کاهش درد قاعدگی، درمان‌های طبیعی و پزشکی آن

درد قاعدگی دردی است که در بسیاری از زنان، پیش از دوره‌ی قاعدگی و در طول آن ایجاد می‌شود. میزان این درد از خفیف و آزاردهنده تا سخت و شدید متغیر است. درد قاعدگی معمولا پس از تخمک‌گذاری و زمانی‌که تخمکی از تخمدان‌ها رها می‌شود و درطول لوله‌ی فالوپ حرکت می‌کند، شروع می‌شود. درد قاعدگی در پایین شکم و کمر احساس می‌شود. این درد معمولا ۱ تا ۲ روز قبل از قاعدگی شروع می‌شود و ۲ تا ۴ روز ادامه پیدا می‌کند. در این مقاله به دلایل ایجاد درد قاعدگی و راه‌های جلوگیری و درمان آن می‌پردازیم.

دردی که صرفا با فرایند قاعدگی مرتبط است، دیسمنوره‌ی اولیه (primary dysmenorrhea) نام دارد. ولی اگر درد قاعدگی به‌دلیل یک بیماری قابل‌شناسایی مانند آندومتریوز (Endometriosis)، فیبروئید رحم (uterine fibroids) یا بیماری التهابی لگن (pelvic inflammatory disease) ایجاد شده باشد، به آن دیسمنوره‌ی ثانویه گفته می‌شود.

حقایق مختصر و کوتاهی درمورد درد قاعدگی

بعضی از نکات کلیدی مربوط به درد قاعدگی:

- درد قاعدگی دردی است که در پایین شکم و قبل از دوران قاعدگی یا درطول آن حس می‌شود.

- میزان این درد از خفیف تا شدید متغیر است.

- استرس عاطفی احتمال بروز درد قاعدگی را افزایش می‌دهد.

- سایر نشانه‌های درد قاعدگی شامل حالت تهوع، استفراغ، عرق کردن، سرگیجه، سردرد و اسهال است.

- می‌توانیم درد قاعدگی را با داروهای بدون نیاز به نسخه، درمان‌های پیشگیری از بارداری و بعضی از درمان‌های خانگی درمان کنیم.

درمان درد قاعدگی

برای درمان بیشتر موارد دردهای قاعدگی داروهای بدون نسخه‌ای وجود دارد. داروهای ضد پروستاگلاندین (Anti-prostaglandins) موجب کاهش گرفتگی عضلات رحم، روان شدن جریان خون و کاهش حس ناخوشایند می‌شوند. ممکن است که این داروها حاوی مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن (ibuprofen) یا ناپروکسن (naproxen) نیز باشند. این داروها انواعی از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) هستند. از NSAIDs می‌توان به‌تنهایی نیز برای کاهش درد قاعدگی استفاده کرد. درصورت امکان و مساعد بودن شرایط بیمار، پزشک می‌تواند برای جلوگیری از تخمک‌گذاری و کاهش شدت درد قاعدگی قرص‌های ضدبارداری هورمونی را برای او تجویز کند. این قرص‌ها با نازک‌کردن پوشش داخلی رحم، یعنی جایی که پروستاگلاندین‌ها شکل می‌گیرند، عمل می‌کنند که باعث کاهش درد قاعدگی و خون‌ریزی می‌شود.

در بعضی موارد می‌توان قرص‌های جلوگیری از بارداری را به‌طور مستمر و بدون ۴ تا ۷ روز استراحت در ماه (که معمولا برای مصرف این قرص‌ها درنظرگرفته می‌شود) استفاده کرد. در این صورت هیچ خون‌ریزی رخ نخواهد داد.

سایر انواع روش‌های جلوگیری از بارداری مانند برخی از انواع IUD هورمونی، حلقه‌های واژینال، چسب‌های ضدبارداری و آمپول‌های ضدبارداری همگی می‌توانند به کاهش درد قاعدگی کمک کنند.

اگر درد قاعدگی به‌دلیل یک بیماری زمینه‌ای مانند آندومتریوز یا فیبروئید رحم باشد، ممکن است که برای برداشتن بافت غیرطبیعی به جراحی نیاز داشته باشیم.

جلوگیری از درد قاعدگی

اقدامات زیر به کاهش احتمال بروز درد قاعدگی کمک می‌کند:

- مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه و کاهش مصرف چربی‌ها، الکل، کافئین، نمک و شیرینی‌ها؛

ورزش منظم؛

- کاهش استرس؛

- ترک سیگار؛

- یوگا، طب سوزنی و طب فشاری هم به رفع درد قاعدگی کمک می‌کنند، البته در این زمینه باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود.

اگر اولین روش درمانی پس از ۲ تا ۳ ماه اثر نکرد، بیمار باید به پزشک مراجعه کند، زیرا ممکن است به نوع تهاجمی‌تری از درمان یا انجام بررسی‌های بیشتری نیاز داشته باشد.

نشانه‌های درد قاعدگی

درد قاعدگی معمولا به دردی خفیف، ضربان‌دار و همراه با گرفتگی عضلانی در پایین شکم (درست بالای استخوان لگن) گفته می‌شود. سایر نشانه‌های درد قاعدگی شامل موارد زیر است:

- احساس درد در پایین کمر و ران‌ها؛

- تهوع و استفراغ؛

- تعریق؛

- ضعف و سرگیجه؛

- اسهال یا شل بودن مدفوع؛

- یبوست؛

- نفخ؛

- سردرد.

درصورت شدیدترشدن این علائم یا شروع آن‌ها پس از ۲۵ سالگی، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

دلایل درد قاعدگی

حدودا هر ۲۸ روز یک بار، اگر هیچ اسپرمی برای بارورکردن تخمک وجود نداشته باشد، رحم منقبض می‌شود تا پوشش داخلی خود را خارج کند. مواد هورمون‌مانندی به نام پروستاگلاندین‌ها باعث انجام این فرایند می‌شوند. پروستاگلاندین‌ها مواد شیمیایی‌ای هستند که درطول دوران قاعدگی در پوشش داخلی رحم شکل می‌گیرند. آنها باعث انقباض و گرفتگی‌های عضلانی‌ای می‌شوند که شبیه دردهای زایمان هستند. پروستاگلاندین‌ها همچنین می‌توانند باعث تهوع و اسهال شوند. این انقباض‌ها مانع از جریان‌یافتن خون به پوشش داخلی رحم یا آندومتر (endometrium) می‌شود. این حالت می‌تواند به‌دلیل وجود سطوح بالایی از لکوترین‌ها درطول دوران قاعدگی نیز رخ دهد.

درمان‌های خانگی

بعضی از گزینه‌های غیرپزشکی که می‌تواند به کاهش درد قاعدگی کمک کند عبارت‌اند از:

- غوطه‌ور شدن در وان آب گرم؛

- استفاده از گرما، مثلا قراردادن یک بطری آب گرم روی پایین شکم؛

- استفاده از دستگاه تحریک الکتریکی اعصاب به‌صورت زیرپوستی (transcutaneous electrical nerve stimulation، TENS)

- هرگز با کیسه‌ی آب گرم نخوابید، چون ممکن است باعث سوختگی شود. قبل از خرید یک واحد TENS، برندهای مختلف را مقایسه کنید و بررسی‌های نوشته‌شده درمورد محصولات را مطالعه کنید.

پژوهشگران کالج امپریال لندن دریافتند که مواد تشکیل‌دهنده‌ی چای بابونه ازطریق شل‌کردن عضلات رحم به کاهش درد قاعدگی کمک می‌کند. در بررسی دیگری مشخص شد که داروهای گیاهی چینی به کاهش درد قاعدگی کمک می‌کند، البته نویسندگان این یافته‌ها خواهان انجام پژوهش‌های بیشتری در این زمینه شدند.

بعضی از گزینه‌های رژیم غذایی مانند استفاده از گیاهان و مکمل‌های ویتامین هم می‌تواند مفید باشد. برای نمونه می‌توان از اسطوخدوس، رازیانه و پیکنوژنول (pycnogenol) استفاده کرد. استفاده از گیاهان و مکمل‌های ویتامین ریسک بسیار پایینی دارد.

بررسی‌ای نشان داده است که پودر زنجبیل نیز، اگر درطول ۳ تا ۴ روز اول چرخه‌ی قاعدگی استفاده شود، می‌تواند مفید باشد. البته اگر قصد دارید از گیاهان دارویی یا مکمل‌ها استفاده کنید باید محتاط باشید. زیرا هیچ سازمانی بر کیفیت و میزان خالص‌بودن گیاهان دارویی و مکمل‌ها نظارت ندارد. استراحت و خواب کافی و ورزش منظم نیز می‌تواند مفید باشد.

عوامل خطر

برخورداری از شرایط زیر باعث می‌شود که فرد، بیش از دیگران به درد قاعدگی دچار شود:

- سن کمتر از ۲۰ سال؛

- شروع دوران بلوغ در ۱۱ سالگی یا کمتر؛

- ابتلا به بیماری منوراژی (خون‌ریزی شدید قاعدگی)؛

- ناباروری.

چه شرایطی موجب بدتر شدن درد قاعدگی می‌شود؟

شرایط پزشکی زمینه‌ای زیر با درد قاعدگی مرتبط است:

- آندومتریوز: رشد غیرطبیعی بافت درون رحم (آندومتر) در جایی خارج از رحم؛

- فیبروئیدهای رحم: ایجاد تومورهای غیرسرطانی و زائده‌هایی در دیواره‌ی رحم؛

- آدنومیوز (Adenomyosis): گسترش بافتی که رحم را پوشانده است به سمت دیواره‌های ماهیچه‌ای رحم.

- بیماری التهابی لگن (PID): عفونت منتقل‌شده ازطریق رابطه‌ی جنسی که توسط یک باکتری ایجاد می‌شود.

- تنگی دهانه‌ی رحم: کوچک‌بودن دهانه‌ی گردن رحم که باعث محدودشدن جریان قاعدگی می‌شود.

به‌گفته‌ی پژوهشگران دانشگاه نورث وسترن شیکاگو، چرخه‌های قاعدگی نامنظم و نشانه‌های قبل از قاعدگی و همچنین درد قاعدگی در زنان مبتلا به اختلال ریتم شبانه‌روزی خواب (delayed sleep phase syndrome) بیشتر مشاهده می‌شود.