مسائل مربوط به بارداری، لطفا خوددرمانی نکنید!

یکی از مصداق‌های بارز خوددرمانی میان ایرانیان به مباحث بارداری، زایمان و نازایی مربوط است. بارداری، زایمان، درمان ناباروی و تعیین جنسیت نوزاد از گذشته‌های دور همواره موردتوجه جامعه ایرانی قرار داشته است. بر همین اساس و به دلیل اهمیت خانواده و فرزندآوری میان ایرانیان، همواره این رشته از طب بیش از آن‌که برمبنای اصول علمی شناخته شود، با آمیخته‌ای از خرافات و روش‌های غیرعلمی مورد اقبال و توجه عموم مردم بوده است.
اما با تغییرات اجتماعی در چند دهه اخیر و حاکم‌شدن نگاه علمی بر همه شئون زندگی، خوددرمانی نیز همپای سایر شئون زندگی ایرانیان با رنگ و لعاب جدیدی در جامعه خودنمایی می‌کند، به‌طوری که خوددرمانی در بخش زایمان و ناباروری در چند‌ سال اخیر دچار تغییرات عجیب وغریبی شده است. تعیین زمان زایمان از سوی مادر به بهانه‌های مختلف، یکی از مصادیق خوددرمانی است که این روزها بسیار فراگیر شده است. درخواست نامعقولی که باوجود عوارض جبران‌ناپذیری که برای سلامت مادر و به‌خصوص نوزاد به همراه دارد، در سال‌های اخیر به شدت از سوی زنان باردار اظهار می‌شود. مادران بارداری که تعیین وقت مناسب و خستگی از بارداری عمده دلیل آنها برای زایمان پیش‌موعد است. درخواستی که در صورت اجابت از سوی کادر درمانی به ناچار مادر را به زیر تیغ جراحی و سزارین خواهد برد. وقت خوب و خوش یمن، زایمان آخر هفته به دلیل مناسب بودن زمان آن به منظور برپایی جشن‌های تولد نوزاد در سال‌های آینده و دلایلی از این دست بیشترین دلیل خانواده‌ها برای زایمان زودرس است. هرچند ماماها و پزشکان در همه موارد خطرات احتمالی که با زایمان زودرس سلامت نوزاد را تهدید می‌کند، به آنها گوشزد می‌کنند ولی در بسیاری از موارد بازهم خانواده‌ها به این کار اصرار دارند. به هرحال وقتی نوزادی زودتر از موعد به دنیا بیاید، به دلیل این‌که برخی از اندام‌های داخلی چون مغز، ریه و دستگاه گوارش آن نارس است، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات و بیماری‌هایی از قبیل دیابت، چاقی و حتی اوتیسم در این نوزادان شود. به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران این جنایتی در حق نوزاد است، این کار مانند این است که ما میوه‌ای را قبل از رسیدن از درخت بچینیم، شاید در ظاهر این میوه هیچ مشکلی نداشته باشد ولی میوه نارس مزه و طعم خوبی ندارد. بر همین اساس هیچ‌کس حق تعیین زمان زایمان را ندارد و این موضوع باید فرآیند طبیعی خود را طی کند.
درخواست سونوگرافی بدون تجویز پزشک هم یکی دیگر از مصادیق خوددرمانی در دوران باردای است که متاسفانه در کشور ما رواج زیادی داشته و برای مادران باردار به روال عادی و متعارف تبدیل شده است. با پیشرفت‌های حاصل شده در تجهیزات پزشکی و امکان سونوگرافی رنگی و سه‌بعدی، خانواده‌ها درخواست‌های زیادی برای انجام این اقدام تشخیصی دارند، درحالی‌که این کار باید به دستور پزشک، آن هم برای تشخیص موارد مشکوک انجام شود، نه برای خوشایند اقوام و تشخیص شباهت ظاهری جنین به اعضای خانواده. متاسفانه امروزه بیشتر مراکز سونوگرافی به لابراتورهای تهیه عکس دوران جنینی تبدیل شده‌اند.
افزایش استفاده از داروهای پیشگیری از بارداری بدون مشورت با پزشک هم یکی دیگر از مصادیق خوددرمانی است. متاسفانه در برخی از موارد ما شاهد استفاده از داروهای سقط‌جنین هستیم، چون این کار از نظر شرعی و قانونی جرم تلقی می‌شود، برخی خانواده‌ها بی‌توجه به خطرات این کار، داروهای خاصی را از مراکز غیرمجاز تهیه می‌کنند که بیشتر این داروها یا تاریخ مصرف‌ گذشته هستند، یا نوع حیوانی آن به مادر داده می‌شود، که نه‌تنها جنین را سقط نمی‌کند، بلکه باعث ایجاد ازکارافتادگی کبد و کلیه مادر می‌شود. ما گزارش‌های زیادی درخصوص مرگ مادر یا تولد نوزادان ناقص به دلیل مصرف این داروها دریافت می‌کنیم که متاسفانه در چند‌ سال اخیر این گزارش‌ها بیشتر هم شده است. استفاده از مکمل‌های دارویی و غذایی مادران باردار یکی دیگر از ابعاد خوددرمانی است که در چند‌سال اخیر شاهد آن هستیم. متاسفانه عموم جامعه بیش از آن‌که به متخصصان، کارشناسان تغذیه و پزشکان اعتماد داشته باشند، به توصیه‌های مردم عادی و فاقد صلاحیت توجه می‌کنند. برای مثال اگر به خانم بارداری توسط اقوام و همسایگان توصیه شود که فلان مکمل دارویی یا غذایی را مصرف کند، به‌طور قطع آن مکمل را مصرف می‌کند، درحالی‌که نمی‌داند با این کار سلامت خود و جنین را به خطر می‌اندازد. این مشکل عمومی جامعه ما است و حتی اقشار تحصیلکرده جامعه هم چندان به مضرات خوددرمانی توجه نمی‌کنند. با توجه به ابعاد گسترده خوددرمانی به‌نظر می‌رسد، انجمن‌های تخصصی- پزشکی باید با آگاهی‌بخشی به افزایش سطح سواد سلامت جامعه کمک کنند. ارتقای سواد سلامت هرچند مقوله‌ای فرابخشی است؛ ولی گروه‌های مختلف جامعه بزرگ سلامت در ارتقای سواد سلامت جامعه نقش داشته و بی‌شک انجمن‌های علمی، تخصصی و پزشکی در این میان نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارند.