مجرای اشکی نوزادان، تشخیص و درمان

مجرای اشکی یک کانال ضروری برای خروج مایعات است. از طریق این مجراها، آبی که سطح چشم را مرتباً خیس می‌کند، خارج می‌شود. در صورتی که مجرای اشکی مسدود شود، قطرات اشک نمی‌توانند به صورت عادی از چشم خارج شوند و در چشم تجمع پیدا می‌کنند که موجب اشک‌آلود شدن، خیس شدن و التهاب چشم می‌شود. بسیاری از کودکان در حالی به دنیا می‌آیند که مجرای اشکی آن‌ها به طور کامل رشد پیدا نکرده است که این مشکل می‌تواند موجب انسداد مجرای اشکی، اشک ریختن زیاد از چشم و عفونت چشم شود. انسداد مجرای اشکی در بین کودکان بسیار شایع است و در حدود یک‌سوم از نوزادان دچار انسداد مجرای اشکی هستند. خوشبختانه بیش از ۹۰ در صد این موارد تا سن یک‌سالگی با انجام درمان‌های ساده یا حتی بدون نیاز به درمان برطرف می‌شوند.

علل انسداد مجرای اشکی
بسیاری از نوزادان در حالی به دنیا می‌آیند که مجرای اشکی آن‌ها بسته است. به این حالت انسداد مادرزادی مجرای اشکی گفته می‌شود. در اغلب موارد مجرای اشکی نوزادان بیش‌ از حد باریک است و یا شبکه‌ی بافتی در آن قرار دارد که موجب می‌شود مایع اشک به خوبی از مجرا خارج نشود و یا به راحتی مسدود شود. اما در اغلب مواد تا قبل از یک سالگی، این مشکل به خودی خود حل می‌شود.
سایر علل انسداد مجرای اشکی، خصوصاً در کودکانی با سن بالاتر به ندرت رخ می‌دهند. برخی از کودکان پولیپ بینی دارند. پولیپ بینی یک توده‌ی بافتی اضافه است که در بینی و انتهای مجرای اشکی رشد می‌کند. انسداد مجرای اشکی همچنین می‌تواند بر اثر کیست یا توموری در بینی باشد اما این مورد نیز در کودکان به ندرت رخ می‌دهد.
وارد شدن آسیب به چشم که موجب بریده شدن مجرای اشکی شود نیز می‌تواند باعث انسداد و عدم عملکرد صحیح این مجرا شود. اما با انجام جراحی ترمیمی بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی می‌توان از بروز انسداد جلوگیری کرد.

علائم انسداد مجرای اشکی
علائم معمولاً تنها در یکی از چشم‌ها ایجاد می‌شود. علائمی که ممکن است بروز کنند عبارتند از:
ریختن اشک زیاد.: ممکن است چشم‌ها تمام مدت اشک‌آلود باشند و یا حتی مرتباً اشک از چشم سرازیر شود.
تشکیل جرم سفیدرنگ یا زردرنگ در گوشه‌ی چشم: ممکن است پلک‌ها به هم بچسبند.
قرمزی و تورم در اطراف چشم یا بینی: این تورم می‌تواند ناشی از عفونت سیستم تخلیه اشکی در چشم باشد. در موارد وخیم، ممکن است این عفونت تا پلک‌ها نیز گسترش پیدا کند. عفونت شدید می‌تواند موجب تب، درد، افزایش قرمزی و تورم و وجود چرک و مخاط در چشم شود.
کودکانی که دچار انسداد مجرای اشکی هستند معمولاً بین چند روز تا چند هفته اول پس از تولد، این علائم را خواهند داشت. در صورتی که کودک دچار بیماری‌های عفونت تنفسی مانند سرماخوردگی یا سینوزیت شود، علائم انسداد مجرای اشکی نیز وخیم‌تر می‌شوند.

عوارض
پوست پلک ممکن است بر اثر خیس بودن مداوم حساس و ملتهب شود. چشم‌ها ممکن است گاهی تقریباً صورتی شوند اما برای این موارد نیازی به اقدامات درمانی نیست. در موارد خاصی ممکن است چشم‌ها عفونت کنند و ملتهب و قرمز شوند که در این صورت نیاز است که از قطره یا پماد آنتی‌بیوتیک استفاده شود. در موارد نادری ممکن است مجرای اشکی عفونت کند و متورم شود.

تشخیص
عفونت مجرای اشکی بر اساس شرح‌ حال بیمار و معاینه‌ی فیزیکی تشخیص داده می‌شود. همچنین ممکن است پزشک میزان ریزش اشک را اندازه‌گیری کند تا مطمئن شود که مایع اشک به طور طبیعی از مجرای اشکی بیرون می‌ریزد. از سایر تست‌های تشخیصی برای ارزیابی میزان انسداد یا محل دقیق انسداد استفاده می‌شود.

درمان
قطره چشمی
اگر کودک شما بر اثر انسداد مجرای اشکی دچار عفونت شود، پزشک برای درمان عفونت، قطره یا پماد آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. لازم است در نظر داشته باشید که قطره یا پماد آنتی‌بیوتیک نمی‌تواند انسداد مجرا را درمان کند. بعد از این که عفونت چشم برطرف شد شما می‌توانید به روند ماساژ دادن چشم طبق دستور پزشک ادامه دهید.
کمپرس گرم
شما همچنین می‌توانید برای کمک به خارج شدن اشک از مجرا و راحتی بیشتر کودک خود، روی چشم او کمپرس گرم قرار دهید. هر چند ساعت یک‌بار، زمانی که اشک در چشم جمع می‌شود، یک پارچه‌ی نخی یا حوله را با آب گرم خیس کنید و با کمک آن به آرامی چشم را تمیز کنید. شما می‌توانید در این حین، به آرامی روی غدد اشکی فشار بیاورید و دست خود را به آرامی به سمت خروجی مجرای اشک بکشید تا مایعات از داخل مجرا خارج شوند و از سوی دیگر، چیزی را وارد مجرا نکنید.
ماساژ چشم
در اغلب موارد می‌توان انسداد مجرای اشکی کودکان را در خانه درمان کرد. احتمالاً پزشک به شما توصیه می‌کند که تا چند ماه، چشمان کودک خود را روزی چند بار ماساژ دهید. هدف از انجام دادن ماساژ وارد کردن فشار بر غدد اشکی است تا با تولید اشک و فشار بر مخاطی که انتهای مجرا را مسدود کرده است، این انسداد را برطرف کند. برای انجام این ماساژ کافی است دستان خود را دو طرف صورت کودک قرار دهید و انگشتان اشاره را در دو طرف بالای بینی و گوشه‌ی چشم‌ها بگذارید و انگشتان خود را با فشار به سمت پایین ببرید و این کار را چند ثانیه‌ای ادامه دهید. این ماساژ باید یک‌بار در صبح و یک‌بار بعدازظهر انجامش شود و در هر بار ماساژ ، 10 بار انگشتان روی مجرای اشکی حرکت داده شوند. بهترین کار این است که ماساژ را هنگام تعویض پوشک انجام دهید.
اتساع، سونداژ و تزریق مایع
در صورتی که مجرای اشکی به خودی خود باز نشود، عمل اتساع، لوله‌گذاری یا سونداژ و تزریق مایع انجام می‌شود. برای نوزادان، این عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در ابتدا از وسیله‌ی مخصوصی برای بزرگ کردن مجرای اشکی استفاده می‌شود و یک لوله‌ی بسیار باریک از طریق سوراخ اشکی وارد مجرا می‌شود و سپس از مجرای بینی خارج می‌شود. سپس مایع سالین در مجرا تزریق می‌شود تا هرگونه بافت اضافه که موجب انسداد شده است را شست‌وشو دهد و از مجرا خارج کند.
کارگذاری لوله در مجرا
اگر سونداژ موفقیت‌آمیز نباشد و مجدداً مجرا بسته شود و یا اگر سن کودک بالا باشد و میزان انسداد زیاد باشد، جراح انجام دادن عمل گسترده‌تری را تجویز می‌کند. در این جراحی یک لوله‌ی سیلیکونی در محل مجرای اشکی کار گذاشته می‌شود تا آن را باز نگه دارد. این لوله‌ها تا 6 ماه در چشم باقی می‌مانند و سپس طی یک عمل جراحی جزئی برداشته می‌شوند. این جراحی ساده است و بسته به نوع لوله‌ی مورد استفاده، حتی ممکن است در مطب پزشک انجام شود.
اتساع مجرای اشکی با بالون
این روش برای مواردی به کار می‌رود که مجرای اشکی باریک شده است و یا بر اثر التهاب یا تشکیل بافت زخمی دچار انسداد شده. برای انجام این جراحی از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود. یک لوله‌ی باریک همراه با یک بالون خالی در سر آن، از طریق مجرای بینی که به مجرای اشکی می‌رسد، وارد می‌شود. سپس پزشک با استفاده از یک پمپ مخصوص بالون را باد می‌کند و دوباره خالی می‌کند و لوله را در طول مجرای اشکی حرکت داده و این کار را تکرار می‌کند. ممکن است یک هفته طول بکشد تا علائم بیمار بهبود پیدا کنند. بعد از جراحی برای کودک شما پماد یا قطره آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود و پزشکتان به شما خواهد گفت که چگونه باید از آن استفاده کرد.

پیشگیری
در نوزادان، معمولاً بسته بودن مجرای اشکی به خاطر وجود مخاطی است که در زمان تولد باز نمی‌شود بنابراین عملاً راه بسیار خوب یا عملی برای پیشگیری از بروز این مشکل وجود ندارد.