نوزاد تازه متولد شده، هدیه ای پر از لک و پیس!

پزشک فوراً پس از تولد نوزاد او را روی شکم‌تان می‌گذارد یا او را به ماما یا پرستار می‌دهد تا پس از شستن و پاک کردن، داخل حوله‌ای پیچیده و بعد در آغوش شما قرار دهد.

در اولین دقایق پس از تولد نوزاد، وجودتان ممکن است مملو از عشق به نوزادتان شود و حتی از این موضوع متعجب و گیج شوید. همچنین فکر کنید نوزادتان زیباترین چیزی است که تا به حال دیده‌اید یا کمی پس از آن شاید دیگر این حس را نداشته باشید. برخلاف داستان‌های افسانه‌ای و زیبایی که در فیلم‌های تلویزیونی می‌بینیم یا در مجله‌ها می‌خوانیم نوزادان همیشه‌ تر و تمیز و خوشبو مثل گل‌های بهاری متولد نمی‌شوند. بلکه بیشتر آن‌ها در حالی که بدن‌شان آغشته به خون و پوشیده از مایع چسبناک آمنیوتیک و یک ماده‌ی چرب پنیری سفیدرنگ است متولد می‌شوند. پوست او ممکن است پر از لک و پیس و جوش یا کبودی‌هایی باشد که در طول دورهی بارداری ایجاد شده است. البته هیچ کدام از این کثیفی‌ها و لک و پیس‌ها برای همیشه باقی نمی‌مانند و تأثیر بد و بیماری‌زایی هم بر نوزاد نمی‌گذارند.

احساس تردید و دودلی در اولین نگاه یا حتی احساس شادی بیش از حد پس از تولد نوزادتان چندان عجیب نیست. اغلب چند روز طول می‌کشد تا این احساس به حالت تعادل و رابطه‌ی درستی با نوزاد تبدیل شود. اگر حتی رفتارتان کمی بی‌تفاوت و خالی از شوق بود هم اصلا نگران نشوید، چرا که با گذشت زمان و شناخت او، احساس بهتری پیدا می‌کنید. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم همه‌ی خانم‌ها از همان دقیقه‌ی اول وجودشان سرشار از عشق و علاقه‌ی مفرط به نوزادشان است.

همچنین بسیاری از ویژگی‌های ظاهری نوزاد توجه شما را به خود جلب می‌کند، برای مثال قسمت باقی مانده‌ی کوچک بند ناف یا ناخن‌های بسیار بلند دست و پای او شاید برای‌تان عجیب باشد. در اولین دیدار می‌توانید برخی رفتارهای ابتدایی او را چون اولین گریه‌کردن‌ها یا از جا پریدن‌هایش به هنگام شنیدن صداهای خیلی بلند مشاهده کنید.

یک متخصص با تجربه‌ی اطفال ۲۴ ساعت پس از تولد، نوزاد شما را معاینه می‌کند تا تمام جزئیات مربوط به سلامت با مشکلات احتمالی او را بررسی کند. در این زمان می‌توانید برای اطمینان خاطر از سلامت نوزادتان، از ماما با پزشک خود سؤال کنید.

چربی پنیرمانند

معمولاً وقتی نوزادان به دنیا می‌آیند از نوک سر تا پایشان از ماده‌ی چرب سفید و ضخیمی معروف به ورنیکس کازئوزا (vernix caseosa) تشکیل شده است، عبارتی که ریشه‌ی لاتین دارد و به معنای جلای پنیری است. این ماده ترکیبی از سلول‌های بافت مرده‌ی لایه‌ی خارجی پوست و بقایای به جای مانده از مایع آمنیوتیک روی سطح بدن اوست. اگر نوزاد از طریق عمل سزارین متولد شود یا نارس باشد، این ماده‌ی چرب پنیری در سطح بدن او بیشتر است و اگر در شکم مادر مدفوع کرده باشد ، رنگ این چربینه مایل به سبز خواهد بود.

بیشتر این چربی پنیری پس از شستن و خشک کردن نوزاد پاک می‌شود و از بین می‌رود و هیچ دلیلی وجود ندارد که اجازه دهیم این ماده روی س طح بدن نوزاد باقی بماند. هرچه از این مادهی چرب پنیری پس از شست وشو روی بدن نوزاد باقی بماند، ظرف 24 ساعت جذب پوست می‌شود.

خیز سر و علت شکل‌گیری آن

خیز پوست سر - که به نام succedaneum caput رواج پیدا کرده - به منطقه‌ی دایره‌ای شکل ورم روی سر نوزاد گفته می‌شود، که در نتیجه‌ی فشار سر در مقابل دریچه‌ی دهانه‌ی رحم به هنگام زایمان ایجاد می‌شود. محل دقیق این برآمدگی متفاوت است و به موقعیت قرارگیری سر نوزاد در لگن و دهانه‌ی رحم مادر به هنگام تولد بستگی دارد. اندازه‌ی قطر محل تورم می‌تواند از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر باشد. معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تولد این تورم و برآمدگی زیر پوست از بین می‌رود و جذب پوست سر می‌شود.

نوزادانی که ابتدا سر آن‌ها بیرون می‌آید (ورتکس، اغلب سرشان شکل خاصی معروف به کله‌قندی می‌گیرد. این حالت مخروطی یا کله‌قندی در نتیجه‌ی روند زایمان ایجاد می‌شود یعنی هنگامی که سر نوزاد به تدریج با فشار در کانال تولد به پایین می‌آید و با زور و فشار راه خود را به سمت پایین و بیرون از کانال تولد می‌پیماید. البته این حالت سر هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. استخوان‌ها و بافت‌های نرم سر نوزاد به گونه‌ای طراحی شده‌اند که اجازه می‌دهند این فرم مخروطی سر به هنگام خروج از بدن مادر ایجاد شود و مجدد ظرف ۲۴ ساعت پس از وضع حمل به حالت طبیعی گرد و صاف زیبای خود برگردد.

نوزادان اکثر خانم‌هایی که قبلاً زایمان طبیعی داشته و بچه‌دار شده‌اند یا آن‌هایی که سرعت زایمان طبیعی‌شان بیشتر باشد، سرشان کمتر کله‌قندی می‌شود. به علاوه نوزادانی که با عمل سزارین یا وضعیت ته (بریچ) به دنیا می‌آیند، شکل سرشان کله‌قندی نمی‌شود.

فراموش نکنید از قبل به میهمانان و ملاقات‌کنندگان نوزادتان در مورد شکل کله‌قندی احتمالی سر نوزادتان بگویید و در مورد آن توضیح دهید تا از دیدنش متعجب نشوند. سر کودک یکی از همکاران ما شبیه کله‌قند یا توپ راگبی بود تا جایی که فامیل از دیدن شکل سرش تعجب کرده بودند و بین اقوام پخش شده بود که سر نوزاد او شبیه آدم فضایی هاست، در حالی که سرش پس از چند روز گرد و زیبا شد. اما مادر شوهر او همچنان از دیدن نوزاد امتناع می‌کرد.

گاهی اوقات به هنگام عبور نوزاد از کانال تولد، گوش‌هایش ممکن است تا شود یا بینی شکل عجیبی بگیرد. این مسئله در ابتدا ممکن است خیلی بد و ناراحت کننده به نظر بیاید و شما را به فکر مراجعه به یک جراح پلاستیک بیندازد؛ اما این بدشکلی‌های گوش و بینی کاملا موقتی‌اند و در عرض چند روز ناپدید خواهند شد.

لکه‌های سیاه و آبی

بعضی نوزادان با لکه‌های سیاه و آبی رنگی روی سرشان به دنیا می‌آیند که در نتیجه‌ی روند زایمان و بارداری ایجاد شده است. این لکه‌ها ممکن است در نتیجه‌ی فشار وارد بر سر در طول زایمان یا در اثر زایمان با فورسپس یا ونتوس روی سر نوزاد ایجاد شده باشند. البته وجود این کبودی‌ها هیچ مشکل یا ضرری ندارد و تنها از زایمانی سخت خبر می‌دهد. بیشتر این کبودی‌ها در طی همان چند روز اول زندگی نوزاد از بین می‌روند.

جوش، لک و پیس و غیره

بیشتر مردم فکر می‌کنند پوست نوزادان عاری از هرگونه لک و ایرادی است، اما نوزادان هم انواع لک و جوش دارند که البته ظرف چند روز یا چند هفته پس از تولد از بین می‌روند. برخی از متداول‌ترین مشکلات پوستی نوزادان شامل موارد زیر است:

خشکی پوست:

بعضی نوزادان به خصوص آن‌هایی که دیر به دنیا می‌آیند، خارجی‌ترین لایه‌ی پوست‌شان چروکیده و همانند پوست کشمش است که البته این لایه خیلی راحت مدتی پس از تولد کنده می‌شود و می‌ریزد. می‌توانید از لوسیون‌های مخصوص نرم کننده‌ی پوست یا روغن بچه استفاده کنید.

همانژیوم‌ها:

نوعی دانه‌های قرمز هستند که تا یک هفته پس از تولد ظاهر نمی شوند. این دانه‌ها می‌توانند بزرگ یا کوچک باشند و می‌توانند در هر جایی از بدن نوزاد به وجود بیایند. گرچه اکثر آن‌ها در همان هفته‌های اول تولد از بین می‌روند، اما برخی همچنان باقی می‌مانند. می‌توانید برای درمان این دانه‌های پوستی که از نظر ظاهری شاید ناخوشایند و ناراحت کننده باشند، اقدام کنید و از پزشک خود کمک بگیرید.

لک‌های مغولی:

این لک‌های آبی مایل به خاکستری معمولاً در قسمت پایین کمر، باسن یا ران‌ها به خصوص در نوزادان آسیایی، جنوب اروپا و اطراف دریای کارائیب در آفریقا متداول است. این لک‌ها که گاهی لک‌های مغولی نامیده می‌شوند، در همان سال‌های اول کودکی اغلب از بین می‌روند و محو می‌شوند.

جوش‌های نوزاد

بعضی نوزادان در حالی به دنیا می‌آیند که اطراف لب، گونه‌ها و بینی‌شان پر از جوش‌های ریز سفید و قرمز است و بعضی از آن‌ها تا هفته‌ها و ما‌ه‌های ابتدایی پس از تولد همچنان وجود خواهند داشت. این جوش‌ها کاملا طبیعی‌اند و گاهی جوش‌های نوزادی یا ملیا خوانده می‌شوند. لازم نیست که برای رفع این جوش‌ها به پزشک مراجعه کنید چرا که خودشان به موقع ناپدید می‌شوند.

لکه و دانه‌های قرمز:

لکه‌های مایل به قرمز روی پوست نوزادان تازه به دنیا آمده، بسیار متداول است که گاهی خیلی تیره و گاهی بسیار روشن‌اند و به سختی می‌توان آن‌ها را تشخیص داد، بعضی از این لکه‌ها خیلی زود ناپدید می‌شوند؛ اما برخی همانند لکه‌های مادرزادی باقی می‌مانند. نوعی از این لک‌ها که معروف به اریتمانی پوستی تاکسیکوم اند، می‌توانند وسیع شده و به یک جوش بد آلرژیک تبدیل شوند. این جوش‌ها در روزهای اول تولد بروز می‌کنند و سپس از بین می‌روند.

گاز لک لک:

ممکن است متوجه پارگی مویرگ‌ها روی بینی نوزاد، اطراف چشم‌ها یا پشت گردن او شوید. این ردها به گاز لک لک یا بوس‌های فرشته معروف‌اند. این پارگی‌های سطحی در بین نوزادان تازه تولد یافته بسیار رایج است و در عرض چند هفته یا چند ماه ابتدایی زندگی نوزاد ناپدید می‌شوند.

موی نوزاد

بعضی نوزادان معمولاً کچل به دنیا می‌آیند، در حالی که برخی به قدری مو دارند که به نظر می‌رسد نیاز به اصلاح داشته باشند. با توجه به موهای اولیه‌ی نوزاد، به هیچ وجه نمی‌توان چگونگی پرپشتی موهای او را در آینده پیش‌بینی کرد. معمولاً موهای اولیه‌ی نوزاد می‌ریزند و موهای تازه‌ای به جایشان رشد می‌کنند. مقدار رشد موهای جدید نوزاد حتی در سال اول تولد او ممکن است خیلی کم باشد یا گاهی برعکس.

اغلب یک لایه موی تیره‌ی نرم و نازک سطح پیشانی، شانه‌ها و کمر نوزاد را می‌پوشاند. اما نگران نباشید این موها که به کرک معروف‌اند، کاملا طبیعی‌اند و در نوزادان نارس یا نوزادان مادران دیابتی بیشتر دیده می‌شوند و معمولاً در عرض هفته‌های اول تولد می‌ریزند و از بین می‌روند.

دست‌ها و پاها

نوزادان همچنان دوست دارند بدن خود را به همان حالت خمیده‌ای که در رحم مادر داشته‌اند نگه دارند، به این حالت وضعیت جنینی گفته می‌شود. نوزاد خود را پیچ داده و دست‌ها و پاهایش را به داخل بدن جمع و انگشتان دستش را هم مشت می‌کند.

مراقب ناخن‌های تیز و بلند نوزاد باشید، زیرا او می‌تواند به راحتی صورت و بدن خود را چنگ بیندازد و خراش دهد. (بعضی مادران دستکش‌های نخی بدون انگشت به دست نوزاد می‌کنند تا صورتش را چنگ نیندازد). می‌توانید قیچی مخصوص نوزاد یا ناخن‌گیر نوزادی را از داروخانه تهیه کنید تا در صورت امکان ناخن‌هایش را بگیرید.

بهترین زمان برای کوتاه کردن ناخن‌های دست و پای نوزاد، زمانی است که او به خواب عمیق فرو رفته و نمی‌داند شما چه کار می‌کنید و بی‌حرکت است.

چشم‌ها و گوش‌ها

در ابتدای تولد، بینایی نوزاد بسیار کم و محدود است. فقط می‌تواند اشیا و چیزهای خیلی نزدیک را از فاصله‌ی حدود ۱۸ تا ۲۰ سانتی‌متری ببینید؛ یعنی فاصله‌ی چشمان نوزاد تا صورت شما، در زمانی که به او شیر می‌دهید و این بهترین زمانی است که رشته‌ی انس و محبت در بین‌تان به وجود می‌آید. نوزادان همچنین به نور پاسخ می‌دهند و به اشیای براق و روشن علاقه‌مندند.

تمام نوزادان بدون توجه به رنگ چشمان والدین‌شان معمولاً چشمانی آبی یا قهوه‌ای تیره دارند، اما حداکثر تا ۴ ماه پس از تولد دیگر رنگ واقعی چشمان‌شان مشخص می‌شود و ثابت می‌ماند. درست پس از تولد، سفیدی چشم نوزادان ممکن است هاله‌ای از آبی داشته باشد که این مسئله کاملا طبیعی است و خیلی زود از بین می‌رود.

اغلب نوزادان به هنگام تولد چشمانی باددار و پف کرده دارند. روند زایمان موجب این پف کردگی طبیعی چشم‌ها می‌شود که به تدریج از بین می‌رود. نوزادان از همان ابتدای تولد، قادر به شنیدن هستند، به همین دلیل معمولاً با شنیدن صداهای خیلی بلند یکدفعه از جا می‌پرند. نوزادان همچنین می‌توانند مز‌ه‌ها و بوهای مختلف را از هم تشخیص دهند.

التهاب ملتحمه یا قرمزی چشم (عفونت چشم) در نوزادان، ممکن است توسط باکتری کلامیدیا ایجاد شود. اگر نوزاد از همان ابتدای تولد، مدام چشمانی قی کرده، چسبناک و بسته داشت، حتما از پزشک عمومی یا اطفال وقت بگیرید تا کودک را به او نشان دهید و احتمال عفونت کونژنکتیویت (التهاب ملتحمه) را بررسی کنید.

اندام تناسلی و پستان‌ها

نوزادان اغلب با بیضه‌ها و آلت تناسلی متورم و پف کرده متولد می‌شوند. پستان‌های آن‌ها هم ممکن است کمی متورم و بزرگ باشد. هورمون‌های مادر که گاهی از جفت عبور می‌کنند و وارد بدن جنین می‌شوند موجب این تورم‌ها می‌گردند. گاهی اوقات ورود سطح بالایی از هورمون‌های مادری به بدن نوزاد حتی موجب ترشح مادهای شیر مانند از نوک سینه‌ها یا خروج ترشحاتی صورتی رنگ از واژن نوزاد دختر می‌شود. این ترشحات هم مثل دیگر ویژگی‌های نوزادان کاملا طبیعی است و ظرف چند هفته پس از زایمان از بین خواهد رفت.

بند ناف

معمولاً به تکه‌ی باقی مانده‌ی بند ناف نوزاد یک گیره‌ی پلاستیکی وصل است. پس از زایمان، پزشک بند ناف را معمولاً با یک گیره‌ی کوچک پلاستیکی می‌بندد و قطع می‌کند. معمولاً پزشک این گیره را قبل از مرخص کردن نوزاد از ناف او جدا می‌کند و این باقی مانده‌ی ناف ظرف مدت چند روز فوراً خشک، چروکیده و خیلی سفت و تیره می‌شود و پس از یک تا سه هفته می‌افتد، بنابراین سعی نکنید این بند ناف خشک شده را خودتان جدا کنید. برای تمیز نگه داشتن باقی ماندهی بند ناف، می‌توانید پنبه‌ای را در آب جوش فرو برده و پس از سردشدن، اطراف ناف را با آن تمیز کنید. گرچه بعضی پزشکان این تمیز کردن را ضروری نمی‌دانند، مگر اینکه چرک و کثیفی زیادی دور ناف جمع شده باشد.

جثه‌ی نوزاد

به طور کلی وزن نوزاد در تمام دنیا بین 2٫700 تا 3٫600 کیلوگرم است. قد او چیزی بین 46 تا 56 سانتی‌متر است. قد و وزن دقیق نوزاد به سن جنینی او نیز بستگی دارد، یعنی تعداد هفته‌هایی که در شکم مادر بوده است و البته ویژگی‌های ارثی و ژنتیکی و عوامل دیگری چون دیابت مادر، مصرف سیگار یا نامناسب بودن تغذیه در طول بارداری. این‌ها همگی از دیگر عواملی‌اند که در قد و وزن جنین تأثیر می‌گذارند.

ممکن است متوجه شوید سر نوزادتان در مقایسه با تنه‌اش بزرگ و نامتناسب است. این ویژگی در مورد تمام نوزادان صدق می‌کند. نوزاد نمی‌تواند وزن سرش را تحمل کند و آن را نگه دارد، مدت زمانی طول می‌کشد تا عضلات گردن او قوی و نیرومند شود و بتواند گردن خود را بدون کمک بالا نگه دارد. همچنین ممکن است متوجه وجود قسمت‌های نرمی در پشت و جلوی سر نوزاد شوید. این قسمت‌های نرم ملاج نام دارد؛ یعنی محل‌هایی که استخوان‌های جمجمه به هم تلاقی می‌کنند. قسمت نرم پشت ملاج معمولاً در عرض چند ماه اول تولد بسته می‌شود؛ اما قسمت جلوی ملاج یا فرق سر (نقطه‌ای که به آن منطقه‌ی نرم گفته می‌شود. معمولاً پس از 10 ماه تا یک سال به طور کامل بسته می‌شوند.

نوزاد شروع به تنفس می‌کند

اغلب، نوزاد خود به خود کمی پس از تولد شروع به گریه می‌کند، اما همه‌ی نوزادان فوراً پس از تولد بلند گریه نمی‌کنند. صدای گریه‌ی بلند نوزادان به گوش کارکنان بیمارستان و زایشگا‌ه‌ها آوازی آشناست، چرا که آن‌ها می‌دانند این گریه‌ی بلند در واقع اولین تلاش نوزاد برای آغاز تنفس اوست. تنفس سالم می‌تواند بدون گریه‌ی بلند نوزاد هم آغاز شود به این ترتیب که نوزاد فقط زمزمه‌ی کوتاهی کند. بعضی از نوزادان حتی اگر با صدای بلند فوراً پس از تولد گریه نکنند هم، تنفس طبیعی و معمولی خود را آغاز خواهند کرد.

اگر نوزاد در آغاز اولین تنفس طبیعی تعلل کند، پزشک یا ماما با مالیدن پشت کمرش یا ضربه زدن به پاها، او را مجبور به شروع گریه و نفس کشیدن می‌کنند، این برخلاف روش کلیشه ای قدیمی است که تمام پزشکان نوزاد را سر و ته می‌کردند و به پشت او می‌زدند تا گریه کردن و نفس کشیدن را آغاز کند. در طول دوران بارداری، جنین اکسیژن مورد نیاز خود را از جفت تأمین می‌کند؛ اما نوزاد پس از تولد، به وسیله‌ی شش‌ها عمل تنفس را انجام می‌دهد و اکسیژن مورد نیاز بدن خود را تأمین می‌کند. نوزاد زمانی که در رحم مادر است، شش‌هایش با مایع مخصوصی شست و شو می‌شود و به هنگام تولد این مایع از شش‌های او خارج می‌شود. گاهی اوقات نوزاد به زمان بیشتر و کمک دیگران (به شکل مکش یا تحریک برای بیرون آمدن تمام مایع از شش‌هایش نیاز دارد.

ممکن است متوجه شوید تنفس نوزادتان به گونه‌ی دیگری است. بیشتر نوزادان در هر دقیقه ۳۰ تا ۴۰ بار نفس می‌کشند و میزان تنفس آن‌ها ممکن است به هنگام فعالیت بیشتر هم بشود. نوزادان به جای دهان از بینی نفس می‌کشند و این ویژگی، آن‌ها را قادر می‌سازد تا به هنگام شیر خوردن یا شیشه خوردن راحت نفس بکشند و مشکلی پیدا نکنند.

همچنین ممکن است فکر کنید که شکم نوزادتان بزرگ‌تر از معمول است، اما این برآمدگی شکم در مورد تمام نوزادان صدق می‌کند و طبیعی است.