شاغل بودن مادر، صدمه ای به بچه وارد می کند؟

آیا عدم حضور مادران شاغل در اولین سال‌های زندگی کودکان ممکن است به بچه‌ها صدمه وارد کند؟ آیا این مطلب که والدینی که کودک خود را در سنین پایین به مهدکودک می‌سپارند در پیری باید منتظر باشند که فرزندانشان آنها را به سرای سالمندان بسپارند، صحت دارد؟

مسئله وجود فقط شش تا ۹ ماه مرخصی زایمان برای مادران شاغل از جمله مسائلی است که نگرانی‌ها و بحث‌های زیادی را در کشور ایجاد کرده است و برخی به راحتی مادران شاغل را محکوم می‌کنند که با عدم حضورشان در کنار فرزندانشان به آنها صدمه وارد می‌کنند.

حسین شُکرکن، دکترای روانشناسی صنعتی و سازمانی از دانشگاه برکلی، استاد تمام دانشگاه شهید چمران اهواز و روانشناس اجتماعی در گفت‌وگو با ایکنا به این سؤال‌ها پاسخ داد:

وی در پاسخ به این سؤال که آیا کار مادر و نبود او در خانه به کودک از نظر روانی صدمه می‌زند؟ گفت: اگر مطمئن باشیم که بچه‌ها در محل خوبی نگهداری و مورد رسیدگی قرار می‌گیرند و مادر هم هنگامی که در کنار کودک خود هست تا اندازه زیادی دور بودن از کودک خود را جبران می‌کند، نه تنها بچه‌ها از کار مادر صدمه‌ای نمی‌بینند بلکه تربیت بهتری خواهندداشت.

طول مدت با بچه بودن یک مسئله است ولی رسیدگی به بچه و تربیت بچه مسئله دیگری است

وی تصریح کرد: مادری که تحصیل کرده است، کار می‌کند و در جریان مسائل اجتماعی قرار دارد بهتر می‌تواند بچه خود را تربیت کند. طول مدت با بچه بودن یک مسئله است ولی رسیدگی به بچه و تربیت او مسئله دیگری است. یعنی ممکن است یک مادر که مدام در کنار فرزند خود است تربیت و رسیدگی غلطی به کودک خود داشته باشد اما یک مادر شاغل که مدت کمتری را با کودک خود سپری می‌کند نقش و تربیت درست‌تری ایفا کند.

مؤلف بیش از ۱۰۰ مقاله علمی در حوزه روانشناسی با اشاره به اینکه در روانشناسی اجتماعی بحثی تحت عنوان «تعارض یا موازنه کار ـ خانواده» وجود دارد و این مسئله یک بحث علمی است، گفت: در این بحث نظریه‌ها، تحقیقات و راه‌حل‌های بسیار متفاوت و مختلف مطرح شده است.

وی تصریح کرد: جامعه ما باید در درجه اول به این باور برسد که خانم‌ها هم به عنوان نیمی از جمعیت جامعه می‎توانند به صورت‌های مختلف در پیشرفت جامعه کمک کنند و یکی از زمینه‌های این کمک کار و اشتغال خارج از خانه است. بانوان نیرویی هستند که توانایی، خلاقیت، استعدادها و مهارت‌های مختلف دارند و می‌توانند به پیشرفت جامعه کمک کنند.

شکرکن افزود: در عین حال تربیت فرزندان بسیار مهم است. بنابراین باید برنامه‌هایی به وجود بیاید و مهیا شود که خانم‌هایی که مایل به کار هستند بتوانند خواسته‌های خود را برآورده کنند و صدمه‌ای هم به خانواده نرسد. البته در این مسئله فقط بچه‌ها مطرح نیستند بلکه باید رابطه و روابط زوجین هم به شدت مورد توجه باشد. برای مسئله نبود دائمی خانم‌ها در خانه در دنیا راه‌حل‌هایی پیدا کرده‌اند مثلاً سازمان‌های بزرگ از شیرخوارگاه گرفته تا دوره‌های پیش دبستانی را در کنار محل کار خانم‌ها ایجاد کرده‎اند که بچه‌ها و مادرها به هم نزدیک باشند تا خانم‌ها دو نوبت یا سه نوبت در هنگام کار به بچه‌های خود سربزنند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر کارکردن را انعطاف پذیر کرده‌اند. نباید اینگونه باشد که مثل اکنون علاوه بر هشت ساعت کار افراد مجبور باشند چند ساعت هم اضافه کاری کنند. این مسئله تحت عنوان کار انعطاف پذیر انواع مختلف دارد که انجام می‌گیرد و تحقیقات هم نشان داده است که کسانی که اینگونه کار می‌کنند عملکرد بهتری دارند.

شکرکن با تأکید بر اینکه جامعه باید به سمت راهکارهای ممکن حرکت کند و راهی وجود ندارد که خانم‌ها در خانه بنشینند، عنوان کرد: نه تنها بسیاری از خانم‌ها دوست دارند شغل داشته باشند بلکه نیاز مالی هم این مسئله را ایجاب می‌کند که خانم‌ها شغل داشته باشند. اکنون هم با وجود تکنولوژی‌های فناوری اطلاعات (IT) پیگیری کردن و نظم دادن به این کارها میسر است و کار از راه دور ممکن شده است. یعنی در صورت لزوم بسیاری از کارها در خانه هم می‌تواند انجام شود.

ما فقط مشکلات دنیای جدید را برای خانم‌ها داریم نه راه‌حل‌ها را

این استاد برتر روانشناسی عنوان کرد: به نظر من کارفرمایان، مسئولان سازمان‌ها، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مسئولان به این راه‌حل‌هایی که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد توجه و امکان استفاده از این امکانات را فراهم کنند. دنیای جدید برای خانم‌ها هم مشکلات ایجاد می‌کند هم راه حل برای مشکلات مطرح می‌کند اما ما اکنون فقط با مشکلات مواجه هستیم به همین جهت هم هست که نگرانی وجود دارد. ولی باید راه حل‌های موجود را بررسی و تمهیدات اندیشیده و اجرا شود.

وی رسانه‌ها را در بیان مشکلات بانوان مسئول و موظف دانست و گفت: رسانه‌های همگانی کشور مباحثی مثل هزینه بالای مراکز نگهداری از کودکان را مطرح کنند تا بتوانیم به شرایطی برسیم که بانوان به راحتی هم بتوانند نقش مادری و همسری خود را ایفا کنند و هم وظایف کاری خود را انجام دهند البته در این میان نقش همسران هم بسیار مهم است و شوهرها هم باید در کار خانه با خانم‌ها همراهی داشته باشند.

این روانشناس اجتماعی در ادامه گفت: در کشورهای پیشرفته سازمان‎ها هم برنامه‌هایی دارند که به برنامه‌های خانواده یاور (family friendly) معروف هستند. در این برنامه‌ها سازمان‌ها ترتیباتی می‌دهند که کار کردن برای کارکنان راحت‌تر شود چون مشکلات هم از سازمان به خانواده می‌رود و هم از خانواده به سازمان سرریز می‌شود و اگر سازمان‌ها در این زمینه هزینه کنند در اصل سرمایه گذاری برای افزایش راندمان کار کارکنان انجام داده‌اند و تأثیر مثبت این کار حتی از لحاظ مادی جبران و موجب تعهد بیشتر کارکنان به سازمان‌ها می‌شود.

وی در پاسخ به این سؤال که زمانی که بچه‌ها بهانه مادر خود را می‌گیرند و عنوان می‌کنند که مثلاً نمی‌خواهند مادرشان سر کار برود مادرها باید چه کار کنند؟ گفت: برای یک روز اگر چنین بهانه‌گیری صورت گیرد آن روز را بهتر است سرکار نروند اما باید تمهیداتی بیندیشند که بچه در دوران کوچکی خود فقط به مادر متکی نباشد و با بزرگسالان دیگر هم انس و الفتی داشته باشد تا وقتی مادر سرکار بود بچه احساس ناامنی نکند. این ناراحتی که نشان می‌دهند به این دلیل است که فکر می کنند که مادر رفت و باز نمی‌گردد. اگر فرد دیگری باشد و در چنین مواقعی کودک با او انس داشته باشد احساس امنیت بیشتری می‌کند.

شکرکن بیان کرد: در سایر کشورها هم مراکزی وجود دارد که به صورت موقت در چنین مواقعی یک نفر از بچه‌ها در خانه نگه‌داری می‌کند. در همه جای دنیا این مسائل هست و برای آنها راه حل‌هایی پیدا شده ما هم باید متناسب با فرهنگ و ارزش‌هایمان برای این مشکلات راه حل‌هایی پیدا کنیم.