دلایل ناباروری زوجین، چیست و چه درمانی دارد؟

بسیاری از زوج ها فکر می کنند باردار شدن بسیار ساده است و انتظار دارند به محض آغاز تلاش برای باردار شدن، زن بلافاصله باردار شود. معمولا این دسته از افراد با مواجه شدن با تلاش های ناموفق خود، متعجب و نگران خواهند شد.
احتمال بارداری در هر چرخه از قاعدگی (هر یک ماه) محاسبه شده و برای یک زوج بارور به طور متوسط 25 درصد است. با این حال ممکن است مدت زمانی طولانی لازم باشد تا یک زوج طبیعی و سالم، باردار شوند.
از هر ۱۰ زن که برای باردار شدن تلاش می کنند، ۸ نفر در کمتر از یک سال باردار می شوند. زنانی که بدون کمک های پزشکی اقدام به بارداری می کنند معمولا در کمتر از ۲ سال تلاش، باردار می شوند.
در مجموع تقریبا 15 درصد از زوجها برای باردار شدن نیازمند کمک های پزشکی و مشاوره می شوند. نوع کمک و زمان مراجعه به پزشک برای این افراد بسته به شرایط آنها بسیار متفاوت است.
به عنوان مثال اگر زوجین بالای ۳۵ سال سن داشته یا اینکه علائم نگران کننده ای مانند قاعدگی نامنظم داشته باشند، زوج باید بعد از ۶ ماه تلاش ناموفق حتما به پزشک مراجعه کنند.

در یک عمل لقاح طبیعی چه اتفاقی می افتد؟
تخمک گذاری یک فرایند پیچیده است که در نهایت منجر به آزاد شدن یک تخمک از تخمدان می شود. در صورتی که یک تخمک به وسیله یک اسپرم بارور شده و در بافت سطحی رحم کاشته شود، یک حاملگی طبیعی آغاز می شود.
تعداد تخمک های موجود در بدن یک زن از همان زمان تولد مشخص بوده و در همان سالهای اولیه زندگی، زنان شروع به از دست دادن تخمک می کنند.
چرخه قاعدگی یک زن با یک سیگنال هورمونی که از هیپوفیز ارسال می شود، شروع می شود. این هورمون باعث ترشح هورمون محرک فولیکول (FSH) می شود و تخمدان را تحریک می کند. FSH باعث تحریک تقریبا ۲۰ فولیکول در سطح تخمدان شده و آنها شروع به رشد می کنند. تخمک ها در داخل فولیکول ها توسعه پیدا می کنند.
هورمون دیگری به نام استروژن وجود دارد که توسط تخمدان ترشح می شود و باعث رشد بیشتر بزرگترین فولیکول می شود. این فرایند باعث می شود که اغلب باروری ها یک قلو باشد.
هورمون دیگری به نام LH توسط هیپوفیز تولید می شود و باعث آزاد شدن تخمک می شود. این مرحله را تخمک گذاری می نامند.
پس از تخمک گذاری هورمونی به نام پروژسترون ترشح می شود و باعث آماده سازی سطح رحم برای دریافت تخمک بارور می شود. اگر چنانچه عمل لقاح صورت بگیرد، در داخل لوله فالوپ انجام می شود و سپس جنین اولیه به طرف رحم حرکت می کند. اگر چنانچه تخمک بارور نباشد و یا رحم پذیرای کاشته شدن جنین در دیواره خود نباشد، سطح پروژسترون پایین آمده و فرد پریود می شود. بعد از این مرحله تمام مراحل بالا دوباره انجام می شود.
و اما مردان در این فرایند وظیفه تولید و انزال اسپرم را بر عهده دارند. برای بارور کردن یک تخمک، مرد باید قادر به تولید تعداد مناسبی از اسپرم های متحرک باشد. تعداد کمی از این اسپرم ها به تخمک می رسند و تنها یک عدد از آنها تخمک را بارور می کند و زن باردار می شود.
در دوران بلوغ، بیضه ها فعال شده و شروع به تولید اسپرم می کنند. از نوجوانی تا حدودا 70 سالگی، یک مرد به طور معمول در هر دقیقه 5000 سلول اسپرم را تولید می کند. مایع منی که حامل اسپرم ها است در واقع شامل 2 درصد اسپرم و 98 درصد مایعی است که توسط غددی در بیضه ها تولید می شود. تولید اسپرم نیز تحت کنترل دو هورمون FSH و LH است.

در چه زمانی شانس لقاح موفق و باوری بیشتر است؟
لقاح تنها زمانی رخ می دهد که مقاربت تقریبا در زمان تخمک گذاری انجام شود. تخمک گذاری تنها یک بار در هر دوره قاعدگی رخ می دهد. این قضیه به این معنی است که در هر چرخه قاعدگی تنها چند روز زمان برای بارداری وجود دارد. البته به یاد داشته باشید که اسپرم سالم حدود ۴۸ تا ۷۲ ساعت در بدن زن باقی می مانند و تخمک ها نیز برای ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آزاد شدن می توانند زنده بمانند.
در واقع باروری عبارت است از ملاقات اسپرم و تخمک بعد از تخمک گذاری. تخمک گذاری تقریبا 14 روز قبل از شروع یک دوره قاعدگی رخ می دهد. اگر چرخه زنان منظم باشد امکان پیش بینی زمان تخمک گذاری ساده است اما اگر این دوره نامنظم باشد امکان پیش بینی بسیار دشوار می شود.

باروری به چه چیزهایی بستگی دارد؟
برای تخمک گذاری صحیح، تعادل هورمونی باید وجود داشته باشد. مقاربت باید در زمان مناسب انجام شود. باید تعداد کافی اسپرم سالم و متحرک وجود داشته باشند که بدون هیچ مانعی خود را به تخمک برسانند.

بررسی ناباروری
بررسی ناباروری بسته به مشکل زوجین متفاوت است. قبل از بارداری باید نسبت به مصونیت از ابتلا به سرخجه یک آزمایش خون ساده به عمل آید. همچنین بهتر است برای پیشگیری از اسپینا بیفیدا در نوزاد، مادر به صورت روزانه اسید فولیک مصرف کند.

آزمایش های برای پیش بینی زمان تخمک گذاری
تخمک گذاری به مقدار کمی دمای بدن را افزایش می دهد به طوری که قبلا بسیاری از زنان برای تعیین زمان تخمک گذاری هر روز صبح دمای بدن خود را اندازه گرفته و ثبت می کردند. همچنین ممکن است یک آزمایش نمونه ادرار برای پیدا کردن سطح هورمون LH لازم باشد. کیت های پیش بینی کننده زمان تخمک گذاری (قابل تهیه از داروخانه ها) نیز می توانند به شما کمک کنند. در حال حاضر آزمایش ادرار بسیار بیشتر از اندازه گیری دمای بدن به صورت روزانه توصیه می شود اما با توجه به گران بودن آزمایش ادرار ممکن است پزشک برایتان آزمایش اندازه گیری دما را توصیه کند.

آنالیز مایع منی
این آزمایش شامل تعیین تعداد اسپرم های موجود در هر میلی متر مایع منی، درصد اسپرم های شناور و متحرک و درصد اسپرم های غیر طبیعی است. از آنجا که نتیجه این آزمایش در نمونه های مختلف یک فرد ممکن است نتایج مختلفی را نشان دهد، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که این آزمایش را چندین بار انجام دهید.

اندازه گیری هورمون ها
آزمایش لوله فالوپ برای اطمینان از عدم مسدود بودن و یا داشتن هر گونه اختلال احتمالی دیگر
هورمون هایی مانند LH، FSH، استروژن و پروژسترون در فرایند تخمک گذاری دخیل هستند. پرولاکتین نیز برای تشخیص مشکلات غده تیروئید مورد آزمایش قرار می گیرد. برای بررسی تخمک گذاری، تعیین سطح پروژسترون می تواند به پزشک کمک کند.

Hysterosalpingography
این مورد یک آزمایش اشعه ایکس از رحم و لوله فالوپ است و باید بعد از تزریق ماده حاجب به رحم انجام شود. این آزمایش معمولا نیازی به بیهوشی عمومی ندارد اما ممکن است بیمار مقداری احساس ناراحتی داشته باشد.

لاپاروسکوپی و آزمایش به کمک ماده حاجب
این آزمایش در بیمارستان و تحت عمل جراحی انجام می شود. در این روش، از طریق یک برش کوچک و به کمک یک لوله باریک و با کمک گرفتن از ماده حاجب، رحم، لوله ها و تخمدان ها بررسی می شوند و نسبت به سلامت یا وجود اختلال در آنها اطمینان حاصل می کنند.

درمان ناباروری چگونه است؟
در برخی از بیماران ممکن است پزشک تشخیص دهد تجویز قرص برای تنظیم سطح طبیعی استروژن می تواند به بیمار کمک کند.
در زنانی که مشکل تخمک گذاری دارند و روش دارویی برای آنها مناسب نیست و یا نسبت به آن پاسخ مناسبی نداده اند از روش گنادوتروپین استفاده می شود. این روش در زن و شوهر هایی که علت ناباروری آنها مشخص نیست نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
میزان موفقیت این روش به علت مشکل زوجین بستگی دارد اما به طور کلی در هر چرخه در حدود ۲۰ درصد است. در این روش به میزان ۰.۵ درصد ممکن است تحریک تخمک گذاری بیش از حد انجام شود. همچنین در این روش احتمال دو قلو و یا چند قلو زایی به میزان ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش می یابد.
روش لقاح آزمایشگاهی یا (IVF) نیز وجود دارد که در آن عمل لقاح در بیرون از بدن انجام می شود. در این روش تخمک از بدن زن خارج شده و با اسپرم تماس داده می شود. سپس برای چند روز این تخمک را نگه داری می کنند تا نسبت به بارور شدن آن اطمینان حاصل کنند و پس از حصول اطمینان آن را در رحم مادر کاشت می کنند. احتمال موفقیت این روش متفاوت بوده و حدودا 20 تا 30 درصد می باشد. برای افزایش احتمال باروری معمولا دو تخمک بارور شده و به رحم بازگردانده می شود که همین قضیه احتمال دو قلوزایی را افزایش می دهد.
این روش درمانی، ممکن است در تمام شهر ها در دسترس نباشد و ممکن است در مراکز خصوصی هزینه ی بالایی داشته باشد.
تزریق اسپرم به داخل تخمک (ICSI) یک روش درمانی برای مردان نابارور است. این روش بسیار شبیه روش لقاح آزمایشگاهی می باشد با این تفاوت که یک عدد اسپرم به یک عدد تخمک تزریق می شود. میزان موفقیت این روش نیز به اندازه IVF است.
در این روش اسپرم از طریق استمناء به دست می آید. در برخی از موارد ممکن است اسپرم به طور مستقیم از بیضه ها گرفته شود.

روش هایی دیگر برای درمان ناباروری
اگر مرد به طور کامل اسپرم نداشته باشد و یا اسپرم های بسیار کمی داشته باشد ممکن است از اسپرم های اهدایی استفاده شود که در این روش اسپرم در زمان تخمک گذاری به داخل رحم تزریق می شود.
اگر زن با یائسگی زود هنگام مواجه شود و یا روش IVF برای وی جواب ندهد ممکن است پزشک از تخمک های اهدایی استفاده کند. تخمک در شرایط خاصی از اهداکننده دریافت می شود و سپس با اسپرم های شریک جنسی زن نابارور تلقیح شده و در رحم زن نابارور کاشت می شود.

چند نکته به عنوان نتیجه گیری
در حدود ۹ درصد از زوجین با مشکل ناباروری مواجه هستند و تقریبا نیمی از آنها برای درمان ناباروری خود اقدام می کنند.
مهمترین فاکتور موثر در باروری سن مادر است.
شیوه زندگی (چاقی، سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر) می تواند تاثیر بسیار زیادی در باروری زوجین داشته باشد.
ناباروری مردان در حال افزایش است. احتمالا این قضیه با آلودگی محیط زیست در ارتباط است.

چه زمانی باید برای بررسی و درمان ناباروری اقدام کرد؟
بر طبق تعاریف "عدم موفقیت در باروری بعد از مقاربت جنسی منظم به مدت دو سال در افرادی که هیچگونه مشکل شناخته شده ای ندارند و به مدت ۱ سال برای بیماران"، مراجعه به پزشک و بررسی و درمان ناباروری را الزامی می کند.
اگر زن سابقه قاعدگی نامنظم، بیماری های التهابی لگن و یا آپاندیسیتی که منجر به پریتونیت شده باشد و یا اینکه مرد به ورم بیضه یا کریپتورکیدیسم مبتلا باشد، مراجعه به پزشک باید زودتر انجام شود.