روانشناسی کودکان ناسازگار، چه اهمیتی دارد؟

سازگاری
در روان شناسی، سازگاری عبارت از آن است که کودک رفتارهای عادی و واکنش های متناسب با اتفاقات عادی زندگی بروز دهد، مسئولیت های فردی و اجتماعی اش را بشناسد و بپذیرد. بدیهی است که این کودکان براحتی خود را با شرایط زندگی وفق می دهند و با قبول مسئولیت، تلاش خواهند کرد تا مشکلات خود را از سر راه بردارند.

علائم و نشانه های سازگاری در کودکان
• محبت می ورزند و محبت دریافت می کنند
• زورگو، بد پندار و کج خلق نیستند
• فکر سازنده و سالم دارند
• در برابر مسائل زندگی، واکنش های مثبت نشان می دهند
• حسود نیستند و از خودخواهی های بی جا، پرهیز می کنند

ناسازگاری
ناسازگاری به رفتاری گفته می شود که فرد در شرایطی قرار می گیرد که قادر نیست خود را با محیط اجتماعی یا خانوادگی به گونه ای مناسب هماهنگ یا سازگار نماید و معمولا این ناسازگاری روی رفتار و حالات عاطفی اوتاثیر می گذارد. رفتار فرزندان ناسازگار احساس بسیار بدی را در اطرافیان ایجاد می کند به طوری که خود نیز تحت تأثیر واکنش های ناخوشایند آن، از سوی دیگران واقع می شوند.
در مورد کودک ناسازگار می توان گفت که او کودکی است که امیال خود را حق خود دانسته و برای ارضای آن میل، یا دستیابی به خواسته خود، به گریه کردن، جیغ زدن، کتک زدن، و مانند آن توسل می جوید. نباید از نظر دور داشت که جدای ناسازگاری بیمارگونه، گهگاه رفتار ناسازگار، طغیانی است علیه استثمار، سلطه جویی، بی اعتنایی، سرزنش و سرکوب شدن امیال بر حق کودکان توسط اطرافیان که بدینوسیله از خود مقاومت نشان میدهند.
غالباً والدینی که برای فرزند پروری، آموزش ندیده باشند برای برخورد درست و سازنده با رفتارهای ناسازگارانه فرزندشان آمادگی و مهارت لازم را ندارند بنابراین:
• عده ای با محکوم کردن خطاها و ناسازگاری های فرزندشان به زور و تهدید متوسل می شوند.
• عده ای با طبیعی پنداشتن رفتارهای ناسازگارانه فرزندانشان پرچم تسلیم را بالا می برند.
• عده ای نیز با آزمایش وخطا تلاش می کنند تا روش بهتری را برای کنترل فرزندان خود پیدا کنند.
بدیهی است به دلیل وجود تفاوت های فردی و ویژگی های منحصر به فرد هر کدام از فرزندان یک شیوه ثابت برای تربیت همه فرزندان وجود ندارد، ولی با تکیه بر نقاط مشترک تمام کودکان و نوجوانان می توان از شیوه های تربیتی و برخورد صحیح با ناسازگارهای فرزندان که توسط متخصصان تعلیم و تربیت ارائه شده است، بهره گرفت تا شرایط پرورش آرام و لذت بخش فرزندانمان بیش از پیش مهیا شود.
علائم و نشانه های ناسازگاری در کودکان
• گریزان بودن از معاشرت و قرار گرفتن در گروه
• بسیار مغرور و خودخواه بودن
• بدگمانی نسبت به دیگران بطوریکه فکر می کنند همه می خواهند به او صدمه بزنند
• حسادت شدید
• خود را انسان موفقی ندانستن
• به سر بردن دائمی در رقابت و منازعه شدید با دیگران
• قیافه اش عبوس و گرفته
• سعی در فریب خود و دیگران
• شکست در اغلب اوقات
- بسیار خودپسند
• بی علاقه به تحصیل و مطالعه
• بروز واکنش قوی و سخت در برابر یک امر ساده و کم اهمیت
• گریزان از مدرسه و کارهای درسی
• افسردگی و ناراحتی شدید
• مخفی داشتن انگیزه ی عمل خود
• ترس از همه چیز
• پافشاری در رفتار نادرست خود
• عدم قبول واقعیات دور و برخود
• تردید و وسواس خسته کننده در رفتار
• بی قرار و عدم توان قرارگرفتن در جایی ساکت و آرام
• عدم برخورداری از پختگی لازم و برخورداری واقع بینانه و صحیح
• انتظارات و توقعات نامعقول و غیرمنطقی
• نداشتن برخوردی صادقانه با مسائل مختلف
• توسل به حیله در بعضی از موارد
• اشکال در تماس و برخورد با آنها
• عدم توان به تغییر انگیزه و اهداف خود
• رفتارهای غیرطبیعی و غیرعادی
• عدم توان به هماهنگی خود با محیط و افراد پیرامون خود
• سرباز زدن از مقررات اجتماعی
• پرخاشگری و عصبانیت
• قهر با کوچکترین مسئله ای
• دائماً در پی آزار اطرافیان بودن، تعرض و کتک کاری با دیگران
• اعتراض های بی جا و بدون دلیل
• رفتارهای موذیانه ناشایست و غیرطبیعی
• سرپیچی و تمرد از والدین
• بی تفاوتی های غرورانگیز و کناره گیری از دوستان.

علل و انگیزه های ناسازگاری کودکان
ناسازگاری در کودکان می تواند ریشه در عوامل مختلفی داشته باشد که در حالت کلی می توان به عوامل زیر اشاره کرد:
• علل ارثی: گروهی معتقدند بسیاری از ناسازگاری های کودکان ریشه در سرشت و طینت آنها دارد که به همراه ژن از طریق والدین به آنها منتقل می شود.
• علل زیستی: مانند نقص عضو، اختلال در بینایی و شنوایی و اختلال در مغز و دستگاه های عصبی در قبل یا حین یا بعد از تولد می تواند از دیگر عوامل باشد.
• علل روانی: مانند وجود فشارهای درونی، میل به استقلال، وجود تعارض و کشمکش در زندگی روزمره خصوصاً زمانی که کودک خود را بی پناه و بدون پشتوانه احساس کندف عادات عصبی مانند ناخن جویدن و انگشت مکیدن و .. در او مشاهده می شود.
• علل عاطفی: مانند احساس محرومیت از محبت والدین، ناکامی از دستیابی به اهداف مورد علاقه، ولادت کودک جدید در خانواده، عدم امنیت عاطفی به هر دلیل ممکن.
• علل اجتماعی: مانند نابسامانی و اختلاف و درگیری بین اعضای خانواده، متارکه والدین، بدآموزی از الگوهای خانه و مدرسه و جامعه، عدم مقبولیت در بین دیگران، یادگیری رفتارهای نامطلوب از گروه همسالان، عدم نظارت کافی والدین، عدم وجود قانون منصفانه و قاطع در خانه و مدرسه، مشکلات اقتصادی.
• علل تربیتی‌: مانند عدم یا افراط محبت، ناهماهنگی بین عاملان تربیتی در خانه و مدرسه و جامعه، برآورده کردن تمام خواسته های کودک بدون چون و چرا و یا بالعکس، تنبیه بدنی و آزارهای روانی، مقایسه و تحقیر و سرزنش کودک.
عوامل ذکر شده، علل اصلی بروز ناسازگاری در کودکان است که اگر بخواهیم این علل را به زبان ساده تر تشریح کنیم، باید عوامل زیر را دلیل پدید آمدن ناسازگاری در کودکان دانست:
• کمبود امکانات در محیط خانوادگی
• عدم توجه والدین و اعضای دیگر خانواده به کودک
• به هم خوردن موازین عدالت و برابری برای کودک
• عدم آموزش سازگاری به کودک
• مقایسه وی با دیگران و رجحان دیگران
• شاید وضعیت فیزیکی نامناسب
• به خطر افتادن حس مالکیت
• گاه وجود محیط همراه با رعب و وحشت
• مداخله بی جای والدین در اختلافات جزئی بین کودکان
• بیکاری و بلاتکلیفی
• دیدن بی عدالتی و تبعیض
• نامناسب بودن رفتار والدین
• احساس عدم امنیت کودک
• وارد شدن فشارهای درونی شدیدی به کودک
• سرمشق های ناسازگار
• بهره مند نبودن از مهر و محبت والدین
• ناکام بودن از دستیابی به اهداف تعیین شده
• ولادت کودکی جدید در خانه
• عدم وجود وضعیت تربیتی مناسب
• وجود بگو و مگو و درگیری در خانواده کودک
• متارکه یا طلاق کودک
• ناامنی ناشی از وضعیت خانوادگی
• مورد قبول و پذیرش همسالان و والدین قرار نداشتن
• طرد کودک به وسیله والدین و دیگران
• نااستواری عاطفی در خانواده
• برآورده نشدن امیدها و آرزوهای کودک
• ضایعات روانی
• میل شدید به استقلال در کودک
• احساس ناکامی در دستیابی به اهداف مورد علاقه
• احساس بی ارزشی و پوچی در زندگی
• تحمیل انضباط و نظم به کودک
• برآورده نشدن نیازهای اولیه مانند محبت، وابستگی، تعلق، کنجکاوی، خودشکوفائی و دوست داشته شدن از طرف دیگران
• سقوط اخلاقی
• مناسب نبودن نظام تربیتی خانواده
• فقر و محرومیت اقتصادی
• احساس بی پناهی در کودک
• نقص جسمانی و تمسخر دیگران
• وجود فشارهای شدید و خارج از تحمل کودک
• کشمکش های روزمره زندگی و احساس ضعف کودک در مقابل آن
• مضیفه در غذا لباس و امکانات رفاهی دیگر
• سلب آزادی های لازم و ضروری از کودک
• عدم احساس استقلال در کارهای مربوط به خود

شیوه های برخورد صحیح با رفتارهای ناسازگارانه فـرزندان
برخورد صحیح با فرزندان ناسازگار، نیازمند آگاهی از اصول روان شناسی و تربیتی معطوف به این موضوع است که مهمترین بخش آن چگونگی رفتار و گفتار والدین در قبال فرزندان است. اغلب والدین، خود تحت فشارهای روانی ناشی از زندگی و کار قرار دارند و قادر نیستند که رفتار و گفتار خود را کنترل کنند. بنابراین بهتر است قبل از انجام هر کاری در مورد فرزند، به فکر روشی برای کنترل فشارهای خود باشند. زیرا تحقیقات نشان داده است که اگر والدین بتوانند برخی رفتارهای خود را تغییر دهند، سازگاری کودک بیشتر خواهد شد.
سپس باید با صبر و بردباری، دستورات روان شناسی در جهت ریشه کن کردن خصلت ناسازگاری در کودکان را به بهترین نحو اجرا کنیم و بر استمرار آن تاکید داشته باشیم. قطعا دستورات زیر که توسط کارشناسان تربیتی توصیه گردیده، راهگشای پدران و مادران درگیر با ناسازگاری فرزندانشان خواهد بود.
• شناسایی علت ناسازگاری کودک
• تشویق کودک برای گسترش سازگاری و دوستی های خود
• آموزش چگونگی ارتباط و درک بهتر خانواده و دیگران
• تشویق کردن کودک به فعالیت های گروهی
• دادن فرصت خودنمایی و رهبری در کارهای جمعی به کودک
• آموزش چگونگی ارزیابی رفتار به کودک
• ارجاع به روان شناس در صورت لزوم
• برخورد متناسب با نوع و شدت رفتار کودک
• شناخت و از بین بردن علل و عوامل ناسازگاری
• از بین بردن موانع و مشکلات بر سر راه رشد
• برآورده کردن معقول و معتدل خواسته ها نیازها و آرزوهای کودک
• تقویت قدرت تفکر تصمیم و اراده در کودک
• دقت در بازسازی و اصلاح کودک
• فراموش نکردن گذشت نسبت به کودک
• سرگرم کردن کودک تا جای ممکن
• ایجاد احساس ارزش در کودک
• ایجاد و تقویت زمینه اعتماد به خویشتن در کودک
• واگذار کردن مسئولیت های در خور ظرفیت کودک برای ایجاد احساس ارزشمندی در او
• تشویق و تایید کودک تا کودک قادر شود مشکلاتش راحل کند
• راهنمایی و هدایت کودک تا بفهمد که چگونه رفتارش را کنترل کند
• سرگرم کردن کودک با کارهای مورد علاقه اش
• خودداری از سرزنش و تنبیه های غیرضروری
• عدم ملامت و مهرورزی افراطی
• ایجاد محیط آرام و به دور از جنجال درگیری اضطراب و نابسامانی.
هرگز فراموش نکنید
کودکان وقتی با سرزنش و انتقاد زندگی می کنند، می آموزند بی اعتماد به خود باشند. وقتی با خشونت زندگی می کنند، می آموزند که جنگجو باشند. وقتی با ترس زندگی می کنند، می آموزند که بُزدل باشند. وقتی با ترحم زندگی می کنند، می آموزند که به خود احساس ترحم داشته باشند. وقتی با تمسخر زندگی می کنند می آموزند که خجالتی باشند. وقتی با حسادت زندگی می کنند می آموزند که در خود احساس گناه داشته باشند. اما اگر با شکیبایی زندگی کنند، بردباری را می آموزند. اگر با تشویق زندگی کنند، اعتماد و اطمینان را می آموزند. اگر با پاداش زندگی کنند، با استعداد بودن و پذیرندگی را می آموزند. اگر با تصدیق شدن زندگی کنند، عشق را می آموزند. اگر با توافق زندگی کنند، دوست داشتن خود را می آموزند. اگر با تایید زندگی کنند، با هدف زندگی کردن را می آموزند. اگر با صداقت زندگی کنند، حقیقت را می آموزند. اگر با انصاف زندگی کنند، دفاع از حقوق را می آموزند. اگر با اطمینان زندگی کنند، اعتماد به خود و اعتماد به دیگران را می آموزند. اگر با دوستی و محبت زندگی کنند، زندگی در دنیای امن را می آموزند.