مراحل لقاح آزمایشگاهی، چگونه انجام می شود؟

در سال ۱۹۷۸ لوئیس بران اولین نوزادی بود که از راه لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف به دنیا آمد. تولد آن حوزه تولید مثل را در پزشکی دگرگون کرد. با توجه به آن که یک هشتم زوج های غیر همجنس مشکل باروری داشته و زوج های همجنسگرا و والدین مجرد اکثر برای بچه دار شدن به کمک‌های بالینی نیاز دارند تقاضا برای لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف در حال افزایش است. لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف آنقدر رایج شده است که بیش از ۵ میلیون نوزاد از طریق این تکنولوژی به دنیا آمده اند. عملکرد آی وی اف از طریق تقلید طراحی فوق العاده تولید مثل جنسی است. برای فهم آی وی اف ابتدا باید نگاهی به فرآیند طبیعی به وجود آمدن نوزاد بکنیم.

باور کنید یا نه تمام این فرآیند تقریباً ۱۵ روز پیش از لقاح از مغز آغاز می شود. غده هیپوفیز قدامی هورمون فولیکول FSH را ترشح می‌کند. FSH تعداد کمی فولیکول تخمدان را به عمل می آورد آن ها هم استروژن آزاد می کنند. هر فولیکول حاوی یک تخمک است و به طور متوسط فقط یک فولیکول کاملاً به بلوغ می رسد. در حین اینکه فولیکول رشد می کند به آزاد کردن استروژن هم ادامه می‌دهد. استروژن علاوه بر اینکه به رشد هماهنگ و آمادگی رحم کمک می کند با مغز هم درباره چگونگی رشد فولیکول در ارتباط است. وقتی سطح استروژن به اندازه کافی بالا باشد بخش قدامی هیپوفیز موجی از هورمون جسم زرد LH را آزاد می‌کند LH تخمک گذاری را فعال کرده و منجر به پارگی فولیکول و آزاد شدن تخمک می شود. زمانی که تخمک، تخمدان را ترک می کند به وسیله پرده ای انگشت مانند به لوله فالوب هدایت می شود. اگر تخمک طی ۲۴ ساعت توسط اسپرم بارور نشود تخمک غیر بارور از بین می رود. کل فرآیند دوباره بازسازی می‌شود و برای ساخت تخمک و بازسازی رحم ماه بعد آماده می شود.

تخمک بزرگترین سلول بدن است و توسط یک پوسته ضخیم خارجی شکر و پروتئین به نام زونا پلوسیدا محافظت می‌شود. زونا از ورود و هم آمیزی بیش از یک اسپرم همان کوچکترین سلول بدن جلوگیری می کند. برای یک مرد ۲ الی ۳ ماه طول می کشد تا اسپرم بسازد. این فرآیند به طور مداوم تکرار می شود در هر بار انزال در آمیزش جنسی بیش از ۱۰۰ میلیون اسپرم آزاد می شود اما در آخر حدود ۱۰۰ اسپرم به نزدیکی تخمک می رسد و تنها یکی موفقیت‌آمیز وارد لایه حفاظتی زونا پلوسیدا می شود. در یک لقاح موفقیت آمیز تخمک به سرعت تبدیل به نطفه می شود و حدود ۳ روز طول می کشد تا به رحم برسد و آنجا هم حدود ۳ روز دیگر طول می کشد تا بطور محکم در مخاط یعنی پوشش داخلی رحم جای بگیرد. هنگامی که جای گرفت سلول هایی که قرار است تبدیل به جفت بشوند هورمونی ترشح می‌کنند که به فولیکول تخمک گذاری شده پیام می‌دهد که در رحم بارداری رخ داده است این کار به نجات فولیکولی که حالا جسم زرد نام دارد از نابودی در دوره قاعدگی کمک می کند. جسم زرد مسئول تولید پروژسترون لازم برای حفظ بارداری تا ۶ الی ۷ ماه از حاملگی است یعنی زمانی که جفت رشد می کند و جایگزین می شود تا حدود ۴۰ هفته بعد که نوزاد به دنیا می آید.

حال چگونه بچه در آزمایشگاه ساخته می شود؟

در بیمارانی که تحت آی وی اف قرار می گیرند FSH در سطحی بالاتر از معمول تنظیم می شود که به طور کنترل شده باعث تحریک بیش از حد تخمدان بشود تا در آخر آن ها چندین تخمک تولید کنند. تخمک ها پیش از آنکه تخمک گذاری صورت بگیرد در حالی که زن بیهوش است از طریق یک سوزن مکشی که توسط الترا سانت هدایت می‌شود، خارج می شود. اکثر نمونه های اسپرم از طریق استمناء تهیه می شود. در آزمایشگاه تخمک های مشخص از سلول های اطراف شان جدا می شوند و برای لقاح در ظرف پتری آماده می شوند. لقاح می تواند از طریق یکی از این دو راه اتفاق بیافتد:

در روش اول تخمک ها توسط هزاران اسپرم احاطه می شوند و لقاح به طور عادی در طی چند ساعت اتفاق می افتد.

روش دوم قطعیت لقاح را از راه قرار دادن یک اسپرم در تخمک به وسیله سوزن به حداکثر می رساند. این روش زمانی بسیار کارآمد است که مشکلی در کیفیت اسپرم وجود داشته باشد. بعد از لقاح نطفه می تواند برای سازگاری ژنتیکی نگهداری ‌شود یا برای حاملگی های بعدی منجمد بشود یا به وسیله کاتوتر وارد رحم زن بشود.

قاعده معمول آن است که نطفه سه روز بعد از باروری انتقال داده می شود. یعنی هنگامی که نطفه ۸ سلول دارد یا در روز پنجم زمانی که نطفه بلاستوسیت نام دارد و از صدها سلول تشکیل شده است. اگر تخمک زن به دلیل سن یا تشعشعات مضر ضعیف شده باشد یا به دلیل سرطان برداشته شده باشد می تواند از تخمک های اهدایی استفاده کند. در مواردی که مادر مورد نظر مشکل رحم داشته باشد و یا فاقد رحم باشد یک زن که حامل بارداری یا جانشین نام دارد می‌تواند از رحم آن برای حاملگی استفاده کند برای بالا بردن شانس یک زن زیر ۳۵ سال که حدود ۴۰ درصد است پزشکان گاهی یک باره چند نطفه می فرستند و به همین دلیل است که آی وی اف بیش از حاملگی های عادی منجر به تولد دوقلو و سه قلو می شود. با این وجود اکثر درمانگاه ها در تلاش هستند که احتمال حاملگی های چندتایی را پایین بیاورند چون برای مادران و نوزادان خطرناک است.

میلیون‌ها نوزاد مثل لوئیس بران از طریق لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف به دنیا آمده اند و زندگی عادی و سالمی داشتند. عواقب طولانی مدت تحریک تخمدان با داروهای آی وی اف هنوز مشخص نیست با این حال تاکنون مخاطره ای برای زنان نداشته است. چون بهبود آزمایش های ژنتیکی بچه دار شدن را به تاخیر انداخته است، دسترسی را بالا برده و هزینه‌ها را پایین آورده غیر قابل تصور نیست که در آینده ساخت مصنوعی نوزاد با آی وی اف یا روش های مرتبط به آن بتواند از تولید طبیعی نوزاد پیشی بگیرد.