دادن آب به نوزاد، سبب مشکلاتی می گردد

زمانی که کودک در سن ۶ ماهگی شروع به خوردن غذای کمکی می کند و زمانی که در هوای گرم داخل یا خارج خانه نگه داری شود، مادر می تواند در حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر آب به کودک بدهد.

پرسش: آیا نوزاد غیر از شیر مادر به آب نیز احتیاج دارد؟

پاسخ:

نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند اگر در محیط گرم نباشند، احتیاج به آب اضافی ندارند و آب کافی از طریق شیر مادر به آن ها می رسد، ولی اگر فصل تابستان باشد یا نوزاد و شیرخوار در محیط گرم، مانند مناطق گرمسیر یا در اتاق گرم قرار گیرد، باید روزی چند نوبت آب ساده جوشیده سرد شده بدون اضافه کردن مواد قندی با قاشق به مقدار ۲۰ تا ۳۰ میلی متر (۸ تا ۱۰ قاشق چای خوری) به او بدهید. بهترین زمان برای دادن آب بین دو نوبت شیر می باشد. اگر کودک عطش داشته باشد با میل و ولع آب را می خورد، ولی اگر نخورد دلیل این است که بدن او به آب احتیاج ندارد و نباید با زور به او آب بدهید. اگر پدر در زمانی که در خانه است آب دادن به نوزاد و شیرخوار را به عهده بگیرد و او هم مانند مادر، نوزاد و شیرخوار خود را در بغل بگیرد و به او بدهد، نه تنها لذت می برد بلکه رابطه عاطفی خوبی با نوزاد خود برقرار می نماید.

بعضی از مادران میان دو نوبت شیر دادن، با بطری شیرخوری به کودک آب قند یا آب نبات می دهند. این عمل صحیح نیست، زیرا آبی که شیرین است جای شیر را می گیرد و کودک کمتر تمایل پیدا می کند که به پستان مادر مک بزند، در نتیجه شیر مادر می شود و کودک دچار کمبود غذایی و اختلال رشد می گردد. در مواقعی که نوزاد، شیرخوار یا کودک دچار تب می شود چون در نتیجه تب بدن کودک آب خود را از دست می دهد، احتیاج به آب پیدا می کند، از این رو مادر باید آب کافی در اختیار او قرار دهد تا هرچه میل دارد بنوشد.

پرسش: آیا نوزاد نیاز به خوردن آب دارد؟ چه موقع می توان به نوزاد و شیرخوار آب و مایعات داد؟

پاسخ:

بنابر توصیه مجمع علمی کودکان آمریکا و سازمان بهداشت جهانی بهترین ماده غذایی که می توان در شش ماه اول تولد به کودک داد، شیر مادر است. کودکان تا ۶ ماه اول تولد خود نیاز به آب یا مایعات دیگر مانند آب گلوکز، آب قند و نبات یا آب میوه ندارند، زیرا ۸۸ درصد شیر مادر آب است و نیاز آب بدن کودک با شیر مادر تامین می گردد. بنابراین نوزاد و شیرخوار قبل از دوماهگی نیاز به آب ندارند، حتی اگر محیط داخلی یا محیط خارج خانه گرم باشد، مگر این که پزشک توصیه نماید.

اگر به نوزاد آب داده شود سبب مشکلات زیر می گردد:

-آب، شکم نوزاد را پر می کند و نوزاد به شیر خوردن علاقه نشان نمی دهد و شیر نمی خورد و وزن او اضافه نمی شود.

-اگر نوزاد دچار زردی است، آب دادن زیاد موجب افزایش بیلی روبین خون و افزایش زردی نوزاد می گردد.

-آب دادن موجب مسمومیت نوزاد با آب می گردد، یعنی آب در خون او افزایش می یابد و در نتیجه املاح مخصوصاً سدیم خون کم می گردد و سبب ورم و خیز نسوج می شود که ممکن است باعث تشنج کودک گردد.

-اگر به علت اسهال آب بدن کودک کم شود، پزشک به او ORS می دهد تا جبران آب از دست رفته شود. اگر کودک دچار یبوست است و مادر شیر کافی دارد و کودک نیز شیر می خورد، مادر می تواند روزی یک یا دو نوبت هر بار ۳۰ میلی لیتر آب به کودک بدهد.

پرسش: آیا آب را قبل از دادن به نوزاد یا شیر خوار باید جوشانید؟ چه مدت باید جوشیده شود؟

پاسخ:

گرچه در بعضی از شهرها آب کاملاً تسویه می شود و معمولاً عاری از میکروب است، ولی برای اطمینان باید آب را مخصوصا برای کودکان تا سن هشت ماهگی کاملاً جوشاند و پس از سرد شدن به آن ها داد. مدت زمان جوشاندن معمولاً باید بین ۵ تا ۱۰ دقیقه باشد. تمیز بودن بطری، فنجان یا لیوانی که با آن آب به کودک داده می شود نیز از نظر پیشگیری از بیماری ها موثر است. در مورد آب معدنی هایی که به صورت بطری وجود دارد نیز باید آن را بجوشانید و به کودک بدهید.

پرسش: آیا ممکن است شیر مادر به کودک نسازد؟ آیا ممکن است شیر مادر جیوه داشته باشد؟ آیا آزمایش یا تجزیه کردن شیر مادر لازم است؟

پاسخ:

بعضی از مادران تحت تاثیر گفته های افراد ناآگاه تصور می کنند که شیرشان بد یا دارای ماده جیوه است و به کودکشان نمی سازد، در نتیجه کودک را از شیر خود محروم می کنند. این گفته ها و تصورات حقیقت ندارد. همانطور که حضرت رسول فرموده اند: برای کودک شیری بهتر از شیر مادر نیست و این موضوع نیز از نظر علمی ثابت شده است. خداوند متعال شیر هر مادری را متناسب با نیاز و رشد نوزاد او آفریده است. شیر املاح مختلفی دارد ولی جیوه ندارد و شیر هیچ مادری احتیاج به آزمایش و تجزیه کردن ندارد.

پرسش: آیا هر گریه نوزاد یا شیرخوار نشانه گرسنگی اوست؟

پاسخ:

گریه نوزاد و شیرخوار همیشه به علت گرسنگی نیست. اگر با بلند کردن کودک گریه او متوقف شود، او گرسنه نیست. اگر با بلند کردن کودک هنوز گریه می کند، ممکن است گرسنه باشد یا گریه او علت دیگری داشته باشد. هر مادری باید بداند که گریه کردن نوزاد همیشه نشانه گرسنگی نیست و نباید به محض گریه کردن به کودک شیر بدهید.

پرسش: آیا مادر بعد از زایمان و در دوران شیر دادن به آرامش روحی و جسمی نیاز دارد؟

پاسخ:

بلی! مادر شیرده باید در دوران شیر دادن، آرامش روحی و آسایش جسمی داشته باشد. آشفتگی، پریشانی، ترس و وحشت در عمل سرازیر شدن شیر (رگ کردن پستان) تأثیر می گذارد و سبب کاهش آن می شود. تحقیقات نشان داده است که اگر مادر شیرده پای خود را حتی در آب سرد قرار دهد یا اگر از او سوالات پیچیده و گیج کننده ای بشود یا به او تزریقی مانند آب مقطر شود یا مبتلا به درد یا دچار ترس شود، شیر او موقتا کم می گردد. برعکس اگر مادر آرامش روحی و آسایش جسمی داشته باشد و استراحت کافی نماید (شب را کاملاً بخوابد و بعدازظهر استراحت نماید)، در شیر دادن به کودک خود کاملا موفق خواهد بود. بنابراین وظیفه شوهر و اطرافیان مادر شیرده است که آرامش روحی و آسایش جسمی او را تامین نمایند.

پرسش: اگر مادر شیرده دچار غم و اندوه یا عصبانیت و ترس و وحشت شود، می تواند به نوزاد خود شیر دهد؟

پاسخ:

بعضی از مادران موقعی که در اثر واقعه ای عصبانی یا دچار غم و اندوه یا ترس و وحشت می شوند، تصور می کنند که شیرشان برای کودک ضرر دارد (بعضی از افراد می گویند شیر قهره است) و شیرشان را می دوشند و دور می ریزند و به نوزاد نمی دهند. مادران باید بدانند که ترس و وحشت و غم و غصه در کیفیت شیر تغییری به وجود نمی آورد، ولی مقدار شیر مادر را کم می کند. اگر مادر در این مواقع پستان خود را به دهان کودک نگذارد و کودک به پستان مادر مک نزند، شیر مادر کم و حتی قطع می گردد. بنابراین در هر وضع و حالتی مادر باید به کودک شیر پستان خود را بدهد تا شیر او قطع نشود. دادن شیر در هنگام یا بعد از حادثه ای ناگوار تاثیری بر نوزاد نخواهد گذاشت. محیط شلوغ بیمارستان و رفت و آمدهای زیاد که موجب خستگی مادر می گردد، در کم شدن شیر او اثر دارد. بعد از زایمان مادر باید در محیطی آرام و بی سر و صدا به استراحت بپردازد.

پرسش: اگر مادر شیرده دچار سرماخوردگی یا به عللی به تب مبتلا گردید، آیا می تواند به نوزاد و شیرخوار خود شیر بدهد؟

پاسخ:

اگر مادر دچار سرماخوردگی یا به عللی دچار تب گردید و حتی در بیمارستان بستری شد، می تواند به شیرخوار خود شیر بدهد و مانعی برای شیر دادن وجود ندارد، مگر ابتلای مادر به بعضی از بیماری های مسری عفونی که میکروب از راه شیر دفع می شود. در هنگام سرماخوردگی و عطسه و سرفه مادر باید ماسک بزند یا دهان خود را بپوشاند و به کودک شیر بدهد.

پرسش: اگر مادر به عللی بعد از زایمان نتواند به نوزاد از پستان خود شیر دهد، با چه نوع شیر و در چه موقع تغذیه نوزاد را باید شروع کند؟

پاسخ:

اگر مادری بعد از تولد نوزاد خود، به عللی به طور موقت یا دائم تواند به کودک خود شیر دهد، اولین تغذیه نوزاد را باید طی ۶ ساعت بعد از تولد با آب جوشیده سرد شده (آب استریل) شروع کند. چون امکان دارد نوزاد در نخستین تغذیه استفراغ کند، داخل شدن آب استریل در ریه او مشکلی به وجود نمی آورد. دادن سرم گلوکز به عنوان اولین تغذیه نوزاد لازم نیست. دومین نوبت تغذیه نوزاد را یکی دو ساعت بعد با شیر خشک هایی که شبیه شیر مادر است باید شروع کرد. چون زمان عبور شیر از معده در نوزادان بین ۱ تا ۴ ساعت متفاوت است، بنابراین تغذیه های بعدی نوزاد از نظر زمان و مقدار در شبانه روز باید بر حسب میل و رغبت او باشد. بیشتر نوزادان در هفته های اول بعد از تولد مایلند هر روز بین ۶ تا ۹ مرتبه شیر بخورند، ولی در پایان ماه اول، نوزاد خود تغذیه خود را تنظیم خواهد کرد، به طوری که خود مادر می فهمد نوزادش در شبانه روز چند نوبت و چه مقدار شیر احتیاج دارد.

پرسش: در دوران نوزادی شکل، رنگ و تعداد دفعات دفع مدفوع نوزاد به طور طبیعی چگونه است؟

پاسخ:

بیشتر نوزادان، اولین مدفوع را در روز اول تولد دفع می کنند. اولین مدفوع، سیاه، تیره رنگ و چسبنده و بدون بو است که مکونیوم نام دارد. گاهی اولین مدفوع نوزاد به رنگ سفید خاکستری است که به تدریج به مکونیوم تیره رنگ تبدیل می شود. مکونیوم از پلی ساکاریدهای ترشح شده از روده، مایع آمنیوتیک که به وسیله جنین بلعیده شده و سلول های جدار مخاط دستگاه گوارش جنین تشکیل شده و رنگ سبز آن مربوط به پیگمان های صفراوی است. سپس رنگ سیاه متمایل به سبز مدفوع کمتر می شود و رنگ سبز قهوه ای به خود می گیرد. پس از آن نیز رنگ آن تغییر می یابد و مدفوع به حالت طبیعی یکنواخت، شل و زرد نارنجی تبدیل خواهد شد. این حالت تا سه هفته ادامه دارد و این دوره را "مرحله تبدیل شدن" (Transitional stage) می نامند. در این دوره ممکن است مدفوع دارای مواد بلغمی (مانند ترشحات خلط) باشد و ناگهان با فشار خارج شود و تعداد دفعات آن از ۱ تا ۷ در روز و حتی تا ۲۴ بار برسد. یک نوزاد طبیعی که از شیر مادر تغذیه می کند، ممکن است در خلال ۶ هفته اول گهگاهی مدفوع سبز روشن داشته باشد و مادر تصور کنند که مبتلا به اسهال یا سرماخوردگی است، زیرا نه فقط مدفوع شل است، بلکه تعداد دفعات دفع زیاد و رنگ آن سبز روشن است و ناگهانی خارج می شود و دارای تکه های سفید صابونی شکل است و این حالت طبیعی است. تکه های مزبور که در مدفوع بیشتر شیرخواران دیده می شود و رنگ سفید و پوشش زرد یا قهوه ای دارد، مربوط به لخته های کازئین است (پروتئین اصلی شیر که به صورت پنیر درآمده است). برعکس ممکن است نوزاد شیر مادرخوار نیز به طور طبیعی هر ۴ تا ۷ روز یک بار دفع مدفوع داشته باشد، ولی قوام مدفوع طبیعی است و خشک نیست، این وضعیت طبیعی می باشد.

باید متذکر شد، مدفوع نوزاد شیر مادرخوار بیشتر شل و زرد خردلی رنگ است و مختصری بوی ترشیدگی (اسید) دارد و این حالت تا زمانی که غیر از شیر مادر غذایی به کودک داده نشود باقی خواهد ماند. موقعی که غذاهای مختلف شیرخوار داده می شود، رنگ مدفوع به طور قابل توجهی تغییر می کند. مدفوع نوزادی که از شیر خشک تغذیه نماید، معمولاً یک بار در روز و دارای رنگ زرد کم رنگ و سفت و مختصری قلیایی و خنثی است و بوی زیاد می دهد.

پرسش: شکم نوزاد من نفخ کرده است. چه عللی موجب نفخ شکم نوزاد و شیرخوار می گردد؟ چه دارویی می توانم به او بدهم؟

پاسخ:

نفخ شکم نوزادان بیشتر نتیجه هوای است که با شیر می بلعند. هر چه نوزاد نارس تر باشد، امکان بلعیدن هوا همراه شیر، بیشتر است. نوزادان در ماه اول تولد نمی توانند لب های خود را به طور کامل به اطراف نوک پستان بچسبانند، در نتیجه مقداری شیر از گوشه لب های آن ها خارج می شود و مقداری هوا نیز همراه مکیدن شیر وارده معده آن ها می گردد. شیرخواران بزرگ تر کاملاً لب های خود را به اطراف پستان می چسبانند و در نتیجه هوا کمتر وارد معده آن ها می شود. مادران باید بدانند که نفخ شکم نوزاد پس از یکی دو ماه با رشد کودک و بهتر مک زدن او از بین خواهد رفت.

نفخ شکم هم چنین ممکن است نتیجه سریع شیر خوردن نوزاد باشد و این حالت را می توان به سادگی با چشم دید. اگر ناگهان نوزاد را از پستان جدا کنید، می بینید که شیر از پستان به خارج پاشیده می شود و معمولا صبح ها این حالت بیشتر وجود دارد. در چنین مواردی توصیه می شود مادر با دست خود قسمتی از پستان را محدود کند، ولی بهترین روش این است که اگر پستان ها متسع و جریان شیر زیاد است، قبل از شیر دادن در حدود ۳۰ میلی لیتر (نصف استکان) شیر پستان دوشیده و دور ریخته شود و سپس پستان به دهان کودک گذارده شود. در چنین مواردی مادر می تواند برای کم شدن نفخ شکم، روزانه سه نوبت هر بار یک میلی لیتر از شربت گریپ واتر (بی کربنات سدیم و عصاره شوید) به کودک بدهد تا موجب دفع گاز از روده ها گردد.

پرسش: روی کهنه یا پوشک نوزاد شیرخوار من رنگ نارنجی یا قرمز دیده می شود چرا؟

پاسخ:

رنگ نارنجی یا قرمزی که روی کهنه نوزاد در هفته های اول تولد دیده می شود، مربوط به دفع کریستال های اورات است. اگر نوزاد دچار کم آبی بدن گردد (با سزارین متولد گردد و بی حال باشد و شیر نخورد یا شیر مادر کم باشد)، مقدار اسید اوریک خون کودک زیاد می شود و به صورت کریستال های رنگی دانه دانه ای روی کهنه کودک یا روی بدن نوزاد دیده می شود. دفع این کریستال های اورات مشکلی برای کودک به وجود نمی آورد، ولی چون نتیجه کم آبی بدن می باشد، مادر باید مقدار بیشتری شیر به نوزاد (مخصوصا شب ها) بدهد.

پرسش: پس از افتادن بند ناف، داخل ناف کودک من سیاه رنگ است، آیا مسئله مهمی است؟

پاسخ:

پس از افتادن بند ناف ممکن است محل قطع بند ناف تغییر رنگ بدهد و سیاه رنگ گردد. اگر از ناف نوزاد با شیرخوار ترشحی خارج نشود یا قرمزی یا ورم ایجاد نشود، رنگ سیاه داخل ناف کودک مهم نیست و پس از مدتی برطرف می شود.

پرسش: هنگام عوض کردن کهنه های نوزاد و گرفتن پاهای او در مفصل های نوزاد و شیرخوار صدای ترق ترق به گوش می رسد. این صداها نشانه چیست؟

پاسخ:

در هنگام حرکت دادن مفصل ها، مخصوصا مفصل زانو یا حرکت دادن بازوهای نوزاد و شیرخوار، ممکن است صدایی که نشانه برخورد دو استخوان با یکدیگر است شنیده شود. وجود این صدا نشانه بیماری نیست، ولی اگر مادر احساس می کند که حرکت به خصوصی موجب این صداها می شود باید سعی کند آن حرکت را انجام ندهد.

پرسش: سر نوزاد و شیرخوار من از موقع تولد همیشه گرم و کمی مرطوب و دست و پای او همیشه سرد است. آیا مشکلی وجود دارد؟

پاسخ:

چون مغز کودک در سال اول تولد باید به سرعت رشد کند و هم چنین مغز باید در تمام عمر انسان کار کند، بنابراین خداوند متعال خلقت انسان را طوری آفریده است که رگ شریانی بزرگی از قلب جدا می شود و به طرف بالا می رود و مغز، پوست جمجمه، چشم و بینی را مشروب می کند و چون خون زیادی به مغز می رسد پوست جمجمه انسان به ویژه کودکان همیشه گرم تر از بقیه اعضاء او می باشد. در مقابل رگ هایی که خود را به دست و پاهای کودک می رسانند بسیار باریک و نازک است، بنابراین خون کمتری به دست و پاها می رسد و دست و پای کودک همیشه سردتر از بقیه اعضا می باشد.

مادران عزیز، اگر دست و پای کودک تان سرد است کودک را به اتاق گرم ببرید و لباس های بلندی که دست و پای او را بپوشاند بر تن او کنید و اگر باز دست و پا هایش سرد ادست به دست های او دستکش و به پاهای او جوراب بپوشانید.