کمبود آهن در بارداری، علائم و عوامل خطرساز

رنگ پریدگی، ضعف، خستگی و سرگیجه از علائم کمبود آهن در بارداری هستند. اگر این مشکل به موقع درمان نشود، موجب آسیب رسیدن به لوله عصبی جنین می شود.
کمبود آهن در بارداری مساله رایجی در میان زنان است و این عارضه باعث می‌شود تا خون گلبول های قرمز کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌ها و جنین در اختیار نداشته باشد. در دوران بارداری، بدن خون بیشتری برای رشد جنین تولید می‌کند. اگر به اندازه کافی آهن و دیگر مواد مغذی را دریافت نکنید، بدن قادر به تولید گلبول‌های قرمز مورد نیاز برای تولید این خون اضافی نخواهد بود. کم خونی خفیف در هنگام بارداری، طبیعی است. اما اگر دچار کم خونی شدید باشید، علت آن ممکن است کمبود آهن، ویتامین‌ها و یا دلایل دیگر باشد.
کم خونی در بارداری شما را خسته و ضعیف می‌کند و اگر درمان نشود، منجر به عوارض جدی مانند زایمان زودرس خواهد شد.

علائم کمبود آهن در بارداری
شایع‌ترین علائم کمبود آهن در بارداری عبارتند از:
- رنگ پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
- احساس خستگی و ضعف
- سرگیجه
- تنگی نفس
- تپش قلب
- عدم تمرکز
در مراحل اولیه، کمبود آهن نشانه واضحی ندارد. بسیاری از این علائم را ممکن است در دوران بارداری تجربه کنید، بدون اینکه دچار کمبود آهن باشید؛ بنابراین برای اطمینان از کمبود آهن، بهتر است آزمایش خون انجام دهید.

خطر کمبود آهن در بارداری
کمبود آهن در بارداری خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می‌دهد:
- تولد نوزاد نارس یا وزن کم نوزاد در هنگام تولد
- نیاز به تزریق خون (اگر خون زیادی در حین زایمان از دست بدهید)
- افسردگی پس از زایمان
- تولد نوزاد مبتلا به کم خونی
- تاخیر در رشد نوزاد
کمبود فولات در بارداری نیز در صورت عدم درمان، مشکلات زیر را در پی دارد:
- تولد نوزاد نارس یا وزن کم نوزاد در هنگام تولد
- تولد نوزاد با نقص ستون فقرات یا نقص مغزی (نقص عصبی لوله)

انواع کم خونی در دوران بارداری
در دوران بارداری ممکن است مادران دچار چند نوع کم خونی شوند.
- کم خونی ناشی از کمبود آهن
- کم خونی ناشی از فقر فولات
- کمبود ویتامین B۱۲
کم خونی ناشی از کمبود آهن
این نوع کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به اندازه کافی هموگلوبین تولید نمی‌کند. هموگلوبین یک پروتئین در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به دیگر اندام‌های بدن حمل می‌کند. در کم خونی ناشی از فقر آهن، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی به بافت‌ها در سراسر بدن حمل کند. کمبود آهن شایع‌ترین علت کم خونی در دوران بارداری است.
کم خونی ناشی از فقر فولات
Folate ویتامینی است که به طور طبیعی در سبزیجات سبز برگ سبز یافت می‌شود. فولات از خانواده ویتامین B است و بدن برای تولید سلول‌های جدید، از جمله گلبول‌های قرمز خون به آن نیاز دارد.
زنان در دوران بارداری نیاز به فولات اضافی دارند. اما گاهی اوقات رژیم غذایی آن‌ها دارای فولات کافی نیست. در این شرایط بدن نمی‌تواند گلبول‌های قرمز کافی برای انتقال اکسیژن به بافت‌ها در سراسر بدن تولید کند. به همین دلیل به زنان باردار توصیه می‌شود تا مکمل اسید فولیک مصرف کنند.
کمبود فولات منجر به انواع خاصی از نقص‌های مادرزادی مانند ناهنجاری‌های لوله عصبی (اسپینا بیفیدا) و وزن کم نوزاد در هنگام تولد می‌شود.
کمبود ویتامین B۱۲
بدن برای تشکیل گلبول‌های قرمز به ویتامین B۱۲ نیاز دارد. اگر یک زن باردار به میزان کافی ویتامین B۱۲ از رژیم غذایی خود دریافت نکند، بدن او به اندازه کافی گلبول‌های قرمز تولید نمی‌کند. زنانی که گوشت، مرغ، محصولات لبنی و تخم مرغ نمی‌خورند در خطر ابتلا به کمبود ویتامین B۱۲ قرار دارند. کمبود این ویتامین به نقایص مادرزادی مانند مشکلات‌های لوله عصبی و زایمان زودرس منجر می‌شود.
از دست دادن خون در طول و بعد از زایمان نیز می‌تواند باعث کم خونی شود.

عوامل خطرساز کم خونی در بارداری
همه زنان باردار در معرض ابتلا به کم خونی هستند. به همین دلیل به دریافت آهن و اسید فولیک بیشتر از حد معمول نیاز دارند. اما در شرایط زیر خطرات بیشتری وجود دارد:
- بارداری چند قلویی
- داشتن دو بارداری پشت سر هم
- استفراغ زیاد به دلیل تهوع
- بارداری در سنین کم (نوجوانی)
- عدم مصرف غذا‌های غنی از آهن
- ابتلا به کم خونی پیش از بارداری

آزمایش کم خونی
در اولین ویزیت پزشک در دوران بارداری، پزشک برای بررسی کم خونی، آزمایش خون تجویز می‌کند. آزمایش خون معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
- آزمون هموگلوبین. در این آزمایش مقدار هموگلوبین سنجیده می‌شود. هموگلوبین پروتئینی غنی از آهن است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد و اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند.
- آزمون هماتوکریت. در این آزمایش درصد گلبول‌های قرمز در نمونه خون اندازه گیری می‌شود.
اگر سطح هموگلوبین یا هماتوکریت پایین‌تر از حد نرمال باشد، کم خونی ناشی از کمبود آهن تشخیص داده می‌شود. ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری برای تعیین علت کم خونی تجویز کند. اگر در ابتدای بارداری کم خونی نداشته باشید، احتمال دارد پزشک در سه ماهه دوم یا سوم بارداری یک آزمایش خون دیگر برای بررسی کم خونی تجویز کند.

درمان کم خونی
برای درمان کم خونی در در دوران بارداری مصرف مکمل‌های آهن و اسید فولیک در کنار ویتامین‌های پریناتال تجویز می‌شود. پزشکان توصیه می‌کنند که غذا‌های غنی از آهن و فولیک اسید را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. علاوه بر این، پس از گذشت یک دوره مصرف دارو آزمایش خون برای بررسی دوباره میزان هموگلوبین و هماتوکریت تجویز می‌شود.
برای درمان کمبود ویتامین B۱۲، پزشکان توصیه می‌کنند که مکمل ویتامین B۱۲ مصرف کنید. همچنین توصیه می‌شود که غذا‌های حیوانی بیشتری را در رژیم غذایی خود بگنجانید، غذا‌هایی مانند:
- گوشت
- تخم مرغ
- محصولات لبنی

پیشگیری از کم خونی
برای جلوگیری از کم خونی در دوران بارداری، باید به اندازه کافی آهن دریافت کنید. خوردن وعده‌های غذایی متعادل و افزودن غذا‌های غنی از آهن به رژیم غذایی خود را فراموش نکنید. حداقل سه وعده در روز غذا‌های غنی از آهن مصرف کنید. مانند:
- گوشت قرمز، مرغ و ماهی
- سبزیجات برگ سبز تیره (مانند اسفناج و کلم بروکلی)
- غلات کامل و غلات غنی شده با آهن
- لوبیا، عدس و حبوبات
- آجیل و مغز‌های خوراکی
- تخم مرغ
غذا‌هایی که دارای ویتامین C زیادی هستند نیز به جذب بیشتر آهن کمک می‌کنند. مانند:
- مرکبات و آب آن‌ها
- توت فرنگی
- کیوی
- گوجه فرنگی
- فلفل دلمه‌ای
خوردن این مواد همراه با غذا‌های غنی از آهن، موجب جذب آهن بیشتری می‌شود. برای نمونه شما می‌توانید یک لیوان آب پرتقال را در کنار غلات غنی شده با آهن در وعده صبحانه مصرف کنید. همچنین غذا‌هایی را که دارای فولات فراوان هستند مصرف کنید تا از کمبود فولات جلوگیری کنید. مانند:
- سبزیجات سبز برگ
- مرکبات و آب آن‌ها
- نخود و لوبیا
- نان و غلات حاوی اسید فولیک

سخن آخر
در دوران بارداری پیش از مصرف هر گونه مکمل غذایی با پزشک خود مشورت کنید. در صورت مشاهده علائم کمبود آهن در بارداری، مساله را با پزشک در میان بگذارید تا مکمل دارای آهن و اسید فولیک را برایتان تجویز کند. اگر گیاهخوار هستید، پیرامون مصرف مکمل ویتامین B۱۲ در دوران بارداری و شیردهی با پزشک صحبت کنید.