علت آلرژی در کودکان، چهار ماده غذایی

چندی پیش، یکی از دوستانم صاحب فرزند زیبایی شد که از همان ابتدای نوزادی دل‌ درد و نفخ را تجربه کرد.
دوستم نوزادش را نزد پزشک‌اش برد و تشخیص دکتر، کولیک نوزادی بود. در همین اثنا، روی صورت نوزاد، دانه‌های کوچک قرمز رنگی ایجاد شد که اوایل، همه فکر می‌کردند ناشی از بوسه‌های این و آن بر گونه‌های کودک است. اما داروها افاقه نکرد و کمی بعد، دوست‌ام در مدفوع‌ نوزادش رگه‌هایی از خون دید و وحشت‌زده، او را نزد متخصص گوارش اطفال برد. تشخیص، آلرژی بود. دوست‌ام شیر و فرآورده‌های لبنی مصرف می‌کرد و همین موجب ابتلای نوزادش به آلرژی شده بود. این هفته در صفحه «نوزادان» درباره همین موضوع با دکتر فرید ایمان‌زاده، فوق‌ تخصص گوارش کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی گفتگو کرده‌ایم.

آقای دکتر! بعضی بچه‌ها نسبت به بعضی موادغذایی آلرژی دارند. چرا؟ این آلرژی از کجا می‌آید؟
به علل ناشناخته‌. ثابت شده است که وقتی یکی از والدین آلرژی دارد کودک‌شان ممکن است حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد و اگر هر دو والد مبتلا به آلرژی نسبت به هر ماده‌ای باشند کودک‌شان بین ۶۵ تا ۷۰ درصد به آلرژی مبتلا می‌شود. پس یک علت اولیه آلرژی، ممکن است وجود زمینه آلرژی در خانواده باشد.

اما بعضی از بچه‌ها به گروهی از مواد آلرژن حساسیت پیدا می‌کنند و بعضی دیگر، نه. چرا؟
شاید به خاطر ذات آن ماده غذایی خاص باشد. بعضی از مواد ذاتا ایجاد آلرژی می‌کنند و این ممکن است در کودکی بیشتر خود را نشان دهد. ثابت شده کودکان ایرانی بیشتر به ۴ نوع ماده‌غذایی آلرژی پیدا می‌کنند که عبارت‌اند از پروتئین‌های شیر گاو و لبنیات، تخم‌مرغ، گندم و آجیل. ممکن است بگویید که بچه ۵ ماهه که آجیل نمی‌خورد. جواب این است که وقتی مادر، این موادغذایی را می‌خورد مواد آلرژی‌زا به کودک‌اش می‌رسد و کودکان ایرانی بیشترین آلرژی‌ها را به این مواد دارند.

آلرژی به این مواد با چه علایمی خودش را نشان می‌دهد؟
علایم بالینی متعددی دارد: نفخ‌های شدید، دردهای شکمی، وجود رگه‌های خون در مدفوع، بی‌قراری زیاد، اسهال یا یبوست. تشدید دردهای کولیکی، آنچه ما آن را کولیک شیرخوارگی می‌نامیم و از ۱ تا ۴ ماهگی وجود دارد، در اثر آلرژی به موادغذایی تشدید می‌شود. علامت دیگر، استفراغ‌های مکرر است؛ به نحوی که سبب ایجاد سوزش در قسمت انتهایی مری شده و ریفلاکس می‌دهد (بازگشت محتویات اسیدی معده به داخل مری). در کودکان زیر ۶ ماه رگه‌هایی از خون را می‌توان در مدفوع مشاهده کرد که اگر این مشکل درمان نشود، ممکن است در آینده به زخم روده در بزرگسالی و حتی بدخیمی منجر شود. ممکن است بعضی از پزشکان در نتایج آزمایشگاه اشتباه کرده و فکر کنند گلبول سفید و قرمز زیادی که در مدفوع وجود دارد به دلیل وجود میکروب است، در این صورت شروع به درمان با آنتی‌بیوتیک می‌کنند، در صورتی که این کودکان با قطع مواد آلرژن، مشکل‌شان حل می‌شود. یک سری دیگر از علایم در دستگاه تنفس اتفاق می‌افتد و می‌تواند خود را به صورت گرفتگی بینی، خس‌خس، سرفه‌های مکرر، تنگی نفس در کودکان بزرگ‌تر، نشان ‌دهد. در بعضی از کودکان به دنبال دویدن یا تند راه رفتن، سرفه، تنگی نفس و خس‌خس ایجاد می‌شود و در بعضی از کودکان، سرماخوردگی طولانی‌تر از حد معمول می‌شود. همچنین مستعد سینوزیت و التهاب لوزه سوم می‌شوند و اگر این مشکل درمان نشود در آینده به سمت آسم می‌روند. آلرژی علایمی هم در پوست ایجاد می‌کند. خلاصه آلرژی مانند یک باتلاق است که هر میکروبی می‌تواند روی آن بنشیند.

و برای درمان چه باید کرد؟
اولین نکته در درمان، تشخیص دقیق است. اگر به این نتیجه رسیدیم که علایم کودک به دلیل وجود آلرژی است، باید تمام مواد آلرژی‌زا و به خصوص پروتئین‌های شیر گاو قطع شود، یعنی مادر نباید شیر و هیچ‌گونه لبنیاتی مصرف کند. معمولا کسانی که به شیرگاو حساسیت دارند به کلیه محصولات گاوی مثل گوشت، دل و جگر و هر آنچه که از گاو است و پروتئین داخل‌اش دارد حساسیت دارند و هیچ‌کدام از آنها را نباید مصرف کنند. می‌گویند به جای شیر گاو می‌توان از شیر گوسفند استفاده کرد اما از آنجا که آلرژی زیاد شده و بیشتر مردم به دنبال شیر گوسفند هستند، تقلب زیاد شده است. اگر کودک در سنین بالاتر باشد، برای درمان از دارو هم استفاده می‌کنیم. سعی می‌کنیم در کودکان زیر ۶ ماه از دارو استفاده نکنیم ولی در کودکان بالای ۶ ماه می‌توان از داروهای متعدد ضدآلرژی استفاده کرد.

حالا از کجا باید فهمید که کودک دقیقا به چه چیزی حساسیت دارد؟
ما در سنین پایین‌تر، با آزمایش خون، تا حدودی می‌توانیم بفهمیم کودک به چه چیزی آلرژی دارد و بعد از ۸ تا ۹ ماهگی از تست‌های جلدی استفاده می‌کنیم و دقیقا می‌فهمیم کودک به چه موادی آلرژی دارد. بعضی از کودکان به مواد افزودنی (مانند تمام موادی که در پفک، شکلات، چیپس، سس، سوسیس، کالباس و ... وجود دارد) آلرژی دارند. موادی که حتی به انواع رب‌ها و کنسروها و حتی شربت‌های دارویی می‌زنند و گاهی تشخیص اینکه کودک واقعا در اثر خوردن کدام یک از اینها دچار آلرژی شده بسیار سخت است. بنابراین توصیه اکید من به والدین کودکانی که نسبت به مواد افزودنی آلرژی دارند این است که به جای شربت‌های دارویی از قرص استفاده کنند.

آلرژی در کشور ما شایع است؟
بله؛ و دلیلش آلودگی‌ هواست که ریه‌ها و مجاری تنفسی را نسبت به آلرژی حساس می‌کند. دلیل دیگر، موادغذایی غیراستاندارد است. در حال حاضر از مواد نگه‌دارنده زیادی مثل نیترات و نیتریت جهت نگه داشتن موادغذایی استفاده می‌کنند که خود این مواد، هم سرطان‌زا هستند؛ هم می‌توانند ایجاد آلرژی کنند. بعضی‌ها یک قوطی رب را باز می‌کنند و می‌گویند رب‌اش خیلی خوب است و اصلا کپک نمی‌زند، در حالی که این بدترین رب است چون آن‌قدر مواد نگه‌دارنده به این رب زده‌اند که کپک نمی‌زند و همه اینها می‌تواند ایجاد آلرژی و مشکل کند.

اگر کسی بخواهد کودک‌اش را با شیر گاو تغذیه کند، از کی باید شروع کند؟
توصیه ما این است که کودک در ۶ ماه اول نوزادی از شیر مادر استفاده کند. ثابت شده کودکانی که در ۶ ماه اول، شیر مادر می‌خورند زمینه آلرژی‌شان خیلی کمتر می‌شود. بعد از شش ماه اول می‌توانند از فرنی، سوپ ساده و... استفاده کنند و بعد از یک‌سالگی می‌توانند به کودک حدود ۵۰۰ سی‌سی در روز شیر گاو بدهند، به این ترتیب که در اوایل کمی آن را رقیق کنند، به طوری که در ابتدا نصف شیر، نصف آب جوشیده سرد شده و بعد از یکی دو ماه که گذشت دو‌سوم شیر، یک سوم آب و بعد از مدتی می‌توانند به‌طور کامل از شیر استفاده کنند اما به کودکانی که زمینه آلرژی دارند، نباید شیر گاو خوراند.

مصرف شیرخشک چه‌طور؟ شیرخشک‌ها هم که مثل شیرگاوند؟
بله، درست است. خیلی از والدین به کودکان‌شان شیرخشک می‌دهند. شیرخشک‌ها از هر نوعی که باشند، پروتئین شیر گاو دارند که همان ممکن است در کودکان ایجاد آلرژی کند. اگر مادری باشد که واقعا شیر نداشته باشد، باید به جای شیر گاو از شیرهای مخصوص رژیمی که پروتئین‌هایش شکسته شده و تغییر شکل داده و خاصیت آلرژی‌زایی ندارد و هلال‌احمر آنها را عرضه می‌کند، استفاده کند.

اگر کودک بعد از خوردن شیر دچار نفخ و دل‌درد شد، والدین باید چه کار کنند؟
اگر هر بار که کودک شیر می‌خورد دچار نفخ و دل‌درد می‌شود، ممکن است آنزیم لاکتاز را در بدن نداشته باشد. باید بدانید هر قندی در بدن آنزیمی دارد که آنزیم، آن را شکسته و به مصرف می‌رساند. گاهی اوقات این آنزیم در بدن افراد وجود ندارد یا مقدارش خیلی کم است، در نتیجه قند شیر شکسته نشده و تولید گاز و اسید می‌کند. اسید تولید شده، مقعد بچه را می‌سوزاند و تحریک می‌کند، گازش هم ایجاد نفخ و دل‌درد می‌کند. در نتیجه والدین باید از شیرهای بدون لاکتور یا از آنزیم‌های لاکتاز که در داروخانه‌ها وجود دارد، استفاده کنند.