آمار کودکان خیابانی در ایران، چگونه است؟

مطمئناً همه ما در خیابان‌ها و پشت چراغ قرمز کودکانی را دیده ایم که با دست و صورتی چرکین و افتاب سوخته و برخی از آنها با کوله پشتی هایی برروی دوش کارهایی مثل تمیز کردن ماشین ها و التماس کردن به آنان، فروختن اسباب بازی، فال و گل، اسفند دود کردن و … مشغول هستند. و دائم می گویند «آقا/خانم تو رو خدا برای همسرتان گل یا فال بخرید.»
همچنین برخی دیگر در متروها، اتوبوس ها، گوشه کنار خیابان ها، آدامس، روزنامه، سیگار و.. می فروشند. این کودکان، کودکی خود را در خیابان‌ها و با برخورد با آدمهای مختلف سپری می کنند. آنها به جای اینکه به مدرسه بروند در خیابان ها به دنبال به دست آوردن پولی ناچیز هستند و شاید در اینجا بتوان مفهوم علم بهتر است یا ثروت را بهتر دریابیم!
این پدیده یک ناهنجاری و مشکل اجتماعی به حساب می آید که مستلزم توجه عموم، جامعه و دولت میباشد. در این مقاله سعی شده است تا با کودکان خیابانی و کودکان خیابان بیشتر آشنا شویم و در مقالات بعدی که شامل علل و پیامدهای خیابانی شدن و نقش مددکار اجتماعی در پیشگیری و کاهش آن می باشد می پردازیم.
اما مهمترین نکته! بیاد داشته باشیم که ما نیز ممکن بود جای این کودکان بدنیا آمده بودیم… کودکان خیابانی شاید انتخاب دیگری نداشته اند!

کودکان خیابانی چه کسانی هستند؟
کودکان خیابانی که یکی از آسیب پذیرترین گروه می باشند، معمولا به کودکانی اطلاق می‌شود که در خیابان ها و یا در مکان های عمومی مانند بازارها، پارک ها و غیره زندگی و کار می کنند.
بسیاری از این کودکان با ارزش، در نتیجه جنگ، مهاجرت، سوءاستفاده و سایر مسائل خانوادگی در این وضعیت قرار گرفته‌اند.
طبق گفته یونیسف حدود ۱۰۰ میلیون کودک در خیابان های سراسر جهان زندگی می کنند، با این حال اعلام تعداد دقیق کودکان خیابانی تقریباً غیر ممکن است.
کودکانی که در خیابان ها زندگی می کنند با توجه به حقوقی که همه کودکان جهان دارند، قادر به دریافت آموزش و مراقبت بهداشتی و همچنین اوقت فراغت و رفع نیازهای اساسی نیستند. آنها فوق العاده آسیب پذیر هستند و تعدادی از افراد، انان را برای اهداف خود مورد سوء استفاده قرار می دهند.
از کودکان خیابانی تعاریف یکسانی ارائه نشده است. در کتاب کودکان خیابانی در بمبئی و کلکته آمده است: «کودکان خیابانی را شامل کودکانی می داند که تمام یا قسمتی اعظم وقت خود را در خیابان سپری می‌کند.»

دسته بندی کودکان خیابانی
انواع مختلفی از کودکان خیابانی وجود دارد. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، سه نوع کودک خیابانی وجود دارد:
۱) کودکان خیابانی (کودک در خیابان): این کودکان دارای خانواده هستند که در خیابان ها برای کسب درآمد برای خانواده کار می کنند و شب ها به خانه بر می گردند. میزان ارتباط این کودکان با خانواده خود متفاوت است.
۲) کودکان خیابان: این کودکان توسط خانواده خود رها شده و یا یتیم شده اند و بدون هیچ اعضای خانواده زندگی خود را ادامه می‌دهند. آنها صرفاً مسئولیت بقای خود را برعهده دارند این گروه که از کودکان خیابانی کوچکتر هستند اما مشکلات متعددتری دارند و در معرض انواع خطرات مختلف قرار دارند و در واقع این گروه آسیب پذیر ترین افرادی هستند که در خیابان ها زندگی می کنند که با خیابان ها عجین شده اند.
۳) فرزند یک خانواده خیابانی: این کودکان در خیابان ها با خانواده‌هایشان زندگی می کند معمولا این خانواده‌ها در اثر یک فاجعه یا سختی مانند جنگ، بلایای طبیعی یا بیکاری در خیابان ها زندگی می کنند.
بنابراین می توان گفت میان دو دسته از کودکان باید تفاوت قائل شد این دو دسته عبارتند از: کودکان کار و کودکان خیابانی کودکان کار، کودکان زیر ۱۸ سالی هستند که برای تامین معاش خود یا خانواده در خیابان ها به کار مشغول هستند و خود در دو گروه قرار دارند:
کودکانی که کمتر از ۱۵ سال سن دارند که طبق قانون کار کردن برای این کودکان ممنوع است.
کودکان ۱۵ تا ۱۸ ساله که مطابق قانون کار، طبق شرایط خاصی می توانند کار کنند.
اما کودکان خیابانی کودکان زیر ۱۸ سالی هستند که به دلیل مشکلات و فشارهای اقتصادی و اجتماعی خانوادگی و… مجبورند در خیابانها کار و زندگی کند در حالی که با خانواده خود ارتباط ندارند این کودکان را میتوان کودکان خیابان یا کارتن خواب ها نامید و همچنین کودکان کار را میتوان نان آوران کوچک خواند.

کودکان خیابانی در معرض چه خطراتی قرار دارند؟
همه ی کودکان خیابانی به طرق مختلف آسیب دیده اند و این آسیب دیدگی ممکن است جدی‌ تر و حادتر شود. کودک خیابانی، کودکی خود را در خیابانها با کارکردن سپری می‌کند.
خیابان جای خوبی برای کودک نیست این کودکان در معرض تجاوز و سوء استفاده جنسی و همچنین استثمار جنسی قرار دارند که خطر ابتلا به بیماری ایدز که می تواند حاصل تجاوز و سوء استفاده جنسی یا مواد مخدر و بهداشت باشد، افزایش دهد. گرسنگی، خشونت و بیماری برای این کودکان همیشه وجود دارد.
همچنین مصرف مواد شایع است و به عنوان راهی برای فرار از ترس، گرسنگی، فراموش کردن مشکلات، نابودی، ناامیدی از زندگی استفاده می شود.
برخی از کودکان خیابانی زندگی خود را در خیابان ها از طریق بیماری، خشونت جسمی، تصادف و… از دست می دهند که این نوع زندگی و این حجم از مشقت و سختی حق یک کودک معصوم و بیگناه نیست. او نیز آرزوهای قشنگ و کودکانه ای دارد که می خواهد مانند کودکان بی دغدغه و شادی که با پدران و مادران خود میبیند زندگی کند.
در واقع سناریوی زندگی این کودکان تلخ و دردناک است و لازم است شرایط آنان را خوب درک کنیم تا بتوانیم برنامه ای عادلانه و اثر بخش بوجود آوریم.

وضعیت کودکان خیابانی در کشور ایران
آمار دقیقی از تعداد کودکانی که در خیابان های ایران زندگی می کنند، در دست نیست و آمارها گوناگون و متفاوت هستند به گونه ای که افراد مختلف و همچنین طبق یافته‌های بنده، بین ۲۰ هزار تا ۷ میلیون کودک خیابانی تخمین زده اند.
طبق گزارش سازمان یونیسف در سال ۲۰۰۶ حدود ۶۰ هزار کودک خیابان در ایران وجود دارند که متاسفانه بیشتر شان به مدرسه نمی روند. همچنین این آمار تاکنون حدود ۵ الی ۶ برابر افزایش یافته است که این موضوع یک معضل اجتماعی به حساب می آید.
در ایران بیشترین تعداد کودکان خیابانی را در استان های به ترتیب تهران، شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد می توان مشاهده کرد. در تهران چندین خانه امن برای این کودکان تاسیس شد که چندی بعد به دلایل مبهم و ناشناخته بسته شد. (خانه ریحانه، خانه شوش، خانه سبز)
در کشور ما کودکان خیابانی را میتوان بدین گونه دسته بندی کرد:
کودکان بی سرپرست
کودکان بد سرپرست
کودکان دارای معلولیت، بیماری روان و بیماری صعب العلاج
کودکان متواری (فراری)
کودکان کار
کودکان بزهکار
کودکانی که فقط با مادر خود زندگی می‌کنند
کودکانی که فقط با پدر خود زندگی می‌کنند
کودکانی که با برادر و یا خواهر خود زندگی می‌کنند
کودکان اتباع بیگانه که شامل دسته بندی زیر است:
کودکانی که پدرانشان از اتباع کشورهای بیگانه و مادرشان ایرانی است اما به دلیل ثبت نشدن ازدواج آنان فاقد شناسنامه هستند.
اتباع بیگانه دارای کارت اقامت از مراجع قانونی
اتباع بیگانه فاقد کارت اقامت از مراجع قانونی.
این دسته‌بندی صرف نظر از این که کودک کار هستند یا خیابانی شامل تمام کودکانی است که در خیابان ها زندگی می کنند.
همانطور که گفته شد کودکانی که به دلایلی مثل فرار از خانه، نداشتن والدین و یا شرایط نامناسب خانه و خانواده به خیابان ها پناه می‌برند به مراتب مشکلات زیادتری دارند که این مسئله در ایران رو به افزایش است و باید برای این کودکان چاره ای اندیشید.
کودکان خیابان و کار در کشور های دیگر

کودکان خیابانی در دنیا
طبق امار سازمان جهانی کار (ILO) در سراسر جهان، حدود ۲۱۸ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ ساله مشغول به کار هستند. ۷۳ میلیون از این کودکان به کارهای خطرناک ( قاچاق مواد مخدر دزدی و..) مشغول اند.
تقریبا نیمی از کودکان کار (۷۲٫۱ میلیون) در آفریقا یافت می شود، ۶۲٫۱ میلیون نفر در آسیا و اقیانوس آرام؛ ۱۰٫۷ میلیون در آمریکا؛ ۱٫۲ میلیون در کشورهای عربی و ۵٫۵ میلیون در اروپا و آسیای مرکزی.
تقریبا نیمی از کودکان کار (۱۵۲ میلیون نفر) در سن ۵-۱۱ سالگی هستند. ۴۲ میلیون (۲۸٪) ۱۲-۱۴ ساله هستند؛ و ۳۷ میلیون (۲۴٪) ۱۵-۱۷ ساله هستند. در میان ۱۵۲ میلیون کودک در کار کودکان، ۸۸ میلیون پسران و ۶۴ میلیون دختران هستند.
سازمان یونیسف تخمین زده است که حدود ۱۰۰ میلیون کودک در خیابان های جهان زندگی می کنند که این آمار به طور مداوم و پیوسته در حال افزایش است. در آمریکای لاتین تا ۴۰ میلیون کودک خیابانی وجود دارد و حداقل ۱۸ میلیون نفر کودک در خیابان های هند روزگار می گذرانند.
همچنین مطالعات نشان داده است که اکثر بچه های خیابانی پسر هستند که در سن ۱۰ تا ۱۴ سالگی قرار دارد.
اندونزی
در سال ۲۰۰۷ بر اساس یک مطالعه انجام گرفته، بیش از ۱۷۰ هزار کودک خیابانی در اندونزی زندگی می‌کنند. کودکان خیابانی در اندونزی به عنوان مزاحم های عمومی دیده می شوند که آنها را بازداشت می کنند و در معرض خشونت های کلامی و فیزیکی قرار می گیرند.
برزیل
دولت برزیل تخمین زده است که تعداد کودکان و نوجوانان در سال ۲۰۱۲ که در خیابان ها کار می کنند و یا در خیابان ها می خوابند حدود ۹۷۳/۲۳ نفر بوده است.
بنابراین پدیده ی کودکان خیابانی پدیده ای جهانی است و مختص به یک مکان یا یک کشور نیست.
در این مقاله سعی کردیم تا بیشتر با پدیده کودکان خیابانی آشنا شویم. در ادامه به موضوعات علل و عوامل خیابانی شدن کودکان و همچنین پیامدهای آن و راهکارها و نقش مددکار اجتماعی در کاهش این مشکل اجتماعی خواهیم پرداخت.