شیر دادن به نوزاد، ساده اما حساس

چنانچه از پستان‌ها مواظبت نگردد و شیر دادن به‌طور صحیح انجام نشود، این عدم توجه موجب ایجاد زخم و ترک خوردن و شکاف در پستان مادرانى که داراى پوست لطیف و زیاد حساس مى‌باشند مى‌گردد. این نوع زخم‌ها و شکاف‌ها بسیار دردناک هستند و با این کیفیت، شیر دادن براى مادر جوان و آرزومند، به‌صورت عذابى الیم در خواهد آمد. در این موقعیت چنانچه مادر شجاع بوده، و با شهامت و جسارت به شیر دادن اقدام نماید، ممکن است حالت بدترى پیش آید؛ بنابراین باید مادر به محض احساس کم‌ترین درد و زخم یا پوسته پوسته شدن اطرف مجراى خارجى پستان، فوراً مقدارى وازلین روى آنها مالیده یا از مرهمى دیگر براى این کار استفاده شود مانند پروبالزام یا پمادى دیگر. بدیهى است بعداً باید قبل از هر شیر دادن، پستان کاملاً از روغن تمیز شده و بعداً آن پستان در دهان طفل گذارده شود. چنانچه به این ترتیب التیام نیافت، باید به پزشک مراجعه نمود. پزشک ضمن معالجه ممکن است شیر دادن را براى چند روزى منع نماید و مادر در این مدت مجبور باشد وسیله شیر دوش یا فشار دادن پستان را خالى نماید تا وقتى که سلامت کاملاً اعاده شود.

پیدایش زخم در پستان علاوه بر وضع ناگوارى که براى مادر و فرزند به بار مى‌آورد، پستان‌ها را براى نفوذ میکروب مستعد مى‌نماید و خطر چرکى شدن غده‌هاى پستان نیز در این موقعیت احتمال مى‌رود. در این حالت تب بروز نموده و درد تشدید مى‌گردد. آنچنان که تا عمیق پستان گاهى شعاع آن تا زیر بغل نیز مى‌رسد. گاهى در بخش زیرین پستان‌ها التهابى به‌وجود مى‌آید، کم کم سطح آنها زیاد‌تر و رنگ آنها قرمز مى‌گردد. مادر کاملاً خود را بیمار حس مى‌کند. در این موقع عاقلانه‌ترین کارى که مادر مى‌تواند انجام دهد، دعوت پزشک مى‌باشد. و خود او هم تا آمدن پزشک باید در بستر استراحت نماید.

بالا نگاه داشتن پستان وسیلهٔ پستان‌بند یا تکه‌اى پارچه، و کمپرس سرد با محلول ۶۰% الکل یا آب بر تا حد زیادى در رفع التهاب مؤثر خواهد بود. در عین ناراحتى، از تخلیهٔ پستان‌ها گزیرى نخواهد بود، چون پُر بودن پستان‌ها درد و التهاب را تشدید مى‌کند. در وضع موجود چون احتمال آلوده شدن شیر به مواد چرکى وجود دارد، بهتر است طفل را از خوردن به‌طور مستقیم از پستان باز داریم و شیر را پس از دوشیدن و جوشاندن به طفل بدهیم. چرکى شدن پستان، یک بیمارى بسیار دردناک مى‌باشد، و گاهى بیمار را در مانده مى‌سازد. ممکن است مادر براى مدتى نتواند شخصاً از طفل خود پرستارى نماید. . پس براى جلوگیرى از چرکى پستان یا پیشرفت بیمارى ارزش آن را دارد که هر کارى انجام دهیم، تا به نتیجهٔ نهائى که شفاى بیمارى است برسیم.

اما اگر غده‌هاى پستان و دیگر ارگان‌هاى مربوط و نوک پستان‌ها کاملاً سالم و بدون نقص بوده و پستان‌ها داراى شیر کافى باشند، باز هم ممکن است همه چیز بر وفق مراد و میل ما انجام نگردد. زیرا ممکن است اشکال در شیر دادن، از طرف طفل باشد. بعضى از مادرانى که طفل خود را شیر نمى‌دهند مى‌گویند که طفل آنها پستان را به دهان نگرفته است. این درست که استثنائاً گاهى طفلى در ابتدا که پستان به دهان او گذارده مى‌شود، یک حالت هراس در او پدید آمده و مایل به قبول پستان نیست. اما این کیفیت را باید با استقامت و در عین حال احتیاط، یعنى با پستان به دهان گذاردن مکرر ولى با آرامش مغلوب نمود؛ حتى ممکن است پیش آید که طفل مى‌خواهد فقط از یک پستان شیر بنوشد. همچنین اطفال سالم و نیرومندى یافت مى‌شوند که فقط در مکیدن تنبل هستند و آنان فقط با نوک پستان باز مى‌کنند و آن را لیس مى‌زنند، بدون آنکه از آن بنوشند، و سپس به خواب مى‌روند. همهٔ این حالات قابل علاج است.

با صبر و متانت باید اولین روزها را سپرى نمود. ولى اگر تغییرى حاصل نشد، براى آنکه او را گرسنه و تشنه نگذاریم باید شیر را بدوشیم و با قاشق به او بدهیم. همچنین مادر، در برابر طفلى که مکیدن را خوب نمى‌داند، باید تحمل و صبر داشته باشد، و مکیدن را به طفل بیاموزد. چون او نوک پستان را غالباً گم مى‌کند. در این موقع باید توجه شود که مادر هنگام شیر دادن راحت و درست بنشیند و کودک را به‌طور صحیح نگاه دارد و در هنگام شیر دادن کسى مزاحم و مصدع او نباشد. در مورد اطفال سالم و نیرومند، وقتى با مهارت اقدام شود، غالباً به‌زودى به خوردن شیر عادت مى‌کنند. اما در مورد اطفال ضعیف که خیلى زود از نوشیدن خسته مى‌شوند و به خواب مى‌روند، باید حوصله و متانت بیشترى اعمال شود. این اطفال ضعیف نیاز آنها به شیر مادر دو برابر دستهٔ او مى‌باشد. بعضى از اطفال هنگام شیر خوردن حالت غیرعادى از خود بروز مى‌دهند. این طور به‌نظر مى‌آید که آنها عمداً نوک پستان را رها مى‌کنند. این جریان بى‌ضرر است، ولى اگر طفل با آروارهٔ خود پستان را بگیرد (گاز بگیرد) بدون خطر نخواهد بود. زیرا موجب زخم شدن پستان مى‌گردد. در این موقعیت مادر باید براى مدت کوتاهى بینى طفل را با دست بگیرد، او براى اینکه از دهان تنفس کند و فوراً پستان را رها مى‌کند. با این طریق طفل پس از مدتى خواهد آموخت که راه صحیح غذا خوردن کدام است. این روش شاید نزد مادر جوان خشونت‌آمیز باشد، ولى زخم شدن پستان و عواقب وخیم آن را باید به‌نظر آورد.

همان‌طور که گذشت، مشکلاتى که ممکن است ضمن شروع یا هنگام شیر دادن به طفل پیش آید زیاد است. همیشه این سعادت به آسانى نصیب نمى‌شود که به راحتى مادر کودک خود را در آغوش گرفته و از پستان خود او را شیر دهد، بلکه اکثراً براى وصول به این موهبت، زحماتى زیاد تحمل مى‌کنند. البته فوائد و مُحسّنات تغذیهٔ طبیعى براى طفل غیرقابل تخیمن است؛ با وجود این مادران جوان در تعصب براى شیر دادن نباید مبالغه کنند و طفل را گرسنه و تشنه بگذارند.

او خیلى زود دچار ضعف بنیه مى‌شود، که این حالت به سادگى حیات او را تهدید مى‌نماید، اعم از اینکه اختلالى در دستگاه گوارش پیش آید یا یک بیمارى با انتقال میکرب‌هائى مانند فورون کل که نوعى عفونت حاد زیر جلدى است تولید شود. در هر صورت به مجرد اینکه احساس مى‌شود طفل دچار ناخوشى است یا در شیر خوردن او اشکالى پیش آمده، باید اقدام به وزن کردن دقیق هفتگى نمود.

اگر ملاحظه شد به وزن او اضافه نمى‌شود، یا در هفته‌هاى اول حتى از وزن وى کاسته مى‌شود، نباید فوراً طفل را از شیر خود محروم کرد، بلکه باید هم به او از پستان شیر داد و هم از طریق غذاى مصنوعى او را تغذیه نمود. پس طریق تغذیه از دو شیر را باید انتخاب کرد، یعنى در هر وعده غذا، اول طفل را از پستان شیر داده، سپس باید شیر خشک به او خوراند، زیرا با این روش جریان شیر براى مدتى محفوظ مى‌ماند (نه آنکه تعداد و عده‌هاى تغذیه از پستان را محدود نمائیم، و جاى آنها را به غذاى مصنوعى بدهیم.

مشاوره با پزشک

بسیار عجیب است که معمولاً در مورد مسائلى که براى طفل ارزش حیاتى دارد به‌جاى مشاوره با پزشک به گفتار دیگران گوش فرا مى‌دهیم! در حالى‌که گاهى مسائلى مطرح است که به آسانى نمى‌توان جواب آنها را یافت. تشخیص اینکه آیا از غذاى طبیعى باید چشم پوشید یا خیر؟ آنقدر مشکل است که در اینجا مى‌خواهم به‌عنوان یک وظیفه وجدانى هشدار بدهم که وقتى مسائل و مشکلاتى در رابطه با شیر دادن براى مادران مطرح است، حتماً از نظرات طبیب کمک بگیرند.

ممنوعیت شیردادن

در هنگام ابتلا به بیمارى‌هاى شدید، مادر از شیر دادن ممنوع است. این در وقتى است که به‌دلیل صرف انرژى و نیرو، زندگى مادر در خظر است، و یا بواسطهٔ سرایت بیمارى، حیات طفل تهدید مى‌شود.

آیا مادرى که دچار سل ریوى است، اجازهٔ شیردادن دارد یا خیر. این سؤال باید وسیلهٔ طبیبى که در بیمارى سل، تجربه دارد پاسخ داده شود: ـ بیمارى سبک و بسته و بدون تب سل با خلط کم سینه، بدون عارضه لاغرى معمولاً هیچ مانعى ندارد و مادر مى‌تواند در این صورت به شیر دادن به طفل خود ادامه دهد. در تمایل به سمت تب و پیشرفت بیمارى، باید محسنات شیر دادن را در جهت سود و نفع طفل، و مضرات آن را مقایسه کرد. در بیمارى سلِ باز، یعنى وقتى که بیمارى با ترشحات با سیل سل همراه است، بدون تردید و تأمل شیر دادن ممنوعیت دارد، و در این موقعیت جدائى مادر و کودک اجتناب ناپذیر خواهد بود، هر چند که عمل بى‌رحمانه و خشونت‌آمیز جلوه کند. نوزاد در مقابل سل فوق‌العاده حساس و مستعد است و اگر مبتلا شود تقریباً با شدت بروز خواهد نمود، و به احتمال زیاد به مرگ او منجر خواهد گردید. به همین دلیل هیچوقت نباید اجازه داد که یک بیمار مسلول باز با یک نوزاد در یک خانه سکونت داشته باشد. حتى اگر این بیمار مادر طفل باشد. اگر جدا شدن آنها امکان ندارد، باید طفل علیه بیمارى سل مایه کوبى شود.

مادر مبتلا به سفلیس مى‌تواند به طفل خود شیر دهد، حتى اگر طفل سالم باشد (ولو اینکه مادر هنگام باردارى مبتلا شده باشد). بر عکس نیز مادرى که سالم به‌نظر مى‌آید مى‌تواند کودک متولد شدهٔ مبتلا به سفلیس را از پستان خود تغذیه نماید. مادر و بچه و در هر حال باید مداوا و معالجه‌اى مناسب براى رفع بیمارى شروع نمایند. معاینات و مراقبت از طرف طبیب الزامى است. شیردادن براى مادرى که مبتلا به بیمارى شدید کلیه و دچار مرض قند حاد، و گرفتار تشنج قلب، و ریزش عرق زیاد است قدغن مى‌باشد. یک بیمارى مبتلا به صرع (غش و حمله) یا دیگر بیمارى‌هاى روانى براى شیر دادن مجاز نیست. زیرا تشنج و حمله ممکن است زندگى طفل را به خطر بیندازد. در بیمارى‌هاى مسرى مانند: گریپ، سیاه سرفه، مخملک، دیفترى، نباید شیر داده شود، چون از این طریق طفل نیز مبتلا مى‌شود. چنانچه ضمن بروز این بیمارى تشکیل شیر به خوبى صورت گرفته است، مى‌توان شیر را وسیلهٔ پمپ شیر، یا فشار دادن دوشیدن و پس از جوشاندن به طفل داد. زیرا شیر مادر در هر حال بر شیر گاو ترجیج دارد.

ضعف عمومى، رنگ پریدگى، لاغرى، عصبانیت، ضعف اعصاب و امثال اینها هیچ دلیلى بر ممنوعیت شیر دادن نخواهند بود. چه بسیار زنان ضعیف و لاغر و بیمار را همه دیده و مى‌بینیم که در دوران شیر دادن شکفته مى‌شوند، اگر در دوران شیردادن حال عمومى زن بدتر مى‌شود، معلوم نیست به شیردادن ارتباطى داشته باشد، بلکه غالباً علت‌هاى دیگرى از قبیل: غصه، اضطراب، احتیاجات و محرومیت‌هاى مادى، عدم رفاه و مواظبت ناکافى موجب آن مى‌شود. زن باید در رفع این عوامل قبل از آنکه شیر دادن را ترک کند اقدام نماید.