ابراز محبت به کودک، مرا ببوس

نخستین بار که او را در آغوش مادر یا پدر می‌گذارند، همه‌ی محبت خود را با بوسه نثار طفلش می‌کند اما همین که دختر یا پسر کمی بزرگ‌تر شد شاید دلش برای بوسیدن فرزندش غنج برود اما هر کاری می‌کند نمی‌تواند مانند دوران کودکی فرزندش را بغل بگیرد و بدین وسیله محبتش را نشان دهد. حالا بماند پدر و مادرهایی که از این کار اکراه دارند و معتقدند بوسیدن بچه کار ناپسندی است و به قول معروف او را لوس و وابسته بار می‌آورد در حالی که با نگاهی به روایات و سیره‌ی معصومین (علیهم السلام) دست‌‎مان می‌آید که همین عمل ساده چقدر می‌تواند محبت و مودت را میان پدر و مادر و فرزندان بیشتر کند و اصلاً یکی از اصول تربیتی ائمه همین بوسیدن فرزندان است. در این مطلب جنبه‌های مختلف این رفتار عاطفی را بررسی کرده‌ایم.

راه‌های ابراز عشق

توجه و محبت دیدن از جانب پدر و مادر یکی از نیازهای فرزندان است. فرزندانی که در دوران کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی مورد لطف و توجه والدین خود قرار می‌گیرند، بهتر می‌توانند عواطف و احساسات مثبت خود را با آدم‌های مهم زندگی‌شان یعنی پدر و مادر، همسر و فرزندان خود به اشتراک بگذارند. زیرا از محبت لبریز شده‌اند و آمادگی دارند با آنچه خود چشیده‌اند، کام اطرافیانشان را شیرین کنند و بالعکس کودکانی که کمتر مورد توجه بوده‌اند، از نظر هوش هیجانی و عاطفی و توانایی برقراری ارتباطات سالم و مفید با دیگران ضعف‌های زیادی دارند. راه‌های ابراز علاقه به فرزند متفاوت است. گری چاپمن روانشناس غربی کتابی به نام «پنج زبان عشق» نوشته و گفته: «زبان عشق آدم‌ها با یکدیگر متفاوت است. اگر زبان عشق انسان‌ها را نشناسیم و به آنها با روش دیگری محبت کنیم، مثل این است که در محضر استاد عالمی حاضر شویم اما زبان او را نفهمیم و طبیعی است که بهره‌ای از همکلام شدن با او نبرده‌ایم. چاپمن زبان عشق را به پنج دسته تقسیم می‌کند:

1- تماس فیزیکی 2- وقت گذاشتن 3- خدمت کردن 4- هدیه دادن 5- ابراز کلام تأییدآمیز.

در دوران نوزادی و کودکی مهم‌ترین نوع ابراز عشق تماس فیزیکی است. زیرا در این مرحله از زندگی، فرزند ارتباط کلامی محدودی دارد و علاوه بر آن مفاهیمی چون وقت گذاشتن، خدمت کردن و ... را درک نمی‌کند. درباره‌ی اهمیت تماس فیزیکی برای کودکان و فرزندان خردسال، همین بس که روزی سلمان وارد خانه‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) شد و حضرت زهرا (سلام الله علیها) را دید که مشغول کارهای خانه است و امام حسین (علیه السلام) در حال گریه کردن. سلمان خواست امام حسین را در آغوش بگیرد تا حضرت فاطمه با خیالی آسوده به کارهای خانه رسیدگی کند اما حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمود بچه به آغوش مادر محتاج‌تر است و از او خواست در کارهای خانه کمک کند.

نشانه‌های محبت و احترام

روانشناسان معتقدند فرزندانی که در شش ماهه‌ی اول تولدشان تماس فیزیکی بیشتری با مادر داشته‌اند، در دوره‌ی نوجوانی از عزت نفس بیشتری برخوردارند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی در کوچه‌ها رفت و آمد می‌کرد بر سر کودکان دست می‌کشید و آنها را نوازش می‌کرد. بوسیدن یکی از انواع مهم تماس فیزیکی است و در اسلام بسیار تأکید شده که فرزندان خود را ببوسید. یکی از شاگردان آیت‌الله بهجت نقل کرده: «شبی دیروقت به خانه رسیدم. یکی از دخترانم بیدار بود و دیگری در خواب، تنها روی دختری را که بیدار بود بوسیدم. فردای آن روز در مجلس درس آیت‌الله بهجت، آقا به من فرمود فلانی! چرا در تربیت فرزندانت فرق می‌گذاری؟ گفتم آقا موضوع چیست؟ فرمود کاش هر دو فرزندت را می‌بوسیدی». این توصیه‌ نشان از اهمیت بوسیدن فرزند دارد. تا آنجا که اگر در این عمل بین فرزندان تفاوت بگذاریم، یعنی در تربیت و ابراز علاقه به آنها عدالت را رعایت نکرده‌ایم.

بوسه علاوه بر ابراز محبت، نشانه‌ی تقدس و احترام نیز هست. مثال بارزش نیز بوسیدن قرآن، اماکن متبرکه، مهر و ... است. چنانچه بوسیدن گلوی مبارک سیدالشهدا (علیه السلام) توسط حضرت زینب (سلام الله علیها) قبل از رفتن به میدان جنگ چنین معنایی را منتقل می‌کند. بنابراین می‌توان گفت این تقدس و احترام که مصادیقی خاص و متمایز دارد، در جنبه‌ی عمومی‌تر، فرزندان و کودکانمان را نیز شامل می‌شود. یعنی وقتی فرزندمان را می‌بوسیم، علاوه بر ابراز محبت به او می‌فهمانیم که به عنوان هدیه‌ای از جنب خداوند، برای ما مقدس و قابل احترام است.

هر بوسه یک درجه در بهشت

روایات زیادی درباره‌ی بوسیدن فرزند نقل شده. اگر به سیره‌ی عملی معصومین (علیه السلام) توجه کنیم، بیشترین نوع ابراز محبت به فرزندان از طریق همین عمل است. چنانچه روایت‌های زیادی داریم که پیامبر حسنین را روی پاهای خود می‌نشاند و آنها را می‌بوسید. درباره‌ی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز نقل‌های متواتری وجود دارد که نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هر وقت او را می‌دید، دست و سینه‌اش را می‌بوسید. رسول اکرم در مورد پاداش و ثواب بوسیدن فرزند فرموده: «هر کس فرزندش را ببوسد خدا برایش نیکی می‌نویسد». همچنین در حدیث دیگری فرموده: «فرزندانتان را زیاد ببوسید. به راستی که در برابر هر بوسه برای شما درجه‌ای از بهشت است که مسافتش 500 سال است». عبدالله بن مسعود روایت کرده: نزد پیامبر بودم. وقتی حسین بن علی وارد شد، پیامبر او را در آغوش گرفت و بوسید و فرمود: «خداوندا من او را دوست می‌دارم. تو نیز او را دوست بدار و هر که او را دوست می‌دارد.» احادیثی هم در مزیت نبوسیدن روایت شده. از جمله در جلد ششم «کافی» حدیثی نقل شده که مردی به پیامبر گفت هرگز بچه‌ها را نبوسیده‌ام. زمانی که رفت، پیامبر فرمود: «نزد من این مرد اهل آتش است». در «مکارم الاخلاق» آمده پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حسنین (علیهما السلام) را بوسید. مردی که آنجا بود، گفت من 10 اولاد دارم و تاکنون هیچ کدام آنها را نبوسیده‌ام! پیامبر فرمود: «تقصیر من نیست اگر خداوند رحمتش را از تو دریغ کند.» در حدیث دیگری نقل شده پیامبر به آن مرد فرمود: «کسی که رحم نکند، به او رحم نمی‌شود».

محبت همراه با رعایت حریم‌ها

بوسیدن فرزندان از نظر سنی محدودیت خاصی ندارد. بدین معنا که فرزند نوجوان و جوان نیز می‌تواند همانند طفل خردسال، از ابراز محبت و بوسه‌ی پدر و مادر خشنود شود. اما راه‌های ابراز علاقه با بزرگ‌تر شدن بچه‌ها و افزایش درک و فهم آنها متفاوت‌تر می‌شود و با توجه به بحثی که درباره‌ی زبان عشق مطرح است باید ببینیم آیا فرزند نوجوان و جوان ما همچنان از تماس فیزیکی مثل در آغوش گرفتن و بوسیدن احساس رضایتمندی می‌کند یا اینکه دوست دارد روش‌های جایگزینی مثل تأیید کلامی پدر و مادر یا وقت گذاشتن برای شنیدن حرف‌هایش و ... درباره‌ی او بیشتر به کار رود. در دوره‌ی نوزادی، هیچ محدودیتی برای تماس فیزیکی از جمله بوسیدن وجود ندارد. برخلاف تئوری‌های گذشته که تأکید می‌کردند افزایش تماس فیزیکی مادر در این دوران موجب می‌شود کودک وابسته و غیرمستقل بار بیاید، امروزه به اثرات مثبت تماس فیزیکی و بوسیدن نوزاد بیشتر تأکید می‌شود. اما طبق تربیت اسلامی، وقتی بچه‌ها بزرگتر شدند باید در این زمینه دقت بیشتری شود. از نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) روایت شده: «هر گاه یکی از شما بخواهد زنان محارم خود (غیر از همسر) را که به سن بلوغ رسیده‌اند ببوسد اشکالی ندارد. فقط سر یا بین دو چشمان او را ببوسد نه لب‌ها و گونه‌هایش را. در روانشناسی اسلامی برای پسران نیز می‌گویند جایز نیست مادر وقتی فرزندش به سن بلوغ رسید همانند کودکی خردسال او را در آغوش فشرده و ببوسد بلکه بهتر است دست در گردن او بیندازد یا با روش‌های دیگر به او ابراز محبت کند. با نگاهی به سیره‌ی معصومین و احادیث درباره‌ی بوسیدن درمی‌یابیم حتی در سنین نوجوانی و بزرگسالی نیز این عمل محبت‌آمیز نهی نشده و همچنان یکی از راه‌های ابراز علاقه‌ی پدر و مادر به فرزند است اما به گونه‌ای که هیجانات جنسی فرزند را تحریک نکند و مغایر با تربیت اسلامی نباشد.

تربیت با چاشنی عاطفه

در میان فرزندان، معمولاً دخترها بیشتر به ابراز علاقه از طریق بوسیدن تمایل نشان می‌دهند. هر چند بوسیدن پسر نیز مانعی ندارد. اما پسرها دوست ندارند در جمع همسالان خود این گونه از طرف پدر و مادر مورد توجه قرار بگیرند چرا که به لحاظ اجتماعی نتیجه‌ی مثبتی برایشان به همراه ندارد و از طرف گروه همسالان فردی بیش از اندازه وابسته به مادر و خانواده تلقی می‌شود. معمولاً در دوره‌ی بلوغ پسران، می‌توان تماس فیزیکی همراه با کمی هیجان را جایگزین بوسیدن کرد. مثلاً دستش را هنگام مصافحه بفشارند یا محکم به پشت او بزنند. حتی گاهی اوقات گفتن جمله‌ی «چقدر مرد شده‌ای» تأثیر عاطفی بیشتری روی پسرهای نوجوان دارد تا بوسیدنشان. مسلماً مادران به خاطر عواطف و احساسات زنانه و حضور پررنگ‌تری که نسبت به پدران در خانه دارند، بیشتر ارتباط عاطفی و تماس فیزیکی از طریق بوسیدن فرزندان را به عهده دارند. اما در اسلام هیچ محدودیت و تفاوتی برای پدر و مادر در این رابطه در نظر گرفته نشده و چه بسا پدران به خاطر اینکه کمیت حضورشان در خانه محدودتر است باید کیفیت رابطه‌ی عاطفی خود را از طریق روش‌های مؤثر ابراز علاقه مثل بوسیدن بیشتر کنند. به همین خاطر سفارش شده وقتی پدر به خانه می‌آید، با همه‌ی اعضای خانواده مصافحه و روبوسی کند. در این میان دخترها به بوسیدن پدر و ارتباط عاطفی قوی با او محتاج‌ترند. هرچه پیوند و رابطه‌ی پدر و دختری از طریق تماس فیزیکی مناسب مثل بوسیدن قوی‌تر باشد، احتمال انحراف رفتاری و اخلاقی دختران در سنین نوجوانی به شدت کاهش پیدا می‌کند. چنانچه در سیره‌ی اهل بیت نیز بارها نقل شده که پیامبر اکرم دختر خود حضرت فاطمه‌ را می‌بوسید یا امیرالمؤمنین، حضرت زینب را در کودکی روی پای خود می‌نشاند و او را می‌بوسید. درباره‌ی رابطه‌ی امام حسین با دختران خردسال خود نیز چنین رفتار و سلوکی روایت شده.