اندازه دور سر جنین، معیاری که نباید نادیده گرفت

زندگی داخل رحمی به دو دوره آمبریونیک و فتال تقسیم می شود که ۸ هفته اول حاملگی را آمبریونیک گویند ولی بعضی ها ترجیح می دهند که ۱۲ هفته اول را امبریونیک بنامند و زمان بین ۱۲-۴۰ هفته حاملگی را فتال می گویند. سلامتی نوزاد با معیارهایی سنجیده می شود که یکی از این معیارها، اندازه دور سر نوزاد می باشد.
دوران زندگی درون رحمی برای نوزاد، شامل مراحلی است که موجب شکل گرفتن او می شود. در این دوران، سلامتی نوزاد با معیارهایی سنجیده می شود که یکی از این معیارها، اندازه دور سر نوزاد می باشد.

مراحل رشد و نمو جنین
هفته اول زندگی ژرمینال که تقسیم سلول و در هفته دوم اکتودرم و آندودرم و در هفته سوم مزودرم اضافه می شود.
در هفته هشتم وزن جنین ۱ گرم و در حدود ۵/۲ سانتی متر طول دارد در هفته ۱۲ وزن جنین حدود ۱۴ گرم وقد حدود ۵/۷ سانتی متر است و اواخر تریمستر اول جنس جنین مشخص می گردد. در اواخر تریمستر دوم (۲۸ هفته) وزن جنین حدود ۱۰۰۰ گرم و قد ۳۵ سانتی متر است (۱۴ اینچ).
در هنگام تریمستر سوم اندازه جنین باز هم افزایش می یابد و در جنین عضلات و نسوج تحت جلدی اولیه ایجاد می شود. سیستم گردش خون در بین هفته ۸-۱۲ کامل می شود. حرکات تنفسی در هفته ۱۸ انجام اما تکامل ساختمان های آلوئولر معمولا کافی نیست و تا هفته ۲۴-۲۶ جنین تکامل می یابد.
ماده سورفاکتان ریوی در هفته ۲۰ در حال تکامل یافتن می باشد و شاید تا تریمستر سوم کامل نباشد در اواخر حاملگی زمانی که مایع آمنیوتیک شامل سلول های زیادی است ممکن است مکونیوم به آلوئل آسپیره شود و باعث اشکالات تنفسی متعاقب زایمان گردد.
هموگلوبین جنین اکثریت هموگلوبین F می باشد که حامل اکسیژن بیشتری است هموگلوبین A در اواخر دوره جنینی حدود %۳۰ می رسد. در هفته ۱۲ حاملگی BILE تشکیل و بزودی آنزیم های هاضمه ایجاد می شود. حرکات بلع در هفته ۱۴ ظاهر می شوند. در هفته ۲۶-۲۸ (ساکینگ) مکیدن جنین شروع می شود.
جفت یک راه عمده تعویض متابولیک بین مادر و جنین می باشد. در اواخر حاملگی IgG و کلسیم و آهن از جفت عبور کرده و لذا در نوزادان پرماجور بیشتر احتیاج به کلسیم-آهن دارند و استعداد به عفونت نیز زیادتر می باشد.
رفلکس گراسپینک GRASP REFLEX در هفته ۱۷ ظاهر و در هفته ۲۷ تکمیل می شوند مرگ و میر دوران آمبریونیک از تمام زمان های دیگر بیشتر است و مربوط به اختلالات ژنیتیک، کروموزومی، سن مادر، عفونت های مادری و یا تجویز دارو به مادر در دوران تریمستر اول می باشد.
مرگ و میر در دوران فتال مربوط به فاکتور های داخل رحمی می باشد که شامل اکسیژناسیون ثانوی به اختلالات جفت، بند ناف، عفونت های باکتریال و ویرال پروتوزوئری، عوامل شیمیایی، اختلالات ایمونولژیک و تغذیه ای می باشد. سوء تغذیه حتی روی نورون های مغزی نیز تاثیرگذار می باشد.

معیارهای سلامتی نوزادان
وزن متوسط نوزادان در موقع تولد حدود ۴۰۰/۳ کیلوگرم می باشد که پسر ها مختصری بیشتر از دختران وزن دارند و در حدود ۹۵% نوزادان فول ترم وزن بین ۵۰۰/۲-۶۰۰/۴ کیلوگرم دارند.
قد متوسط ۵۰ سانتی متر و در حدود ۹۵% نوزادان قد بین ۴۵-۵۵ سانتی متر دارند. متوسط دور سر نوزاد در حدود ۳۵ سانتی متر یعنی بین ۱/۳۷-۶/۳۲ سانتی متر می باشد. شکم نسبتا برجسته و انتهاها نسبتا کوتاه و نقطه وسط قد نوزاد نزدیک ناف می باشد در حالی که در بالغین در سمفیزپوبیس می باشد.

اندازه طبیعی دور سر جنین
متاسفانه بیشتر خانواده‌ها به قد و وزن کودک توجه می‌کنند، اما به اندازه گیری دور سر نوزاد به عنوان یکی از شاخص های سلامتی نوزاد زیاد توجهی ندارند، در حالی که ۸۰ درصد رشد مغز بچه در سال اول است و اگر مشکلی ایجاد شود جبران‌پذیر نخواهد بود.
اگر متوجه شدید که سرعت رشد دور سر نوزاد شما کم است، باید به متخصص اطفال مراجعه کنید. این مساله همیشه نگران‌کننده نیست، اما ممکن است ریشه ژنتیکی داشته باشد.
مغز یا جمجمه از تعداد استخوان‌هایی تشکیل‌شده که کنار هم قرار دارند و با رشد بچه باز می‌شوند، اما اگر زود جوش بخورند، اجازه نمی‌دهند مغز رشد کند. به بیان دیگر فونتانل یا ملاج جایی است که اجازه می‌دهد مغز رشد کند و اگر زودتر از حد معمول بسته شود به مغز بچه فشار می‌آید و عواقب جبران‌ناپذیری خواهد داشت.
گاهی به دلیل رشد کم مغز، رشد جمجمه هم کم می‌شود، البته در همه این موارد نیاز به جراحی وجود ندارد، اما اگر بعضی از درزهای جمجمه دیر یا زود جوش بخور​د، شکل سر حالت غیرطبیعی پیدا می‌کند.
همچنین اگر دور سر نوزاد بزرگ باشد ممکن است به علت تجمع زیاد مایع داخل سر باشد که به آن هیدروسفالی می‌گویند که این عارضه با جراحی یا با درمان دارویی بهبود می‌یابد.
معمولا اندازه سر نوزاد به سن دوران بارداری بستگی دارد. اگر نوزاد نارس به دنیا بیاید، اندازه موقع تولد سر، ۳۱ و ۳۳ سانتی ‌متر است ولی اگر نوزاد سروقت به دنیا آمده باشد، به طور معمول اندازه دور سر نوزاد ۳۵ سانتی‌ متر است است.
در سه ماهه اول ماهی ۲ سانتی ‌متر به دور سر نوزاد اضافه میشود در سه ماهه دوم ماهی یک سانتی ‌متر و در شش ماهگی تا یک سالگی، هر ماه نیم سانتی ‌متر به دور سر نوزاد اضافه می‌شود.
این به این معنا نیست که حتما اگر شیرخواری با اندازه دور سر ۳۵ سانتی‌ متر به دنیا آمد، در یک ماهگی اندازه دور سر نوزاد به ۳۷ سانتی‌ متر برسد. به عبارت ساده‌تر در سه ماهه اول که قرار است هر ماه دو سانتی ‌متر بر دور سر نوزاد افزوده شود، این عدد به علاوه یا منهای ۲، قابل قبول است.
ولی اگر سرعت رشد بیش از این مقدار یا کمتر از میزانی که مطرح شد، باشد باید حتما کودک تحت نظر متخصص معاینه و بررسی شود.

فاکتورهای سونوگرافی نوزادان
معیار های اندازه گیری برای تعیین سلامت و سن دقیق جنین توسط سونوگرافی جنین عبارتند از:
- BPD یعنی قطر بین دو استخوان گیجگاهی جمجمه جنین
- HC یعنی محیط دور سر جنین
- AC یعنی محیط دور شکم جنین
- FL یعنی طول استخوان ران جنین
- CRL یعنی قد نشسته جنین - CRL قابل قبول برای اندازه‌گیری NT در ایران ۸۱- ۳۹ میلی‌متر است.
- NT یعنی اندازه چین پشت گردن جنین که برای تست های سلامت جنین حائز اهمیت است وباید دقیق باشد. مقدارنرمالNT با CRL حدود۳۹ میلی‌متر،۲/۱ میلیمتر وبا CRL حدود۸۱ میلی‌متر،۱/۲ میلیمتر است.
از این معیارها، برای اندازه گیری وزن جنین هم استفاده می شود.
تا هفته ۲۰ بارداری، وزن جنین اهمیتی ندارد، چون تا این هفته، وزن چندانی نمی گیرد. ولی بعد از سه ماهه دوم و در پی سه ماهه سوم، به خصوص نیمه دوم سه ماهه سوم زمان وزن گیری جنین است.
سونوگرافی ۲۸ هفته پایه، برای وزن جنین وجود دارد که از روی منحنی های استاندارد وزن ایده آل (با توجه به هفته) اندازه گیری می شود. دور سر، طول استخوان ران، بای پاریتال و دور شکم اندازه گرفته شده، روی منحنی قرار می گیرد و وزن جنین تخمین زده می شود.

بزرگ بودن دور سر جنین
ماکروسفالی اشاره به بزرگ بودن بیش از حد سر در نوزادان است. همه موارد ماکرو سفالی نشان دهنده خطر جدی نیستند. با این حال، اغلب نشانه ای از عوارض و یا شرایط دیگر در مغز است.
از یک استاندارد عمومی برای تعریف ماکرو سفالی استفاده می شود: زمانی که دور سر یک فرد بیش از دو انحراف معیار استاندارد بالاتر از حد متوسط برای سن او باشد یا به عبارتی دیگر بزرگتر از صدک 98 ام باشد.

علت بروز ماکروسفالی چیست؟
ماکروسفالی به خودی خود یک وضعیت خاص نیست. بلکه به نوعی علامتی از شرایط دیگر است. ماکروسفالی خوشخیم خانوادگی یک وضعیت ارثی است که در آن یک خانواده دارای سری با بزرگی بیش از استاندارد هستند. گاهی اوقات یک مشکل مغزی مانند هیدروسفالی یا مایع اضافی باعث بروز این شرایط می شود. که در چنین شرایطی نیاز به درمان وجود دارد.
همچنین مجموعه ای از عوارض جانبی خوش خیم هم هستند که در آن مقدار کمی مایع در مغز وجود دارد. مقدار مایع بسیار کوچک است که نیاز به درمان ندارد.
سایر شرایطی که می تواند باعث بروز ماکروسفالی شود عبارتند از:
- تومورهای مغزی
- خونریزی داخل جمجمه
- هماتوم مزمن و سایر ضایعات
- سندرم مورکیو
- سندرم هورلر
- نشانه های ماکروسفالی
بعضی از کودکان ماکروسفالی خوش خیم دارند بسیاری از این کودکان علائم دیگری را از دور سر بزرگتر نشان نمی دهند. در موارد دیگر، کودکان ممکن است تاخیرهای رشد را تجربه کنند. این شامل تاخیر در دستیابی به نقاط قوت یادگیری است. سایر علائم عبارتند از:
- اختلالات روانی یا تاخیر
- رشد سریع سر
- رشد بقیه بدن را کند می کند
- همراهی با سایر شرایط، از جمله اوتیسم یا صرع

درمان ماکروسفالی
درمان ماکرو سفالی بستگی به تشخیص آن دارد. اگر تست ها هیچ مشکلی را نشان نمی دهند و اسکن مغز به حالت عادی بازگشته، بازهم سر نوزاد تحت نظارت قرار می گیرد. در طول مرحله نظارت، به والدین توصیه می شود این علائم را دنبال کنند که آیا در نوزاد وجود دارد یا خیر:
- یک نقطه نرم برآمده
- استفراغ
- عدم علاقه به غذا
- حرکات غیر طبیعی در چشم
- خواب بیش از حد
- تحریک پذیری

خطرات ماکروسفالی
عوارض نادری معمولا با ماکروسفالی خوش خیم رخ می دهد. اما می توانند در همه انواع ماکروسفالی رخ دهند. افرادی که مغزشان بیش از حد رشد کرده است ممکن است دچار فشردگی مغز شوند. که این شرایط نیاز به عمل جراحی دارد.
هیدروسفالی یا تجمع بیش از حد مایع نخاعی در مغز نیز به طور معمول در افراد مبتلا به ماکروسفالی دیده می شود.
عوارض دیگر عبارتند از:
- تشنج و یا صرع
- عوامل خطرزای پریناتال
- همبودی عصبی یا همزیستی دو وضعیت در بدن که می تواند به عوارض دیگر و مشکلات سلامتی منجر شود.