ورم دست و پا در بارداری، توصیه‌های فیزیوتراپی

یکی از مشکلاتی که ممکن است به علل متفاوتی در اندام‌ها به وجود آید تورم آن است. این تورم ممکن است حاد یا مزمن بوده، با یا بدون درد باشد و حتی می‌تواند به صورت یک طرفه یا دوطرفه ایجاد شود. درمان ورم آسان به نظر می‌رسد، اما گاهی برای کم شدن نیاز به انجام درمان جدی دارد. شاید باور نکنید که فیزیوتراپی می‌تواند به این مشکل کمک کند. در آستانه روز جهانی فیزیوتراپی در بحث حاضر سعی کرده‌ایم نکاتی را پیرامون آشنایی با ورم، علل به وجود آورنده و راهکارهای درمانی آن تشریح کنیم. پس با ما همراه باشید.

ادم لنفی (ورم لنفی) تجمع مایع در دست‌ها یا پاهاست که نشانه اختلال در عملکرد انتقالی سیستم لنفاوی است. که با تورم بافت نرم به علت تجمع مایع غنی از پروتئین نمایان می‌شود. ادم لنفی معمولا زنان را درگیر کرده و اغلب در اندام‌های پایینی بروز می‌کند و اگر درمان نشود موجب بروز تغییرات پوستی و افزایش چین و خطوط پوستی می‌شود. اما علل دیگر آن مربوط به درمان سرطان‌های سینه، شکم و لگن یا ضربه، شکستگی، التهاب یا عفونت عروق، نارسایی‌های مزمن وریدی و واریس است.

بارداری بر اثر فشار رحم بزرگ شده روی وریدهای لگن می‌تواند موجب بیشتر ماندن خون در وریدهای ساق و به دنبال آن ورم شود. ادم لنفی اغلب در اندام‌ها بروز می‌کند ولی در صورت، گردن، شکم و نواحی جنسی هم ممکن است بروز کند.
نکته: اگر باردار هستید طبیعی است که شما درجاتی از این تورم را در دوران حاملگی تجربه کنید زیرا در این دوران بدن شما آب بیشتری را در خود نگه داشته و بعضی از تغییرات شیمیاسی اتفاق افتاده در خون باعث حرکت مایعات به داخل بافت‌ها می‌شود.

وقتی شما حامله هستید رحم که به تدریج بزرگ می‌شود باعث ایجاد فشار روی وریدهای لگنی و ورید اجوف فوقانی که ورید بزرگی در قسمت راست بدن که خون اندام تحتانی را دریافت و آن را به سمت قلب هدایت می کند، می‌شود. این فشار باعث کند شدن جریان خون و تجمع آن در اندام تحتانی شده و باعث رانده شدن مایعات از داخل وریدها به داخل بافت‌های پا و مچ پا می‌شود. این افزایش فشار با دراز کشیدن به پهلو بهبود می‌یابد و از آن جایی که ورید اجوف فوقانی در سمت راست بدن است، استراحت به پهلوی چپ بهتر است. البته اغلب ورم های دوران بارداری پس از زایمان از بین می‌رود.

فعالیت‌های روزمره، تغذیه مناسب و ورزش راه‌های حفظ تعادل مایعات در بافت‌های زنده بدن هستند. انقباض‌های منظم عضلانی به وسیله ورزش، به جریان وریدی و لنفی به سمت مرکز بدن، یعنی قلب، کمک می‌کنند. اگر این سیستم عروقی یا دیگر بافت‌های بدن دچار آسیب شوند این تعادل بر هم می‌خورد و مشکلاتی همانند ادم و ورم ایجاد می‌شود.
فیزیوتراپیست در درمان ادم، کاهش مشکلات همراه و آموزش نقش بسیار اساسی دارد.
روش‌های پیشگیری از تورم
مواردی که رعایت آنها خطر ابتلا به ادم لنفی را کاهش می‌دهد:
-پرهیز از حفظ یک وضعیت ثابت مانند طولانی نشستن
-بالا نگه داشتن اندام درگیر و انجام ورزش‌های پمپی به صورت مکرر
-پوشیدن لباس فشاری هنگام ورزش(در صورت وجود ادم)
-هنگام مسافرت طولانی با ماشین، متناوبا توقف کرده و مقداری پیاده‌روی کنید.
-کفش مناسب بپوشید که فضای کافی برای پاهای متورم شما دارند. از پوشیدن جورابهایی که بندهای سفت در اطراف ران‌ها و مچ پاها دارند اجتناب کنید.
-پرهیز از پوشیدن لباس‌های محدودکننده جریان خون و جواهرات تنگ مانند حلقه و ساعت
-رعایت رژیم غذایی به منظور حفظ وزن ایده‌آل و کاهش سدیم ورودی
-اگر باردار هستید جوراب‌های ساپورت حاملگی که تا کمر بالا می‌آیند بپوشید. قبل از اینکه صبح از تخت بلند شوید آنها را بپوشید تا تورم اصلاً اتفاق نیفتد.

فیزیوتراپی، دارودرمانی، جراحی برای درمان تورم
یکی از راه‌های درمانی بالا نگهداشتن اندام در ارتفاع 15 تا 25 سانتی‌متری بالاتر از سطح قلب است که این وضعیت به مدت 2 تا 4 ساعت در روز و در تمام طول شب

فرد طاق باز دراز کشیده و عمیق تنفس می‌کند. عضلات شکم و ستون فقرات و سپس انگشتان و کف پاها، ساق‌ها و ران‌ها را بدون حرکت منقبض کرده و سپس شل می‌کند.
سپس عضلات پشت و سپس انگشتان دست، مچ، آرنج و شانه‌ها را منقبض کرده و بعد شل می‌کند.
در انتها عضلات گردن و صورت خود را منقبض کرده سپس شل می‌کند.
تمام بدن خود را به مدت یک دقیقا کاملا ریلکس می‌کند.
نکته: در تمام مدت تمرین، بیمار به صورت متناوب تنفس شکمی انجام می‌دهد.

-فرد طاق باز در حالی که زانوها خم هستند و کف پا روی زمین است باسن خود را کمتر از یک سانتی متر بلندکرده و پایین می‌گذارد.
-تمرین دراز-نشست: در حالت طاق باز فرد یک زانوی خود را با دست گرفته و به داخل شکم خم می‌کند. (۱۰ تا ۱۵ مرتبه با دست زانو را به سمت سینه و شکم فشار می‌دهد)
-در حالت طاق باز سر و گردن خود را به چپ و راست می‌چرخاند. (5تا10 مرتبه)

ورزش درمانی اندام فوقانی
-بیمار طاق باز دراز کشیده و اندام مبتلا را مستقیم بالا آورده و حرکت دورانی انجام می‌دهد. (۵تا۱۰ بار در جهت عقربه‌های ساعت و سپس خلاف آن)
-بیمار در حالت طاق باز با زانوهای خف یک حوله را رول کرده و روی آن دراز می‌کشد به صورتی که یک سمت رول زیر سر و سمت دیگر زیر لگن باشد. سپس اندام مبتلا را مستقیم بالا آورده و در جهت خارج و داخل و سپس بالا و پایین حرکت می‌دهد.
-بیمار روبه‌روی دیوار ایستاده و کف دست را بالاتر از شانه روی دیوار قرار می‌دهد و سپس ۵تا ۱۰ بار با دست ها به دیوار فشار می‌دهد.
-فرد در حالت نشسته هر دو دست را پشت سر قرار می‌دهد و سپس آرنج ها را به هم نزدیک و دور می‌کند.
نکته: پس از انجام ورزش‌ها بهتر است به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دراز بکشید و بازوی مبتلا را روی یک بالشت قرار دهید.

-فرد طاق باز دراز کشیده و یک زانوی خود را 10 تا 15 مرتبه داخل سینه جمع می‌کند.
-بیمار هر دو زانو را باهم داخل سینه جمع می‌کند. (۱۰تا ۱۵ مرتبه)
-عضلات باسن خود را منقبض کرده و سپس شل می‌کنید. (5تا10بار)
-طاق باز دراز کشیده و پاها را روی دیوار قرار داده و مچ پا را عقب و جلو حرکت دهید. (حرکت پدالی پا)
-طاق باز دراز کشیده و پاها را روی دیوار قرار داده و به داخل و خارج بچرخانید.
-طاق باز دراز کشیده و پاها را روی دیوار قرار داده کف پاها را به هم چسبانده و روی دیوار به پایین و بالا حرکت دهید.
-در انتها پاها را به مدت 20 تا 30 دقیقه روی یک بالشت (بالاتر از سطح قلب) قرار دهید و استراحت کنید.
-اگر با انجام این ورزش‌ها بهبودی حاصل نشد با مراجعه به فیزیوتراپیست خود می‌توانید از سایر روش‌های فیزیوتراپی برای درمان لنف خود کمک بگیرید.

سایر روش های فیزیوتراپی:
-باندپیچی فشاری: فیزیوتراپیست با استفاده از باندکشی با ایجاد فشار و کشش متناسب، ورم را از قسمت انتهایی به سمت گره‌های لنفاوی منتقل می‌کند.
-استفاده از نوارهای تیپ و کینزیوتیپ: به منظور جلوگیری یا کاهش ورم، محدود کردن حرکت و حفظ دمای لازم استفاده می‌شود.
-ماساژ درمانی: ماساژ در جهت گره‌های لنفاوی منجر به کاهش ورم می‌شود(حرکت ماساژ باید پیوسته و از سمت کف پاها به سمت کشاله داخلی ران باشد)
-سرما درمانی: سرما ورم را کم می‌کند و هنگامی که پا بالاتر از سطح قلب قرار گرفته اگر با سرما درمانی همراه شود موثرتر است.
-گرما درمانی : استفاده از تجهیزات فیزیوتراپی که ایجاد گرما می‌کند (اولتراسوند، لامپ مادون قرمز و...) در کاهش ادم بسیار مفید است.
-استفاده از دستگاه وازوترین و فشار پنوماتیک متناوب: برخی از دستگاه فشار پنوماتیک برای دست یا پاها طراحی شده‌اند که به یک سری پمپ وصل هستند و این پمپ‌ها به صورت پی در پی و مرحله به مرحله از انتهای دست و پا به سمت تنه فشار ایجاد می‌کنند. این دستگاه با وارد کردن فشاری متناوب به اندام‌ها، موجب افزایش حرکت مایع بین سولی و حرکت ادم به سمت سیستم وریدی و در نتیجه کاهش ورم به مقدار زیادی می‌شود.
-لیزر درمانی و تحریک کننده‌های الکتریکی شامل تحریکات الکتریکی زیر جلدی و... جهت به حرکت درآوردن لنف