تولد نوزاد نارس، عوارض و مشکلات

زایمان زودرس به زایمانی گفته می شود که زودتر از سه هفته قبل از پایان دوره بارداری اتفاق بیفتد. به بیان دیگر زایمانی که قبل از آغاز هفته ۳۷ بارداری اتفاق می افتد، زایمان زودرس نامیده می شود. به طور معمول بارداری حدود ۴۰ هفته به طول می انجامد. در زایمان زودرس جنین زمان کمتری را در رحم می گذراند. نوزاد نارس مخصوصا آن هایی که بسیار زود متولد شده اند، مشکلات متعددی دارند. به طور کلی، زایمان زودرس بدان معناست که جنین زمان معمول برای رشد در رحم را ندارد. بسته به این که زایمان چقدر زودتر از موعد اتفاق افتاده است ممکن است:
-زایمان زودرس در هفته های 34 و 36 بارداری اتفاق بیفتد.
-زایمان زودرس در هفته های ۳۲ و ۳۴ بارداری اتفاق بیفتد.
-زایمان زودرس در هفته های قبل از 32 بارداری اتفاق بیفتد.
-زامان زودرس قبل از هفته های ۲۵ بارداری اتفاق بیفتد.
علائم نوزاد نارس که زودتر از موعد بدنیا آمده است، عبارتند از:
-اندازه کوچک با سر نسبتا بزرگ
-نوزاد نارس به دلیل فقدان توده چربی، کمی غیر معمول تر از نوزادانی به نظر می رسد که دوره بارداری را کامل سپری کرده اند.
-اغلب قسمت های بدن نوزاد از کرک های جنینی پوشیده شده است.
-دمای بدن نوزاد پایین است مخصوصا بعد از تولد در اتاق زایمان، زیرا بدن فاقد توده چربی مناسب می باشد.
-نوزاد نارس، مشکلاتی در تنفس یا دیسترس تنفسی دارد.
-فقدان رفلکس برای مکیدن و بلع در نتیجه تغذیه، برای نوزاد نارس دشوار خواهد بود.

چه وقت باید نوزاد نارس را نزد پزشک برد؟
در مراکز درمانی پزشک متخصص اطفال اغلب نوزاد را ویزیت خواهد کرد. اما به خاطر داشته باشید که اگر نوزاد رنگ پریده به نظر رسید و یا قادر به تغذیه نبود و بطری یا پستان را پس زد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

علت زایمان زودرس
اغلب علت خاص زایمان زودرس مشخص نیست. اما علل مختلفی می تواند ریسک زایمان زودرس را افزایش دهد، احتمال زایمان زودرس در موارد زیر بیشتر است:
-داشتن سابقه قبلی در زایمان زودرس
-بارداری های دوقلو، سه قلو یا بیشتر
-فاصله کمتر از 6 ماه بین بارداری ها
-بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی
-مشکلاتی در رحم، سرویکس و یا جفت
-سیگار کشیدن و یا استفاده از داروهای مخدری
-تغذیه نامناسب
-عدم وزن گرفتن کافی در دوران بارداری
-برخی عفونت ها مخصوصا در مایع آمنیوتیک و بخش های پایینی مسیر تناسلی
-برخی شرایط مزمن از قبیل فشار خون بالا و دیابت
-داشتن اضافه وزن و یا کمبود وزن قبل از بارداری
-وقایع پر استرس در زندگی مانند مرگ یک عزیز و یا خشونت
-سقط های متعدد خود به خودی و یا عمدی
-آسیب فیزیکی یا تروما
به دلایل نامعلوم خانم های سیاه پوست، بیشتر در خطر تجربه زایمان زودرس قرار دارند و این در مقایسه با سایر نژادها به دست آمده است. اما زایمان زودرس می تواند در هر کسی اتفاق بیفتد. در حقیقت خیلی از خانم ها بدون این که فاکتور خطر شناخته شده ای داشته باشند دچار زایمان زودرس می شوند.

عوارض زایمان زودرس
اگر چه همه نوزادان نارس، دچار عوارض و مشکل نمی شوند، اما زایمان زودرس می تواند مشکلات کوتاه مدت و بلند مدتی را برای سلامت نوزادان نارس در پی داشته باشد. به طور کلی نوزادانی که خیلی زود متولد می شوند بیشتر در خطر بروز برخی مشکلات قرار دارند. وزن نوزاد به هنگام تولد نقش مهمی را در این میان ایفا می کند.

مشکلات نوزادان نارس:
برخی مشکلات نوزادان نارس می تواند در حین تولد ظاهر شود، در حالی که برخی دیگر از مشکلات دیرتر آغاز می شود. در هفته های نخست، عوارض زایمان زودرس و تولد نوزاد نارس به این شرح است:
1- مشکلات تنفسی نوزادان نارس: نوزاد نارس ممکن است به دلیل عدم بلوغ سیستم تنفسی دچار مشکل تنفسی گردد. اگر ریه ها فاقد سورفاکتانت باشد (ماده ای که به ریه ها امکان اتساع می دهد). در نتیجه نوزاد دچار سندرم دیسترس تنفسی می شود، زیرا ریه نارس در نوزادان نمی توانند متسع شده و به درستی منقبض نمی شوند.
-زایمان زودرس ممکن است منجر به ایجاد بیماری مزمن ریوی به نام دیس پلازی برونکوپولمونری در نوزاد نارس شود. علاوه بر این برخی نوزدان نارس دچار وقفه های طولانی در تنفس می شوند، که به آن آپنه می گویند.
2- مشکلات قلبی نوزادان نارس: اغلب مشکلات قلبی شایع در نوزادان نارس عبارت است از patent ductus arteriosus و فشار خون پایین. patent ductus arteriosus به جریان خون غیر طبیعی در دو شریان بزرگ قلب اشاره دارد. اگر چه نواقص قلبی اغلب خود به خود بسته می شوند، اما عدم درمان می تواند سبب مشکلاتی مانند نارسایی قلبی شود. فشار خون پایین مستلزم دریافت مایعات وریدی می باشد. برخی اوقات به تزریق خون به نوزاد نارس نیاز خواهد بود.
۳- مشکلات مغزی نوزادان نارس: نوزادان نارس بیشتر در خطر خونریزی در مغز قرار دارند، شرایطی که به آن خونریزی درون بطنی گفته می شود. اغلب خونریزی ها خفیف است و با تاثیرات کوتاه مدت برطرف می شود. اما برخی نوزادان ممکن است در خطر خونریزی بزرگتری قرار داشته باشند که منجر به آسیب دائمی مغز می شود.
-خونریزی بزرگتر در مغز منجر به تجمع مایعات در مغز در طول بیش از یک هفته می شود (هیدروسفالی). برخی نوزادان مبتلا به هیدروسفالی برای تخفیف مایع جمع شده به انجام جراحی نیاز خواهند داشت.
۴- مشکلات در کنترل دمای بدن نوزادان نارس: نوزادان نارس به سرعت حرارت بدن خود را از دست می دهند، آن ها در مقایسه با نوزاد کامل چربی ذخیره شده ندارند و نمی توانند حرارت کافی ایجاد کنند و از طریق سطح بدن خود حرارات از دست می دهند. اگر دمای بدن به حد زیادی افت کند شرایطی به نام هایپوترمی ایجاد می شود. هایپوترمی در نوزاد نارس می تواند منجر به مشکلات تنفسی و افت میزان قند خون گردد. علاوه بر این نوزاد نارس از همه انرژی به دست آمده از غذای تغذیه شده برای گرم ماندن خود استفاده می کند به همین دلیل رشد چندانی ندارد. به همین دلیل است که نوزادان نارس کوچک تر در انکوباتو نگهداری می شوند تا بتوانند دمای بدن خود را حفظ کنند.
5- مشکلات گوارشی نوزادان نارس: نوزادان نارس بیشتر در خطر داشتن سیستم گوارشی نابالغ قرار دارند، در نتیجه مستعد عوارضی به نام انتروکولیت نکروزان قرار دارند. در این شرایط سلول های دیواره روده آسیب می بیند و این اتفاق در نوزدان نارس می تواند بعد از شروع تغذیه اتفاق افتد. نوزادان نارسی که تنها شیر مادر را دریافت می کنند کمتر در خطر ابتلا به این عارضه قرار دارند.
۶- مشکلات خونی نوزادان نارس: نوزادان نارس در خطر مشکلات خونی مانند آنمی و زردی قرار دارند. آنمی شرایطی است که طی آن بدن سلول های قرمز خونی را به اندازه کافی نخواهد داشت. در حالی که همه نوزدان افت آهسته ای را در تعداد سلول های قرمز خونی در دوران ماه های اول تجربه می کنند، اما این کاهش در نوزادان نارس سریع تر خواهد بود، مخصوصا اگر نوزاد برای انجام تست های آزمایشگاهی خون زیادی را از دست دهد.
-زردی نوزادان به رنگ زرد روی پوست و چشمان نوزاد اشاره دارد، زیرا خون بدن حاوی رنگدانه زرد رنگی است که از کبد یا سلول های قرمز خونی منشا می گیرد (بیلی روبین).
۷- مشکلات متابولیسمی نوزادان نارس: نوزادان نارس اغلب مشکلات متابولیسمی دارند. اغلب آن ها دچار افت غیر نرمالی در میزان قند خون می شوند (هایپوگلایسمی). این اتفاق بدان دلیل می افتد که نوزادان نارس اغلب ذخایر کمتری از گلوکز ذخیره شده دارند و همچنین کبد آن ها بلوغ کافی را نداشته و در تبدیل گلوکز ذخیره شده به گلوکز به درستی عمل نمی کند.
8- مشکلات در سیستم ایمنی نوزادان نارس: عدم تکامل سیستم ایمنی در نوزادان نارس می تواند منجر به مشکلاتی از قبیل عفونت شود. عفونت در نوزاد نارس، می تواند به سرعت وارد جریان خون شود و حیات او را با خطر مواجه سازد.

در طولانی مدت نوزادان نارس برخی از علائم زیر را تجربه می کنند:
-فلج مغزی: فلج مغزی نوعی اختلال حرکتی یا وضعیتی است که می تواند در اثر عفونت، عدم جریان خون کافی و یا آسیب به مغز در حال تکامل جنین در دوران بارداری یا در هنگامی که هنوز نابالغ است اتفاق بیفتد.
-اختلال در مهارت های شناختی: نوزادان نارس در مقایسه با نوزادان کامل نقاط عطف دوران رشد خود را کمی با تاخیر طی می کنند. در سنین مدرسه، کودکی که در دوران نوزادی نارس بوده است، بیشتر در معرض ناتوانی های یادگیری قرار دارد.
-مشکلاتی در بینایی: نوزادان نارس ممکن است دچار رتینوپاتی شوند. در این حالت دیواره عروق خونی متورم شده و لایه حساس به نور اعصاب را در پشت چشم (شبکیه) می پوشانند. برخی اوقات عروق شبکیه ای غیر نرمال منجر به زخم در شبکیه می شود و آن را از موقعیت صحیح خود خارج می کند و حالتی به نام جداشدگی شبکیه اتفاق می افتد. این شرایط در صورت عدم درمان می تواند منجر به اختلال در دید و نابینایی نوزادان نارس شود.
-مشکلات شنوایی: نوزادان نارس در خطر درجاتی از ناشنوایی قرار دارند. همه نوزادان قبل از این که به خانه روند تحت معاینه گوش قرار می گیرند.
-مشکلات دندانی: نوزادان نارس در خطر ابتلا به مشکلات دندانی مانند تاخیر در دندان در آوردن، تغییر رنگ دندان و دندان های نامنظم قرار دارند.
-مشکلات رفتاری و روانی: کودکانی که در دوران نوزادی نارس بوده اند، بیشتر در خطر ابتلا به برخی مشکلات رفتاری از قبیل اختلال بیش فعالی/ نقص توجه یا مشکلات روانی قرار دارند.
-مشکلات مزمن: نوزادان نارس بیشتر در خطر مشکلات مزمن قرار دارند. برخی از این مشکلات به بستری شدن در بیمارستان نیاز خواهد داشت. عفونت، آسم و تغذیه از جمله مشکلاتی است که احتمال وقوع و باقی ماندن آن ها زیاد است. نوزدان نارس هم چنین بیشتر در خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد قرار دارند.

آزمایشات و تشخیص مشکلات نوزادان نارس
مراقبت های ویژه از نوزاد نارس:
بعد از این که نوزاد نارس به بخش مراقبت های ویژه نوزادان منتقل گردید، برخی آزمایشات روی او انجام خواهد شد. برخی آزمایشات احتمالی که روی نوزاد نارس انجام می شود عبارت است از:
-مانیتور ضربان قلب و تنفس نوزاد نارس: ضربان قلب و تنفس نوزاد به طور مستمر تحت کنترل قرار دارد. فشار خون او نیز مکررا اندازه گیری می شود.
-ورودی و خروجی مایعات در نوزاد نارس: تیم مراقبت های بخش ویژه نوزادان بررسی می کنند نوزاد طی تغذیه و تزریق های وریدی چه مقدار مایعات مصرف کرده و از طریق پوشک و یا نمونه برداری برای انجام تست ها چه مقدار مایع از دست می دهد.
-آزمایش خون نوزاد نارس: نمونه های خونی از طریق سوزنی که وارد رگ می شود جمع آوری می گردد، تا مواردی از قبیل کلسیم، گلوکز و مقدار بیلی روبین در خون نوزاد نارس اندازه گیری شود. هم چنین ممکن است تعداد سلول های قرمز خون به لحاظ بررسی آنمی چک شود. اگر پزشک پیش بینی کند که به چندین نمونه خونی نیاز خواهد بود، خط درون وریدی از طریق ناف مرکزی ایجاد می شود، تا به این ترتیب هر زمان که به خون نیاز بود از سوزن استفاده نشود.
-اکوکاردیوگرام: آزمایش اکوکاردیوگرام نوعی سونوگرافی از نوزاد نارس می باشد، که مشکلاتی قلبی و عملکرد قلب را چک خواهد کرد. همانند سونوگرافی جنینی، در این آزمایش نیز از امواج صوتی استفاده می شود، تا تصاویر متحرک روی مانیتور نشان داده شود.
-اسکن سونوگرافی: این اسکن ها انجام می شود تا احتمال بروز خونریزی در مغز و یا تجمع مایعات در نوزاد نارس بررسی شود، همچنین مشکلات موجود در ارگان های شکمی از جمله مسیر گوارشی، کبد یا کلیه ها نیز بررسی می شود.
-معاینه چشم نوزاد نارس: متخصص چشم، بینایی و چشمان نوزاد را معاینه می کند، تا مشکلات مربوط به شبکیه بررسی شود.
ممکن است بر حسب عوارضی که نوزاد تجربه می کند آزمایشات دیگری نیز انجام شود.

درمان و داروهای مورد استفاده در نوزادان نارس
مراقبت های حمایتی تخصصی برای نوزادانی که با زایمان زودرس بدنیا آمده اند، عبارت است از:
-قرار دادن نوزاد در دستگاه انکوباتور: نوزاد در یک لگنچه پلاستیکی محصور به نام انکوباتور قرار می گیرد، تا گرمای بدنش حفظ شده و دمای نرمال برقرار بماند. مدتی بعد پرسنل بخش به شما خواهند آموخت چطور می توانید نوزاد را نگهداری کنید و تماس مستقیم پوست به پوست با او داشته باشید.
-مانیتور علائم حیاتی نوزاد نارس: سنسورهایی روی بدن نوزاد کار گذاشته می شود، تا فشار خون، ضربان قلب، تنفس و دمای بدن نوزاد مانیتور شود. برای کمک به تنفس نوزاد از یک دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می شود.
-داشتن لوله تغذیه: ابتدا نوزاد مواد مغذی و مایعات را از طریق لوله درون وریدی دریافت می کند. شیر پستان می تواند بعدا به واسطه لوله ای که در بینی نوزاد کار گذاشته می شود و به شکم او راه دارد به وی داده شود. وقتی نوزاد به اندازه ای قوی شد، که توانست مکیدن را آغاز کند در آن صورت شیردهی با پستان یا بطری ممکن خواهد بود.
-جایگزین کردن مایعات: نوزاد نارس بسته به شرایط پزشکی و سن به برخی مایعات به طور روزانه نیاز خواهد داشت. تیم مراقبتی از نزدیک میزان سدیم و پتاسیم مایعات را مانیتور می کند، تا مطمئن شود میزان مایعات بدن نوزاد در حد مناسبی قرار دارد. اگر به مایعات بیشتری نیاز بود از طریق خط IV مایعات وارد بدن او خواهد شد.
-قرار گرفتن نوزاد نارس زیر نور بیلی روبین: برای درمان زردی، فرزند شما ممکن است برای دوره ای زیر نورهایی به نام نورهای بیلی روبین قرار بگیرد. این نور به او کمک خواهد کرد تا بیلی روبین اضافی را از بین ببرد، زیرا کبد قدرت پیش بردن این فرایند را ندارد. در زیر نور بیلی روبین از ماسک محافظ چشم استفاده می شود تا راحت بتواند استراحت کند.
-دریافت خون: از آن جایی که ممکن است نوزاد نارس نتواند سلول های قرمز خون خود را بسازد ممکن است برای بالا بردن حجم خون به تزریق خون نیاز باشد، مخصوصا اگر به منظور انجام تست های مختلف از نوزاد چندین بار خون گرفته شود.
داروهای که برای نوزادان نارس تجویز می شود:
داروهایی ممکن است برای بلوغ و تحریک به عملکرد نرمال ریه ها، قلب و گردش خون نوزاد نارس استفاده شود. بسته به شرایط نوزاد داروهای مورد استفاده عبارت است از:
-سورفاکتانت که به ریه ها وارد می شود تا فرایند بلوغ آن ها تسریع شود.
-داروهای IV به منظور تقویت فرایند تنفس و ضربان قلب.
-آنتی بیوتیک در صورتی که عفونت وجود داشته باشد و اگر ریسک احتمالی عفونت وجود داشته باشد.
-داروهایی که ورودی ادرار را افزایش می دهد زیرا این داروها به ریه ها و برخی اوقات به گردش خون کمک می کند.
-تزریق دارو به چشم برای توقف رشد عروق خونی جدیدی که می تواند سبب رتینوپاتی شود.
-دارویی که به بسته شدن نقص patent ductus arteriosus کمک می کند.
جراحی هایی که در نوزادان نارس انجام می شود:
وقتی مشکل خاصی در نوزاد نارس ایجاد شود، برخی اوقات جراحی به منظور درمان انجام می شود.
مشکلات تغذیه در نوزادان نارس با قرار دادن خط مرکزی برای ارسال مواد مغذی به صورت IV برطرف می شود.
آنتروکولیت نکروزان، با از بین بردن قسمت آسیب دیده روده درمان می شود.
Patent ductus arteriosus در صورتی که داروها موثر نباشند، رگ خونی نزدیک به قلب بسته می شود.
رتینوپاتی با استفاده از لیزر روی عروق ناهنجار درمان می شود.
بدتر شدن هیدروسفالی در نوزادان نارس با قرار دادن لوله پلاستیکی به نام شانت درمان می شود، به این ترتیب مایع اضافی در مغز تخلیه می شود.
نوزاد زمانی برای مرخص شدن از بیمارستان آماده خواهد بود که:
-بتواند بدون کمک دستگاه نفس بکشد.
-دمای بدن نوزاد ثابت شود.
-بتواند با استفاده از بطری یا سینه، شیر بخورد و تغذیه کند.
-به طور پیوسته اضافه وزن داشته باشد.
-عفونت نداشته باشد.

جلوگیری از زایمان زودرس
اگر چه علت دقیق زایمان زودرس مشخص نیست، اما مواردی وجود دارد که می توان برای جلوگیری از زایمان زودرس در خانم ها مخصوصا خانم هایی که در خطر هستند استفاده کرد، این موارد می تواند ریسک زایمان زودرس را کاهش دهد:
-مکمل های پروژسترونی: ممکن است مصرف مکمل های پروژسترونی در خانم هایی که سابقه زایمان زودرس دارند کمک کننده باشد.
-بخیه دهانه رحم: با استفاده از این روش می توان به خانم های بارداری کمک کرد که سابقه زایمان زودرس داشته و یا دهانه رحم یا سرویکس کوتاهی دارند. در طول این روش دهانه رحم یا سرویکس به نحوی با استفاده از بخیه بسته می شود که رحم بتواند پشتیبانی بهتری را دریافت کند. بخیه ها در طول زایمان برداشته می شود.
در مورد دو روش ذکر شده مطالعات چندانی صورت نگرفته است، اما موارد دیگری نیز وجود دارد که می تواند به جلوگیری از زایمان زودرس یا کاهش ریسک زایمان زوردس کمک کند:
-رژیم غذایی سالمی داشته باشید: این نکته را حتی قبل از بارداری نیز رعایت کنید. مصرف رژیم غذایی حاوی پروتئین، استفاده از میوه و غلات قبل از بارداری از زایمان زودرس جلوگیری می کند و ممکن است ریسک بارداری زودرس را کاهش دهد. مصرف چربی و قند زیاد، استفاده از غذاهای فرآوری شده، چیپس و برنج سفید قبل از بارداری با افزایش ریسک زایمان زودرس ارتباط دارد.
-استفاده از مکمل های کلسیمی برای پیشگیری از زایمان زودرس: مصرف 1000 میلی گرم یا بیشتر کلسیم به طور روزانه می تواند ریسک پره اکلامپسی را کاهش دهد. پره اکلامپسی عارضه خطرناکی است که زایمان زودرس را به دنبال دارد، این نکته مخصوصا در خانم هایی صادق است که به طور معمول مقدار اندک کلسیم را به طور روزانه استفاده می کنند.
-داروهای جلوگیری از زایمان زودرس، مصرف دوز اندک آسپرین: در برخی خانم ها به نظر می رسد مصرف دوز اندک آسپرین در اواخر سه ماهه اول بارداری می تواند ریسک زایمان زودرس را کاهش دهد. خانم هایی با سابقه پره اکلامپسی و یا زایمان زودرس همچنین خانم های مبتلا به فشار خون بالا و مزمن می توانند از مصرف دوز پایین آسپرین منتفع شوند.
-پساری سرویکس: خانم های بارداری که فقط یک فرزند داشته و سرویکس کوتاهی دارند ممکن است با استفاده از این روش کمتر در خطر زایمان زودرس باشند. پساری دستگاهی سیلیکونی است که متناسب با سرویکس قرار گرفته و می تواند از رحم پشتیبانی کند.
-برای جلوگیری از زایمان زودرس کمتر در معرض مواد شیمیایی قرار بگیرد: قرار گرفتن در معرض فتالات (ترکیب شیمیایی که در خیلی از کارخانه ها برای تولید پلاستیک، غذاهای کنسرو شده، مواد آرایشی واسپری مو استفاده می شود) با افزاش خطر زایمان زودرس ارتباط دارد. مشخص نیست آیا کاهش قرار گرفتن در معرض این محصولات می تواند ریسک زایمان زودرس را کاهش دهد یا خیر، اما به نظر می رسد ایده مفیدی است که تا حد امکان از این ترکیبات دوری کنید.