استفراغ مکرر نوزاد، چرا این مشکل را دارند؟

تغذیه کودکان یکی از موضوعاتی است که باید بسیار به آن توجه شود. بیشتر والدین از همان نخستین روزهای تولد کودکشان به تغذیه او اهمیت می‌دهند و منحنی رشد او را پیگیری می‌کنند ولی در این میان بعضی کودکان هم مشکلاتی دارند که تغذیه آن‌ها باید به طور خاص بررسی و رسیدگی شود.

یکی از مشکلات برخی کودکان استفراغ مکرر و ریفلاکس معده است که در بزرگسالان هم دیده می‌شود. چرا این مشکل به وجود می‌آید؟ برای پاسخ به این سؤال گفتگوی زیر با دکتر ناصر کلانتری، متخصص کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را بخوانید.

آیا منظور از ریفلاکس در کودکان همان برگرداندن مکرر شیر و غذاست؟

ریفلاکس در واقع برخلاف آنچه بسیاری از مردم فکر می‌کنند فقط بازگشت محتویات معده داخل مری نیست، بلکه گاهی تا چهارراه حلق و حتی حفره دهان و حتی خارج از آن ادامه دارد که معمولاً به صورت خروج بدون پرش و پرتاب و به صورت کاملاً آرام است؛ یعنی از این لحاظ با استفراغ تفاوت دارد. این موضوع در کودکان زیر 1 سال به صورت گله والدین از برگرداندن مکرر شیر ساده یا پنیرک خواهد بود ولی بزرگسالان این حالت خارج شدن محتویات معده را کمتر تجربه می‌کنند. بسیاری از بزرگسالان شاید چند بار ترش کنند و حتی احساس سوزش بازگشت مواد را تا حلقشان هم داشته باشند ولی محتویات کمتر به بیرون راه پیدا می‌کند.

ریفلاکس در کودکان به نوعی همان ترش کردن معده است و خروج مواد به سمت مری که دلایل متعددی هم دارد.

چرا بعضی از بچه‌ها این مشکل را دارند؟

مهم‌ترین عامل ریفلاکس این کودکان این است که اسفنکتر یا همان عضله حلقوی که در دوران بارداری باید بین معده و مری تشکیل شود، به دلایل مختلف مثلاً ژنتیک یا تأثیرات محیط و تابش اشعه و پارازیت و... تشکیل نشده و باعث بروز چنین مشکلاتی در کودک شده است اما خوشبختانه اغلب موارد ریفلاکس جای نگرانی ندارد و فیزیولوژیک است و با رشد کودک رفع می‌شود.

وقتی کودک ۶ ماهه‌ای مبتلا به بیماری ریفلاکس باشد نباید از حریره بادام استفاده کند چون مصرف آن برای کودک حساسیت‌زاست. کودکانی هم که از شیرخشک استفاده می‌کنند بهتر است از نوع خاص شیر خشک‌های ضدآلرژیک استفاده کنند

منظورتان از ریفلاکس فیزیولوژیک چیست؟

ما دو طبقه‌بندی اصلی داریم؛ یکی ریفلاکس فیزیولوژیک است و دیگری بیماری ریفلاکس اغلب اسفنکتر بین معده و مری کودک تا 3- 2 ماه بعد تولد حتی در صورت برخورداری از سلامت کامل فعالیت کاملی از خود نشان نمی‌دهد و حرکات دودی معده کودک باعث برگرداندن مواد غذایی به سمت مری می‌شود. در واقع بیشترین عامل ابتلا به ریفلاکس چنین موردی است. وقتی کودک دچار ریفلاکس فیزیولوژیک باشد، رشد و نمو او طبیعی است و هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد چون 2 تا 3 ماه بعد تمام مشکلات مربوط به ریفلاکس او از بین می‌رود. ضمن اینکه از لحاظ قد و وزن هم کاملاً طبیعی است و مشکلی ندارد. خواب و خوراکش هم خوب است. فقط به دلیل ناکامل بودن عملکرد اسفنکتر معده و مری هنگام هضم غذا چنین مشکلاتی ایجاد می‌شود ولی عوامل رشد دیگر کودک کاملاً طبیعی است.

برای برطرف شدن این حالت هم مادر باید توجه داشته باشد آروغ کودک را بعد از خوردن شیر بگیرد و بادی در معده فرزندش نماند. ضمن اینکه هنگام خواباندن کودک هم باید او را به گونه‌ای شیب‌دار خواباند، نه اینکه فقط زیر سر کودک بلند باشد. کل بدن او باید 10 تا 15 سانتی‌متر از سطح زمین ارتفاع داشته باشد.

پس در واقع نباید تا چند ماه اول، از این علامت ناراحت کننده ترسید؟

تا حدی درست است ولی نکته مهم این است که این بچه‌ها بی‌قرار نیستند و مشکلی در خواب ندارند؛ یعنی خوابشان کوتاه و همراه با گریه و زاری نیست. همچنین هنگام خوردن شیر هم احساس کلافگی نمی‌کنند اما دلایل کلافگی کودک زمان خوردن شیر، بازگشت محتویات معده او است که مانع ادامه خوردن شیر می‌شود. اگر بچه موقع خوردن شیر کلافه است، مادر هم متوجه می‌شود چون فرزندش نمی‌تواند به خوبی شیر بخورد، زیاد سکسکه می‌کند و در خیلی موارد هم شیر به صورت پنیرک از دهانش خارج می‌شود و هنگام خواب هم مدام دهانش را می‌جنباند؛ گویی در حال جویدن است.

هنگام بروز چنین مشکلاتی مادر حتماً باید به پزشک مراجعه کند تا متوجه نوع ریفلاکس فرزندش بشود. پزشک تشخیص می‌دهد که دلایل ریفلاکس کودک فیزیولوژیک است یا اینکه به بیماری ریفلاکس مبتلاست.

تفاوت ریفلاکس فیزیولوژیک و بیماری ریفلاکس چیست؟

اگر کودک به بیماری ریفلاکس مبتلا باشد، عوارضی خواهد داشت. معمولاً سینه این‌گونه کودکان صدایی همراه با خس‌خس دارد و اغلب دچار عفونت‌های سینه می‌شوند چون مواد غذایی وارد حلقشان می‌شود. گاهی هم این مواد وارد نای می‌شود که با وارد شدن به ریه باعث تک سرفه خواهد شد. این کودکان به طور مکرر مبتلا به ذات‌الریه می‌شوند و حتی اختلالاتی از لحاظ قدی و وزنی پیدا می‌کنند. در بسیاری موارد گوش میانی کودک دچار عفونت می‌شود. ضمن اینکه خروج مواد به صورت استفراغ خواهد بود. اگر بچه بزرگ‌تر باشد، بازگشت مواد باعث آسیب رسیدن به دندان‌های او می‌شود.

بیماری ریفلاکس چگونه درمان می‌شود؟

در دوره شیرخواری معمولاً هم کودک و هم مادر باید تغذیه مناسبی داشته باشند چون مادر به کودک شیر می‌دهد. توصیه می‌شود مادران در دوران شیردهی از مصرف هرگونه مواد غذایی که دارای اسانس، رنگ و طعم‌دهنده هستند خودداری کنند. بنابراین نباید از غذاهای فرآوری‌شده کارخانه‌ای استفاده کنند، مثلاً فرآورده‌های گوشتی مثل سوسیس و کالباس و همبرگرهای آماده و انواع فست‌فود، کنسرو و کمپوت هر کدام به نوعی فرآوری شده‌اند. همچنین نباید از انواع کیک، کلوچه و شکلات یا آدامس‌هایی که رنگ و اسانس دارند و آبمیوه‌های صنعتی و انواع نوشابه‌ها و سس‌ها استفاده کنند چون خوردن این‌گونه مواد باعث ریفلاکس فرزندانشان می‌شود.

هنگام پختن غذا در منزل هم باید تا جایی که می‌توانند از اضافه کردن انواع ادویه، حتی زعفران بپرهیزند. خوردن آجیل‌هایی که رنگ یا بو داده شده‌اند نیز ممنوع است چون اغلب با موادی رنگ یا بو داده می‌شوند که طبیعی نیستند. ضمن اینکه مادر باید از خوردن انواع شور یا ترشی‌هایی که ادویه دارند هم خودداری کند.

خوردن میوه‌هایی که دارای رنگ هستند مانند کیوی، آناناس، خربزه، طالبی و مرکبات به غیر از لیموشیرین و همچنین مواد خوراکی که امکان ابتلا به حساسیت در آن‌ها بالاست مانند بادمجان و گوجه‌فرنگی هم برای مادری که ریفلاکس دارد، مضر است.

توجه داشته باشید خوردن شیر و لبنیات برای مادران مجاز است، البته بدون افزودنی‌های خوراکی مانند ماست‌های میوه‌ای یا شیر کاکائو و ... حتی بستنی هم باید از نوع سفید انتخاب شود، نه انواع رنگی آن. رعایت تمام این موارد برای کودکان بالای ۶ ماه هم ضروری است و مواد غیرمجاز برای آن‌ها با مادر شبیه است، مثلاً وقتی کودک ۶ ماهه‌ای مبتلا به بیماری ریفلاکس باشد نباید از حریره بادام استفاده کند چون مصرف آن برای کودک حساسیت‌زاست. کودکانی هم که از شیرخشک استفاده می‌کنند بهتر است از نوع خاص شیر خشک‌های ضدآلرژیک استفاده کنند.