درمان ناباروری با آی وی اف، همه اطلاعات لازم

روش IVF، با سابقه‌ترین شکل از روش‌های کمک باروری (ART) است که پس از تحریک تخمدان ها و تخمک ‌گذاری، تخمک‌ها و اسپرم دریافت و لقاح در خارج از رحم انجام شده و پس از تشکیل جنین در محیط آزمایشگاه، جنین به داخل رحم منتقل می شود.
معمولاً در مواردی که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله های رحمی و چسبندگی لگنی و یا تعداد کم و تحرک پایین اسپرم، از این روش برای لقاح استفاده می شود. همچنین در مواردی که سایر درمان های ساده تر از قبیل تحریک تخمک گذاری و یا عمل IUI (تلقیح داخل رحمی) ناموفق باشد، زوجین کاندید عملIVF می شوند. در طول یک سیکلIVF، تخمک‌های بالغ از تخمدان‌ها برداشته شده و در محیط آزمایشگاهی در مجاورت با اسپرم شوهر قرار داده می‌شود تا باروری تخمک و عمل لقاح انجام شود. سپس تخم بارور شده در شرایط مناسب کشت داده شده و پس از انجام تقسیمات جنینی در رحم مادر قرار داده می‌شود. بر حسب مراحل تکاملی جنین و شرایط رحم مادر، جنین در روز 3-2 یا 6-5 پس از تخمک‌ گیری، به رحم منتقل می‌گردد.
IVF یا لقاح مصنوعی برای اولین بار در دنیا در سال ۱۹۷۸ در انگلستان توسط دکتر رابرت ادواردز انجام شد که جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را در سال ۲۰۱۰ برای وی به ارمغان آورد. لوئیزی براون، کودک حاصل از این لقاح در ۲۵ ژوئیه ۱۹۷۸ به دنیا آمد.
- مرحله اول: تـحریک تخمدان و بررسی رشد فـولیکول ها
- مرحله دوم: جمع ‌آوری تخمک‌ها (عمل پانکچر یا تخمک کشی)
- مرحله سوم: تهیه و آماده سازی اسپرم
- مرحله چهارم:‌ لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه
- مرحله پنجم: انتقال جنین به داخل رحم
- مرحله ششم : مصرف دارو در حین و پس از انتقال جنین
- مرحله هفتم : بررسی وضعیت بارداری انجام تست بارداری

موارد کاربرد IVF
موارد کاربرد IVFبه طور کلی در تمام مواردی که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله های رحمی، چسبندگی های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پایین اسپرم از روش IVF استفاده می شود.
مشکلات لوله های رحمی
در خانم هایی که لوله های فالوپ بسته باشد و یا چسبندگی لوله ها یا اعضای لگنی وجود داشته باشد و یا خانم هایی که به دنبال حاملگی خارج رحمی لوله های آن ها برداشته شده و یا خودشان اقدام به بستن لوله های رحمی کرده اند، IVF به عنوان یکی از راهکارهای درمانی پیشنهاد می شود.
آندومتریوز
در صورت عدم پاسخ به درمان جراحی و دارویی احتمال بارداری در خانم های مبتلا به آندومتریوز با روش IVF بیشتر است.
علل مردانه
در مورد مردانی که با کاهش در تعداد یا اخلال در حرکت اسپرم و یا وجود آنتی بادی ضد اسپرم مواجه هستند.
نازائی با علل ناشناخته : در 10 درصد موارد نازائی، علیرغم ارزیابی های کامل انجام شده ، علت مشخصی برای نازایی یافت نمی شود؛ در این موارد که "ناباروری با علت نامشخص" تعریف می شود، بعد از انجام چند نوبت IUI ناموفق، روش IVF انتخاب می شود.
نازایی با علل ایمنولوژیک
در بعضی از خانم ها،‌ علیه اسپرم مرد ماده ای بنام آنتی بادی ضد اسپرم ترشح می شود که اسپرم ها را از بین می برد و یا آنها را غیرفعال می کند که این حالت، نازایی ایمنولوژیک محسوب می شود و بعد از انجام چند نوبت IUI ناموفق IVF انتخاب می شود.

اقدامات درمانی
- اقدامات درمانی ivfتکمیل پرونده که شامل آزمایشات هورمونی، عکس رحم و آزمایش اسپرموگرام می باشد.
- سونوگرافی واژینال در روز دوم یا سوم عادت ماهانه انجام می شود.
- از روز پنجم قاعدگی، در صورت مناسب بودن رحم و تخمدان، قرص جلوگیری (معمولاً L.D‌) شبی یک قرص مصرف می شود تا بسته تمام شود (۲۱ شب).
- معمولاً کپسول داکسی سایکلین هر 12 ساعت به مدت 20 روز توسط زوجین مصرف می شود. (جهت کاهش عوارض این دارو با آب فراوان و ایستاده مصرف شود. حداقل تا نیم ساعت پس از مصرف کپسول از خوابیدن اجتناب شود.)
- از روز ۲۱ سیکل قاعدگی (اولین خونریزی روز یک در نظر گرفته می شود)، پس از انجام یک سونوگرافی دیگر از تخمدان ها، تزریق دارو (معمولاً سوپرفکت یا داروهای دیگر در این رده مانند لپرون) به منظور جلوگیری از آزاد شدن زودرس تخمک و کنترل زمان تخمک گذاری، به صورت زیر جلدی شروع می شود، باید دقت کرد که تأخیر در شروع داور مانع تاثیر آن می شود. تزریق به صورت روزانه و زیر جلدی (معمولاً دور ناف) با استفاده از سرنگ انسولین صورت می گردد.
- اگر در طول تزریق دارو قاعدگی رخ داد باید روز دوم عادت ماهانه جهت سونوگرافی مراجعه نمود.
- اما اگر پس از یازده روز تزریق، قاعدگی رخ داد، باید روز ۱۲ برای سونوگرافی مراجعه شود (در صورت مصادف شدن با تعطیلات می توان روز قبل مراجعه نمود).
- پس از انجام سونوگرافی روز دوم قاعدگی، در صورت مناسب بودن آزمایش خون، استفاده از داروی HMG شروع می شود.
- در طی ۱۰ تا ۱۴روز تزریقHMG ، در صورت آمادگی تخمدان ها یعنی رسیدن چند فولیکول به حدود ۱۸ تا ۲۰ میلی متر، آمپول HCG تزریق می شود. باید حدود ۳۶ ساعت پس از تزریق HCG جهت عمل برداشت تخمک (عمل پانکچر یا Picke up) اقدام شود.
- ممکن است پزشک در روز برداشتن تخمک یا زمان انتقال جنین، مکمل‌های پروژسترون (به صورت قرص، تزریق یا شیاف واژن) را تجویز نماید تا پوشش درونی رحم بیشتر پذیرای لانه‌گزینی باشد.

مراحل IVF
مراحل IVF به طور کلی مراحل انجام عمل IVF را می‌توان به شش مرحله تقسیم کرد:
- مرحله اول: تـحریک تخمدان و بررسی رشد فـولیکول ها
- مرحله دوم: جمع ‌آوری تخمک‌ها (عمل پانکچر یا تخمک کشی)
- مرحله سوم: تهیه و آماده سازی اسپرم
- مرحله چهارم:‌ لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه
- مرحله پنجم: انتقال جنین به داخل رحم
- مرحله ششم : مصرف دارو در حین و پس از انتقال جنین
- مرحله هفتم : بررسی وضعیت بارداری انجام تست بارداری
۱. تـحریک تخمدان و بـررسی رشد فـولیکول ها
مراحل رشد فولیکول تخمداندر این مرحله با انجام سونوگرافی، سنجش هورمونی و همچنین هورمون درمانی، تخمدان ها برای رشد چندین تخمک مناسب تحریک می شوند. معمولاً با تجویز داروهای محرک تخمک‌گذاری در تخمدان‌های خانم، تعداد زیادی فولیکول حاوی تخمک رشد می‌کنند. بطور طبیعی در هر دوره قاعدگی تعدادی از فولیکول‌های تخمدان شروع به رشد کرده ولی در مسیر رشد فقط یکی از فولیکول‌ها به مرحله بلوغ کامل می رسد که در مرحله تخمک‌گذاری از تخمدان رها می‌شود و بقیه تخمک ها در این مسیر تحلیل و از بین می روند. اما با مصرف داروهای تجویز شده جهت باروری، تعداد بیشتری از فولیکول‌های تخمدان رشد می یابند و به بلوغ نهایی می‌رسند که باعث فراهم شدن شرایط جهت جمع‌آوری تعداد تخمک بیشتر می شود.
با افزایش تعداد تخمک‌های جمع ‌آوری شده، تعداد جنین‌های به وجود آمده نیز بیشتر می شود که همین امر باعث افزایش شانس باروری می شود.
هورمون‌های مختلفی برای تحریک تخمدان‌ها به صورت دارو تجویز می‌شود تا چندین فولیکول در تخمدان بالغ شوند. فولیکول‌ها کیسه‌های پر از مایعی در تخمدان هستند که تخمک در آن رشد می‌یابد و بالغ می‌شود.
داروهای تحریک تخمک‌گذاری در پروتکل‌های مختلفی به بیماران داده می‌شود که این پروتکل‌ها بر اساس سن و وضعیت بیمار متفاوت است این داروها ممکن است به تنهایی یا در ترکیب باهم استفاده گردند.
معمولاً تحریک تخمدان با استفاده از هورمون تحریک‌کننده فولیکولی (FSH) انجام می‌شود که به صورت خوراکی و یا تزریقی به بیمار داده می‌شود.
در بیشتر مواقع داروهای تحریک تخمک‌گذاری در طی یک دوره ۱۰ روزه داده می‌شود. داروهایی که جهت تخمک‌گذاری استفاده می‌گردد شامل سوپرفکت (یا داروهای دیگر در این رده مانند لپرون، آنتاگون، ستروتاید)، گنادوتردپین انسانی (HMG)، هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) و گنادوتروپین جفتی انسان (HCG) می‌باشد. این داروها ممکن است به تنهایی یا در ترکیب باهم استفاده گردد. از شایع ترین عوارض این دارو ها سر درد, حالت برافروختگی چهره و خشکی واژن است.
داروهای تحریک تخمک‌گذاری به طور معمول از روز دوم یا سوم دوره قاعدگی بر اساس برنامه درمانی شروع می‌شود و از روز هشتم با استفاده از سونوگرافی سریال تخمدان (با فاصله یک روز در میان یا روزانه) و آزمایش خون روزانه (استروژن و LH)، فولیکول‌های بالغ شناسایی می‌شوند. در آخر برای رسیدگی کامل تخمک و آزاد شدن آن‌ها، هورمون HCG تزریق می‌شود. معمولاً تخمک‌گذاری حدود ۳۶-۳۸ ساعت بعد از تزریق HCG، صورت می گیرد. این اتفاق به پزشک و تیم تخصصی IVF اجازه می‌دهد که زمان مناسب جهت کشیدن یا آسپیراسیون تخمک (عمل پانکچر) را تعیین کنند.
۲. جمع ‌آوری تخمک‌ها (عمل پانکچر یا تخمک کشی)
جمع‌آوری تخمک‌هاپس از هورمون درمانی، یعنی تحریک مناسب تخمدان ها و تزریق داروی محرک تخمک گذاری(hCG) ، زمان مناسب برای استخراج تخمک ها یا عمل پانکچر از طریق واژن با کمک سونوگرافی است (حدود ۳۶ تا ۳۸ ساعت پس از تزریق). با تحریک تخمک‌گذاری، به طور معمول تخمدان‌ها به اندازه پرتقال بزرگ‌شده و در نزدیکی دیواره واژن قرار می‌گیرند. این اتفاق کمک می‌کند تا پزشک تحت بیهوشی موضعی یا عمومی از طریق دیواره واژن، تخمک‌ها (محتوای فولیکول ها) را از تخمدان جمع‌آوری نماید. گرفتن تخمک (عمل پانکچر) تحت کنترل سونوگرافی واژینال و از طریق واژن (مهبل) انجام می‌شود.
در این روش، پزشک درحالی که وضعیت تخمدان را از مانیتور سونوگرافی، کنترل می کند، از طریق واژینال با کمک یک سوزن بلند که متصل به دستگاه ساکشن (مکش) است، وارد تخمدان شده و فولیکول‌ها را سوراخ و محتوای آن‌ها که تخمک و مایع فولیکولی است را خارج می‌نمایند.
در برخی موارد اگر تخمدان‌ها از طریق سونوگرافی واژینال قابل دستیابی نباشند، ممکن است از لاپاروسکوپی برای هدایت سوزن و عمل تخمک کشی استفاده شود. لاپاراسکوپی یک متد جراحی است که به طور رایج با بیهوشی عمومی همراه است. پزشک در این روش با استفاده از دستگاه لاپاراسکوپ می تواند تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی را مشاهده نماید و مستقیماً از تخمدان، محتوای فولیکول‌ها را با استفاده از دستگاه مکنده (ساکشن)، تخلیه ‌نماید.
مراقبت های پس از عمل برداشتن تخمک
جمع‌آوری تخمک‌ها ممکن است پزشک داروهایی شامل آنتی‌بیوتیک به منظور پیشگیری از عفونت (به منظور کاهش التهاب در اندام‌های تناسلی) تجویز نماید. باید توجه داشت که این داروها دقیقاً به شیوه‌ای که توصیه شده‌اند استفاده شوند.
باید دقت کرد که در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، با پزشک معالج مشورت شود :
- درد شدید شکمی یا متورم شدن شکم
- حالت تهوع شدید یا استفراغ بی‌وقفه
- دمای بدن بالاتر از 38 درجه سانتیگراد
- ضعف یا سرگیجه
- مشکل در دفع ادرار یا دفع ادرار دردناک
- خونریزی شدید واژن (خونریزی‌های کم، طبیعی است)
3. تهیه و آماده سازی اسپرم
شستشوی اسپرممایع منی شوهر، در همان روز جمع‌آوری تخمک‌ها، درخواست می شود که پس از تهیه، شستشو و آماده سازی شده و اسپرم‌های سالم و بسیار فعال با بالاترین کیفیت و تحرک از آن جدا می‌شوند.
برخی از مردان نمی توانند اسپرم کافی را از خود تخلیه نمایند. بنابراین با استفاده از روش های خاصی مقدار اسپرم مورد نظر را از داخل بیضه مرد توسط سوزن تخلیه می کنند.
پیشنهاد می شود برای افزایش بیشترین تعداد اسپرم سالم و متحرک در نمونه مایع منی، مرد حداقل ۸۴ ساعت (حداکثر ۵ روز) قبل از زمان خارج کردن سلول‌های جنسی از انزال خودداری کند.
4. لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه
لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاهدر این مرحله، اسپرم شوهر در کنار تخمک خانم در ظرفی ریخته می شود. معمولا تعداد ۱۵۰۰۰۰ اسپرم به ازای هر تخمک (اووسیت) و در صورتی که علت ناباروری مرد باشد، از ۵۰۰۰۰۰ اسپرم به ازای هر تخمک استفاده می کنند.
اگر اسپرم سالم و فعال مرد کافی باشد، اسپرم‌ها و تخمک‌ها در مجاورت یکدیگر در محیط‌ های کشت جنین در طول شب در انکوباتور CO2 که شرایطی مانند رحم مادر فراهم می‌کند، در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد قرار می‌گیرند تا اسپرم خودش وارد تخمک شده و آن را بارور کند. حدود 12 تا 18 ساعت پس از انجام لقاح، نتیجه بررسی شده و از باروری و وضعیت مناسب آن اطمینان حاصل می شود.
ولی اگر اسپرم مرد ضعیف بوده و یا مشکل داشته باشد, می توان اسپرم های سالم را با سوزن های بسیار ریز، با کمک میکروسکوپ، به درون تخمک تزریق نمود. (میکرو اینجکشن ICSI)
صبح روز بعد در صورت لقاح برای مدت ۲۴ ساعت دیگر جنین‌ها داخل انکوباتور قرار می‌گیرند تا به مرحله ۴ تا ۸ سلولی برسند و آماده انتقال به رحم مادر گردند. اگر تخمک ها با موفقیت بارور شده باشند، به طور طبیعی رشد می کنند و پس از 3-2 روز که به شکل توپی از سلول‌ها درمی‌آیند (امبریو یا جنین)، به رحم مادر منتقل می شوند. تشکیل شدن جنین، تعداد و کیفیت آن‌ها بستگی به تعداد و کیفیت تخمک و اسپرم دارد. اگر جنین‌های با کیفیت بیشتری تشکیل شده باشند، آن‌هایی که انتقال داده نمی‌شوند را می‌توان به روش فریز کردن ذخیره کرد تا در صورت عدم موفقیت این دوره IVF، در دوره‌های بعدی به‌کار برده شود.
۵. انتقال جنین به داخل رحم
این مرحله از فرآیند IVF روش پیچیده‌ای نیست و نیازی هم به بیهوشی ندارد. دو تا سه روز بعد از باروری تخمک‌ها (مرحله امبریو)، جنین‌های مناسب برای انتقال به رحم انتخاب می‌شوند. معمولاً اگر سن مادر کمتر از 40 سال باشد، دو یا سه جنین منتقل می‌شود؛ ولی اگر سن مادر از 40 سال بیشتر باشد، حداکثر سه جنین قابل استفاده است (مگر در موارد استفاده از تخمک‌های اهدایی که متعلق به خانم دیگری است که کمتر از 40 سال سن دارد، که در این حالت حداکثر دو جنین منتقل می‌شود.)
روش دیگری هم برای انتقال جنین وجود دارد که در آن جنین در روز پنجم و یا ششم باروری (بلاستوسیست) منتقل می‌شود.
در این مرحله، یک اسپکولوم (Speculum) وارد واژن می‌شود تا دیواره‌های واژن را از یکدیگر جدا نگهدارد، سپس کاتتر (یک لولۀ بلند، باریک و قابل انعطاف) از دهانه رحم (مسیر واژینال)، وارد رحم می‌شود و جنین‌ها از طریق این لوله وارد رحم خواهند شد. اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، جنین در داخل دیواره رحم لانه‌گزینی کرده و به رشد خود ادامه می‌دهد تا نوزاد متولد شود.
در صورتی که به دلایلی این انتقال از راه واژینال ممکن نباشد، بنا به صلاحدید پزشک، انتقال جنین با کمک لاپاراسکوپی انجام می شود که به این روش ZIFT گفته می‌شود.
توصیه می شود طی 3 الی 4 روز بعد از عمل، از انجام فعالیت های شدید که منجر به خستگی مفرط می شود خودداری شود ولی احتیاجی به استراحت مطلق نیست. بدیهی است آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پراضطراب می تواند در موفقیت عمل مؤثر باشد.
اغلب پزشکان حداقل ۲ تا ۳ هفته پرهیز از مقاربت جنسی را پیشنهاد می‌کنند. از نظر تئوریک، انقباضات رحم که به دنبال اوج لذت جنسی (ارگاسم) رخ می‌دهد، می‌تواند برای مراحل اول لانه‌گزینی جنین در رحم مزاحمت ایجاد کند. با این وجود نزدیکی در شب قبل از انتقال جنین توصیه می‌شود چرا که بعضی پزشکان معتقدند این‌کار شانس حاملگی را افزایش می‌دهد.
عوارض جانبی معمول پس از انتقال جنین عبارتند از:
- جاری شدن مقداری مایع شفاف یا خونی به علت پاک کردن دهانۀ رحم قبل از انتقال جنین (پس از گذشت مدت کوتاهی از عمل)
- تورم پستان و حساسیت هنگام لمس آن
- گرفتگی خفیف عضلات
- گر پس از عمل انتقال جنین
- نفخ خفیف
- یبوست
در صورت داشتن درد متوسط یا شدید باید پزشک را مطلع نمود. پزشک عواملی همچون عفونت، چرخش تخمدان و سندرم تحریک بیش از حد تخمدان را بررسی خواهد کرد.
6. مصرف دارو در حین و پس از انتقال جنین
مصرف دارو در حین و پس از انتقال جنینهورمون پروژسترون نقش مهمی در لانه گزینی جنین در رحم و تداوم بارداری دارد. این هورمون در حالی که باعث استحکام لایه‌های رحم می شود از طرفی نیز موجب کاهش انقباضات رحمی می گردد. بنابراین استفاده از شیاف واژینال پروژسترون و یا تزریق آن با دستور پزشک، باید به طور منظم در در حین آی وی اف و طول بارداری ادامه یابد.
در دوره درمانی IVF، به چند دلیل تولید پروژسترون در یک خانم به طور طبیعی کاهش می یابد.
ممکن است داروهایی که برای جلوگیری از تخمک گذاری زودتر از موعد تجویز می شوند، تولید پروسترون را به نسبت تخمک های جمع آوری شده کاهش دهند.
معمولاٌ در حین جمع آوری تخمک ها، تعداد زیادی از سلول های تولید کننده پروژسترون نیز جدا شده و از تخمدان خارج می گردند
بنابراین خانم های تحت درمان لقاح خارج رحمی" آی وی اف" برای اطمینان بیشتر از آمادگی اندومتر برای لانه گزینی، مصرف پروژسترون را در زمان بین تخمک کشی وانتقال جنین شروع می کنند. زمانی که تست باداری مثبت شد درمان پروژسترونی تا سه ماهه اول بارداری (بین هفته ۱۰ تا ۱۲) ادامه می یابد. معمولاً پروژسترون به صورت واژینالی تجویز می گردد .
اما بعد از انجام دومین تست بارداری، در صورتی که اطمینان کامل از عدم وقوع حاملگی حاصل شد، مصرف پروژسترون با دستور پزشک قطع می شود.
بارداری پس از لقاح در لوله‌ی آزمایش همانند بارداری معمولی پیش می رود. اما معمولاً مادرانی که با استفاده از این روش باردار شده اند، ممکن است احساس نگرانی بیشتری داشته باشند. هر سال بیش از یک میلیون نوزاد در جهان به روش لقاح خارج رحمی پدید می‌آیند که تحقیقات گوناگون بیانگر این مطلب بوده که مادران و نوزادان هیچ مشکل جدی ندارند.
7. بررسی وضعیت بارداری انجام تست بارداری
بررسی وضعیت بارداری انجام تست بارداریبررسی وضعیت بارداری انجام تست بارداریحدود ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از انتقال جنین باید آزمایش خون بررسی بارداری انجام شود. در این آزمایش، میزان هورمون HCG حاصل از جنین در خون مادر سنجیده خواهد شد. دو هفته پس از اولین تست حاملگی مثبت، جهت تعیین وضعیت بارداری، سونوگرافی انجام می شود.

مراقبت های پس از IVF
- پرهیز از مصرف سیگار، قهوه، الکل و داروها
- اجتناب از فعالیت‌های شدید و کارهای سنگین خانه ‌(حتی کار با جاروبرقی)
- خودداری از داشتن رابطۀ جنسی (مقاربت و ارگاسم) تا زمان شنیدن ضربان قلب جنین در سونوگرافی
- استفاده نکردن از حمام آفتاب، سونای گرم، وان آب داغ و جکوزی
- خودداری از انجام فعالیت‌های ورزشی چون دویدن، شنا، اسب‌سواری، ایروبیک یا تنیس
- خودداری از بلند کردن وسایل سنگین
- عدم استفاده از دوش واژینال یا تامپون
- آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پراضطراب جهت افزایش موفقیت عمل
بعد از ۲۴ ساعت استراحت می‌توان سر کار رفت و پس از دو تا سه روز بعد از عمل نیز، رفتن به مسافرت بلامانع است.
ممکن است برخی از پزشکان بعد از انتقال جنین، استراحت مطلق تجویز ‌کنند؛ اما باید دانست که فعالیت فیزیکی اثری بر احتمال باردار شدن ندارد و بیماران باید تا جایی که ممکن است به زندگی عادی خود بازگردند. بسیاری از خانم‌ها نگران این موضوع هستند که مثلاً با عطسه کردن یا سرفه جنین آن‌ها دفع شود، اما باید توجه داشت که این اتفاق از لحاظ فیزیکی غیر ممکن است و اگر جنین در حال چسبیدن به دیوارۀ رحم باشد، رخدادهایی از این قبیل تاثیری روی روند آن نخواهد گذاشت.

عوارض و خطرات احتمالی عمل IVF
در برخی مواقع لکه بینی یا خونریزی خفیفی طی یک تا دو روز بعد از عمل تخمک کشی دیده می شود (خونریزی از تخمدان ها به دلیل بکارگیری سوزن برای جمع آوری تخمک ها و یا ایجاد خراش و سوزش رحم و سرویکس در زمان انتقال) . اگر خونریزی به رنگ قرمز روشن و یا شدید باشد باید سریعاً با پزشک مشورت نمود.
ممکن است احساس درد در ناحیه‌ی شکم پس از انجام عمل تخمک کشی (پانکچر) وجود داشته باشد که در صورتی که با مصرف مسکن برطرف نگردد باید با پزشک مشورت گردد.
تا یک روز پس از انجام عمل پانکچر (تخمک کشی) ممکن است بیمار دچار تهوع یا سرگیجه‌ی کمی شود که معمولاً از عوارض داروهای بیهوشی است. اگر این حالت ادامه یابد با پزشک مشورت کرد.
ممکن است در موارد نادری، تحریک بیش از حد تخمدان (هیپراستیمولیشن (OHSS صورت گیرد که نتیجه پاسخ بیش از حد تخمدان‌ها به داروهای باروری است، بنابراین باید بیمار به علائم این پدیده توجه داشته باشد. این علائم می‌تواند شامل بزرگ شدن شدید تخمدان، درد زیر شکم، تهوع و استفراغ، اتساع شکم و افزایش وزن به دلیل ورم (اِدِم) باشد. در صورت بروز این نشانه ها، فرد باید حدود ۸ لیوان آب در روز بنوشد و بلافاصله با کارشناسان مرکز ناباروری تماس بگیرد. البته در جریان مصرف داروها چندین بار سونوگرافی انجام می‌شود تا پزشکان روند رشد فولیکول‌ها را پی گیری کنند و اگر نشانه‌هایی از بروز نشانگان تحریک‌پذیری بیش از اندازه‌ی تخمدان‌ها را مشاهده نمودند، مقدار مصرف داروها را کاهش می دهند. این پدیده گرچه بسیار ناشایع است ولی در صورت بروز می‌تواند برای بیمار بسیار خطرناک باشد و با لخته شدن خون در عروق به مغز و ریه‌ها آسیب برساند.
خطر بارداری در لوله‌های فالوپ به جای رحم نیز وجود دارد. این مشکل که بارداری خارج از رحم نام دارد، اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند خطرهایی به همراه داشته باشد. از این رو، پس از مثبت شدن تست بارداری از مادر می‌خواهند که دو هفته‌ی بعد به سونوگرافی برود تا از این راه از سلامت بارداری و قرارگیری صحیح جنین درون رحم مادر، آگاه شوند.
در روش IVF مانند سایر روش های کمک باروری (ART) ، احتمال حاملگی چندقلویی وجود دارد. زیرا در فرایند انتقال جنین، به منظور بالابردن شانس لانه گزینی و حاملگی ممکن است چندین جنین را منتقل کنند؛ بنابراین خطر بارداری چند قلویی در این حاملگی ها بیشتر از حاملگی معمولی است. چندقلوزایی عاملی نامطلوب است زیرا خطر زایمان زودرس و مرگ ‌و میر را در جنین‌ها افزایش می‌دهد.

میزان موفقیت‌ IVF
مراقبت های پس از IVFتمامی مراکز درمان ناباروری و نازایی امیدوارند که همه‌ی زوج‌هایی که لقاح خارج رحمی انجام می‌دهند با موفقیت و سلامتی بچه‌دار شوند. اما با وجود زمان‌ بر، پر هزینه و تا حدودی تهاجمی بودن این روش، میزان موفقیت این درمان در پیشرفته‌ترین مراکز جهان نیز به عوامل گوناگونی از جمله موارد زیر بستگی بسیاری دارد:
سن مادر
به طور معمول هر چه سن مادر کمتر باشد، احتمال باردار شدن و داشتن یک نوزاد سالم به روش IVF‌ و با استفاده از تخمک‌های خود مادر، بیشتر می‌شود. با توجه به نتایج منتشر شده توسط انجمن ART، شانس تقریبی تولد یک نوزاد زنده پس از IVF به صورت زیر است:
- 43-41 درصد برای خانم های زیر 35 سال
- ۳۶-۳۳ درصد برای خانم های بین ۳۵ تا ۳۷ سال
- 27-23 درصد برای خانم های بین 38 تا 40 سال
- ۱۸-۱۳ درصد برای خانم های بالاتر از ۴۰ سال
وضعیت جنین
احتمال تولد نوزاد زنده با استفاده از رویان‌(جنین) تازه کمی بیشتر از استفاده از جنین منجمد است. البته به نظر نمی‌رسد که استفاده از اسپرم تازه یا منجمد شده، تأثیری در میزان موفقیت داشته است.
علت ناباروری
ذخیره طبیعی و مناسب تخمک‌ها در خانم، باعث افزایش احتمال باردار شدن می شود. معمولاً خانم هایی که اندومتریوز دارند، ‌شانس کمتری در باردار شدن با استفاده از IVF دارند.
مراقبت های پس از IVFسابقه باروری
در خانم هایی که سابقه بارداری و زایمان دارند، احتمال بارداری با استفاده از روش IVF بیشتر است؛ همچنین میزان موفقیت در خانم هایی که قبلاً چند بار در سیکل درمانی IVF قرار گرفته و باردار نشده‌اند، کمتر است.
عوامل مربوط به شیوه زندگی
استعمال سیگار می‌تواند احتمال موفقیت بارداری یک خانم با استفاده از IVF‌ را تا ۵۰ درصد کاهش دهد. همچنین استفاده از الکل، کافئین بیش از حد و داروهای خاص نیز می‌تواند مضر باشد.
کیفیت اسپرم شوهر
نتایج آنالیز اسپرم در نتایج IVF نیز تأثیر زیادی دارد. از فاکتورهای اصلی در باروری تخمک به روش IVF، حرکت مناسب اسپرم برای لقاح است اما کیفیت جنین‌های حاصل، به وضعیت مورفولوژی اسپرم مرتبط می‌باشد. وجود حداقل ۵ میلیون اسپرم متحرک با شکل نرمال (مورفولوژی طبیعی) برای موفقیت نتایج IVF ضروری است.
نکته: در افرادی که تعداد اسپرم متحرک، کمتر از 5 میلیون بوده و یا مورفولوژی نُرمال اسپرم‌ها کمتر از 4 درصد باشد، روش IVF کارایی چندانی نداشته و توصیه به ارجاع این بیماران برای درمان با روش ICSI می‌شود.

عدم موفقیت IVF و موارد شکست مکرر
یکی از مشکلات اجتناب‌ناپذیر در درمان ناباروری، عدم موفقیت در IVF است. بدین معنی که فرد نابارور، چندین دوره از IVF را انجام می دهد، اما کاشت جنین ‌ها به طور متوالی و به دلایل نامعلوم با عدم موفقیت همراه می شود.
یک دلیل متداول برای عدم موفقیت IVF پاسخ ضعیف تخمدانی یا کم بودن تعداد تخمک‌ها و رویان‌های خانم است.
راهکار
معمولاٌ برای این افراد یا از تخمک‌گذاری تهاجهی با دوز بالای داروی HMG جهت ایجاد تخمک‌های بیشتر استفاده می شود و یا جنین را به صورت مستقیم به داخل لوله فالوپ با استفاده از لاپاروسکوپی (روش ZIFT) منتقل می‌کنند.
موفقیت‌آمیز بودن کاشت جنین، به سلامت جنین بستگی دارد بنابراین یکی از دلایل عدم موفقیت کاشت جنین‌ها، مناسب نبودن کیفیت و یا غیر طبیعی بودن آنها از لحاظ کروموزومی است. پژوهش ها نشان داده‌اند که بروز ناهنجاری‌های کروموزومی حتی در جنین هایی با ظاهر سالم، حدود ۵۰ درصد است.
راهکار
رشد رویان‌ها تا مرحله بلاستوسیست (به جای انتقال آن‌ها در روز دوم یا سوم) بهترین راه برای اطمینان از مناسب بودن رویان‌ها است. اگر رویان‌ها در محیط آزمایشگاه و در انکوباتور نتوانند تا مرحله بلاستوسیست رشد کنند به این معنی است که مشکلِ کاشت‌های ناموفقِ پی‌درپی با احتمال نسبتاً بالایی مربوط به رویان است. در بیمارانی که سیکل‌های IVF‌ / میکرواینجکشن ناموفق به دلیل انتقال رویان در روز دوم یا سوم باشد استفاده از این روش بسیار کارآمد خواهد بود.
علت دیگر شکست در کاشت جنین، مشکل آندومتر در پذیرش جنین است. در موارد شکست مکرر در IVF ، در مواقعی که بیش از سه بار انتقال جنین با کیفیت مناسب انجام شده باشد ولی بارداری صورت نگرفته باشد، معمولاً عوامل مؤثر در لانه گزینی بررسی می شوند. در برخی موارد دلایل سقط مکرر و دلایل شکست لانه گزینی در IVF یکسان است. بسیاری از عوامل پاتولوژیک مانند اختلالات مخاط رحم با هیستروسکوپی بررسی می شود. عوامل ایمینولوژیک و مولکولی مؤثر در لانه گزینی نیز در بررسی های گسترده ای که با نام شکست مکرر در لانه گزینی پس از IVF تعریف می شود، انجام می گردد. در مواردی که علت عدم لانه گزینی، اختلالات ایمینولوژی و ترومبوفیلیا باشد با راهکارهای درمانی می توان میزان لانه گزینی را افزایش داد.
راهکار
در بسیاری از موارد، علت عدم لانه گزینی، اختلال کروموزومی در جنین ها می باشد. با توجه به امکان انجام PGD، می توان با این روش جنین های نرمال را انتخاب و منتقل کرد.

فریز جنین‌
فریز جنین‌ در روز انتقال جنین، در صورتی که تعداد جنین های تشکیل یافته بیشتر از تعداد مورد نیاز برای انتقال باشد و همچنین کیفیت مناسبی برای فریز داشته باشند و یا در موارد خاصی که خطر تحریک بیش از حد تخمدان یا خونریزی واژینال در هنگام انتقال یا قبل از آن وجود داشته باشد و یا ضایعاتی مانند پولیپ و میوم در رحم باشد که عمل انتقال را دچار مشکل نماید، آن گاه به تشخیص متخصص زنان و جنین شناس، تعدادی از جنین‌ها با رضایت زوجین فریز می‌شوند تا در صورت عدم بارداری و نیاز به تکرار سیکل درمانی برای بار دیگر (حداقل ۳ ماه بعد) و یا تمایل به بارداری بعدی، جهت تکرار IVF ، تعدادی از جنین‌های منجمد شده از حالت انجماد خارج‌ شده و به رحم مادر انتقال داده شود. در نتیجه در دوره‌های بعدی IVF، پروسه‌ی تحریک تخمدان و جمع ‌آوری تخمک‌ها حذف خواهد شد.
البته مواردی نیز وجود دارد که به صلاحدید پزشک متخصص زنان و با توجه به پروفایل هورمونی بیمار و یا آمادگی رحم، کل جنین ها فریز شده (یعنی انتقال جنین در همان دوره انجام نمی شود) و در سیکل بعدی خانم، جنین به رحم او منتقل می شود.
امکان نگهداری جنین ها، در بانک انجماد جنین برای سال ها وجود دارد. در صورت نیاز و تقاضا برای انجام مجدد IVF، خانم در سیکل درمانی انتقال جنین قرار می گیرد و با سونوگرافی های پیاپی و نظر متخصص زنان، روز انتقال جنین مشخص و جنین ها از حالت انجماد خارج می شوند و با استفاده از محیط کشت خاص، ذوب شده و جنین های با کیفیت مناسب برای انتقال انتخاب می شود.