " دست نزن " ، " دست بزن " ، واکنش نشان می دهد و به تدریج اولین نشانه های درک کلمات در او ظاهر می شود . این درک کلمات ، نشان دهنده ی این می باشد که به زودی کودک اولین واژه ها را می تواند بیان کند.

مرحله ی چهارم: این مرحله؛ مرحله ی یادگیری و مهارت در صحبت کردن و درک و فهم کلمات است. در این مرحله که از ۱۲ ماهگی شروع می شود و تا ۱۸ ماهگی طول می کشد، به تدریج کودک قادر می شود مفهوم کلمات و موقعیت ها را درک کند. کودک به مرور زمان با دیدن اشیاء و مسائلی که توجهش را جلب می کند، با کمک والدین و اطرافیان خود، اسم اشیاء و مسائل مورد توجهش را می شنود و تکرار می کند و کم کم از مصادیق اولیه جدا شده و به شکل تعمیم در سطح بالاتری شکل خواهد گرفت.

در این مرحله کودک توانایی آن را دارد که جملاتی یک کلمه ای بسازد و نیاز و احساس خود را به اطرافیان منتقل کند، و همچنین دانایی و قوه ی تشخیص کودک دراستفاده از کلمات، بیشتر می شود و به تدریج، هر کلمه را به جا و به موقع بکار می برد.

در بیشتر مواقع در این مرحله؛ جملات یک کلمه ای که کودک می گوید، آشکار کننده ی میل و یا انجام دادن دستوری است. در این مرحله است که کودک از لحاظ تلفظ کلمات و یا بیان درست قسمت های مختلف کلمه پیشرفت می کند. در این مرحله اگرچه کلماتی که کودک استفاده می کند از نظر دستوری امکان دارد دارای نقص ها و اشکالاتی باشد، اما منظور را می توانند کاملا منتقل کنند.

مرحله ی پنجم: این مرحله که مرحله ی تکلم نامیده می شود، مرحله ای است که کودک می تواند ضمایر شخصی را به کار برده و نسبت به نکات دستوری توجه بیشتری داشته باشد.تصویر ذهنی در کودک به سطح بالاتری از قبل ارتقاء می یابد و او قادر می شود در نبودن اشیا و زمانی که از موقعیت های مشخصی دور است، نسب به آن اشیاء و یا موقعیت ها مطالبیرا بیان کند و با تصویر ذهنی خود درگیر شود و کلنجار رود و بازی کند.

در این مرحله؛ زبان به عنوان وسیله ی اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد و کودک می تواند از آن به عنوان یک وسیله اجتماعی و ارتباطی استفاده کند. موضوع تفاوت های فردی یک مسئله ی مهمی در رشد تکلم و زبان ک.دکان است که باید به آن توجه بسیار داشت. به عبارتی دیگر؛ هر کودک دارای روند رشد تکلم و زبان مخصوص به خود است که احتمالا تفاوت هایی با کودکان دیگر دارد.

برای رشد طبیعی تکلم و زبان در کودکان عوامل متعددی نیاز است که در زیر آورده شده اند:

شنوایی طبیعی

هوش کافی

سلامت سیستم گویایی

داشتن دقت طبیعی

داشتن حافظه شنوایی

محیط عادی

انضباط، نظم و ترتیب متعادل

محبت

پذیرش

نداشتن بیماری مزمن

غلبه طرفی