برخورد با لجاجت کودکان، روش صحیح

لجاجت مسئلۀ بسیار متداولی بوده و یکی از رایج‌ترین مشکلات کودکان ارجاع شده به درمانگاه‌های روانشناسی را تشکیل می‌دهد. به‌طوری‌که در ۱۶ الی ۲۲ درصد کودکان دبستانی این مسئله گزارش می‌شود و ازنظر رابطه با جنس و سن، این اختلال قبل از سن بلوغ در پسرها شایع‌تر و پس‌ازآن دو برابر می‌شود.
از جهت رابطه با سن، کودکان بهنجار در حدود 60 الی 80 درصد درخواسته های والدین را اجابت می‌کنند و به نظر می‌رسد که حرف‌شنوی کودکان با افزایش سن آن‌ها بیشتر می‌شود.
البته باید متذکر شد که اجابت و حرف‌شنوی همیشه یک ویژگی مثبت نیست و توانایی گفتن نه به برخی از درخواست‌ها، چیزی است که تعلیم و دوام آن به نظر مطلوب می‌آید. حتی رفتار منفی کارانه را در فرآیند رشد و در اوایل کودکی باید طبیعی شمرد. باید اطمینان حاصل کرد که پدر و مادر همیشه انتظار اجابت از فرزند خود نداشته باشند، چون‌که این موضوع در جامعه نه معیار است و نه مطلوب.

علائم
شاید ویژگی اصلی این اختلال، نافرمانی، منفی‌بافی و مخالفت با دیگران بالأخص در برابر والدین و مربیان است. کودک پیوسته درخواست‌ها و فرمان‌های والدین را نادیده می‌گیرد و مایل است در مقام مجادله یا سرزنش برآید و به‌گونه‌ای عمل می‌کند که مخالف با درخواست‌های دیگران است.
این لجاجت ممکن است واکنشی کوتاه‌مدت اما بسیار شدید باشد که کودک در برابر کوچک‌ترین سرخوردگی از خود نشان می‌دهد. ضروری است متذکر بشویم که مخالفت ویی و عناد را خیلی از روانشناسان از ویژگی‌های مشترک دورۀ کودکی به‌ویژه پرخاشگری و رفتار ضداجتماعی می‌دانند.
همچنین در کودکانی که با دیگران لجاجت می‌کنند علائم دیگری که بر مشکل لج کردن کودک ثانویه هستند، مشاهده می‌شود، این علائم عبارت‌اند از: پایین بودن اعتمادبه‌نفس، تحمل کم برای ناکامی، خلق افسرده ئ حمله‌های کج‌خلقی.

علل
والدینی که کودکان خود را به خاطر لجاجت و عناد به درمانگاه‌ها می‌آورند دارای ویژگی‌های زیر هستند:
بیشتر فرمان می‌دهند، بیشتر می‌پرسند و بیشتر به کودکان اهانت می‌کنند، فرمان‌های این والدین بیشتر منفی است و به‌صورت خشم یا اهانت و توأم با نق‌نق صادر می‌شود. میان این رفتارهای والدین با رفتار ناخوشایند لج کردن کودک ارتباط معنی‌داری وجود دارد.
معمولاً والدین این کودکان با یکدیگر اختلاف‌نظرهای شدیدی دارند و دائماً در حال مجادله با یکدیگرند و اغلب احساسات خود را نیز عملاً بروز می‌دهند. در این فرآیند زمانی که لج بازی پدر را با مادر و برعکس، کودک مشاهده می‌کند در اینجاست که از طریق یادگیری مشاهده‌ای، کودک لجبازی را از والدین یاد می‌گیرد.
خیلی مواقع لجبازی کودک توسط اطرافیان تقویت می‌شود و این رفتار ناخوشایند در کودک شکل پیدا می‌کند و کودک یاد می‌گیرد که با لج بازی و تندخویی می‌تواند هرچه را که بخواهد به دست آورد.
معمولاً ناکامی نیز می‌تواند علت لجبازی در کودک باشد و باید تلاش شود کودک کمتر ناکامی را تجربه کند. مثلاً اگر کودکی سرگرم کاری است و خیلی به آن علاقه‌مند است و همزمان با آن کار، شما می‌خواهید غذایش را بخورد آشکار است که از دستور شما اطاعت نخواهد کرد. از پیش به او خبر بدهید که رفته‌رفته خودش را برای غذا خوردن یا رفتن به مهمانی آماده کند. این مسئله جلوی ناکامی را می‌گیرد. چون در ناکامی از تمایلات کودک جلوگیری می‌شود و لج کردن کودک واکنش به محیطی است که در آن قرار دارد.
همچنین در کودکانی که در رشد عاطفی‌شان تأخیر وجود دارد و یا مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری‌اند، لج بازی بیشتر گزارش می‌شود.

درمان
در درمان هدف این نیست که کودکی را تربیت‌کرده یا درمان بکنیم که آرام چون بره باشد و از همه دستورات والدین اطاعت بی‌چون‌وچرا نماید. درمان اولیه این اختلال عبارت است از:
- مشاوره و آموزش مستقیم والدین در مهارت‌های اداره کردن اطفال
- رفتار درمانگران والدین را آموزش می‌دهند که چگونه رفتار لج بازانه کودک را تضعیف نموده و رفتار متناسب را در وی تقویت نمایند. چون واکنش پدر و مادر در برابر لجاجت و عناد کودک نیز در رفتار لجوجانه تأثیر می‌گذارد.
- دادن پاداش و امتیاز موقع ارائه رفتار مناسب، لج بازی در کودکان را کاهش می‌دهد.
- نادیده گرفتن و عدم توجه اطرافیان به لج بازی کودک این رفتار را در وی کاهش می‌دهد.
- برای کاهش رفتار لج بازی کودک می‌توان از اصل بازداری استفاده کرد. یعنی کودک الگویی را مشاهده می‌کند که به خاطر انجام لج بازی تنبیه می‌شود. با مشاهدۀ این مدل، احتمال انجام آن رفتار لج بازانه از سوی مشاهده‌گر کاهش می‌یابد.
- پذیرش کودک و استفاده والدین و مربیان از کلمات مثبت و پاداش‌های شفاهی اثربخشی خوبی در درمان لجاجت دارد.
- برای درمان لجاجت کودک باید منازعه بین غرایز کودک و انتظارات والدین را خوب شناخت و در جهت رفع آن اقدام کرد.
- زمانی که کودک نیاز به استقلال دارد ایجاد محدودیت توسط والدین باعث تندخویی کودک می‌شود و نباید از کودک بیش از توانایی آن‌ها انتظار داشت.
- حذف پاداش به دنبال لج بازی کودک و محروم کردن کودک به خاطر لج بازی شیوۀ خوبی است اما هیچ‌وقت از تنبیه برای حذف لج بازی کودک نباید استفاده کرد.
- هرگز کودکان را به خاطر توقف لج بازی نباید رشوه داد.
- والدین باید نمونه خوبی باشند، یعنی خودشان هیچ‌وقت لجبازی نکنند چون والدین آیینۀ فرزندان محسوب می‌شوند.
- نهایت اینکه احترام به نفس کودک را ترمیم نمایید تا استقلال جایگزین دفاع‌های معمول در مقابل مداخله و کنترل گردد. چون‌که وقتی ارتباط با کودک بر پایۀ احترام به استقلال وی برقرار گردد، درمان‌جو آماده است که منبع دفاع‌های خود را بازشناخته و رفتارهای مدارا کردن تازه‌تری را آزمایش نماید.