دلایل ناباروری در زنان، اختلالات مربوط به تخمک‌ گذاری

ناباروری عبارت است از اینکه یک زوج پس از چندین بار آمیزش به مدت یکسال و بدون جلوگیری نتوانند به بارداری دست یابند.
هدف از درمان این اختلال کاهش دادن زمان مورد نیاز برای باردار شدن و یا آماده کردن زوج هایی است که احتمالاً به دلیلی فرصت بچه دارشدن را پیدا نکرده اند. قبل از اینکه درمان شروع شود انجام مشاوره برای دریافت اطلاعاتی درمورد فرآیند درمان و طول مدت و نیز شانس موفقیت آن سودمند است.

اختلالات مربوط به تخمک‌ گذاری
- زنان به این دلیل ممکن است نازا باشند که تخمدان‌های آنهاهر ماه یک تخمک آزاد نمی‌کنند.
- چنین اختلالاتی زمانی اتفاق می‌افتند که سامانه کنترل کننده عملکرد دستگاه تولید مثل دچار بدکاری می شود.
- سونوگرافی و تشخیص کیستهای بدخیم و آزمایش خون یا ادرار و یا نمونه برداری از بافت داخلی رحم می‌توانند اختلالات مربوط به تخمک گذاری را تشخیص دهند.
- از داروهای کلومفین، گونادوتروپین انسانی به همراه گونادوتروپین‌های مترشحه از جفت انسان و یا در پاره‌ای از اوقات ممکن است از گونادورلین برای تحریک کردن تخمک‌ گذاری استفاده شوند.
یکی عامل شایع نازایی خانم‌ها، اختلال در عمل تخمک‌ گذاری است به این معنی که تخمدانها هر ماه یک تخمک را آزاد نمی‌کنند.
اختلالات مربوط به تخمک گذاری موقعی ایجاد می‌شود که یک قسمت از سامانه‌ای که عملکرد دستگاه تولید مثل را کنترل می‌کند دچار بدکاری شود.
این سامانه شامل هیپوتالاموس (منطقه‌ای از مغز)، غده هیپوفیز، غددفوق کلیوی، غده تیروئید و اندام‌های تناسلی است.
برای مثال تخمدانها ممکن است به مقدار کافی هورمون پروژسترون تولید نکنند، هورمون پروژسترون هورمون جنسی مونث است که باعث ضخیم شدن بافت پوششی رحم به منظور آماده کردن آن برای جایگزینی جنین احتمالی می‌شود.
تخمک گذاری ممکن است به این دلیل اتفاق نیفتد که هیپوتالاموس هورمون آزادکننده گونادوتروپین را ترشح نمی کند این هورمون غده هیپوفیز را تحریک می‌کند تا هورمون هایی را که باعث تخمک گذاری می شوند را تولید کند. مقادیر بالای هورمون پرولاکتین نیز می‌تواند منجر به اختلال در تخمک گذاری شود.
اختلالات مریوط به تخمک گذاری ممکن است ناشی از سندرم تخمدان پلی سیستسک، اختلالات غده تیروئید، اختلالات غده فوق کلیوی، فعالیت بدنی شدید، دیابت، کاهش وزن، چاقی و یا استرس روانی باشد.
گاهی اوقات علت آن یائسگی زودرس است یعنی هنگامی که تخمک گذاری زودتر از موعد به پایان رسیده باشد.
تخمک گزاری اغلب مشکل خانم‌هایی است که یا عادت ماهیانه نا منظم داشته و یا هیچ عادت ماهیانه‌ای ندارند ( اصطلاحاً آمنوره هستند). این مشکل مربوط به خانمهایی است که علایم پیش قاعدگی از قبیل سفت شدن سینه‌ها، بادکردگی زیر شکم و تغییرات در خلق وخو را ندارند.

تشخیص
به منظورتعیین اینکه تخمک گذاری اتفاق می‌افتد یا نه، ممکن است پزشکان از فرد بخواهند که درجه حرارت بدن خود را در هنگام آرامش (درجه حرارت پایه‌ای بدن) اندازه بگیرد.

معمولا بهترین زمان برای اینکار بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب است.
کاهش در درجه حرارت پایه‌ای بدن به این معنی است که تخمک گذاری تقریبا در حال انجام شدن است.
منتها درجه حرارت بدن بطور قابل اطمینان و دقیق مشخص نمی‌کند که چه موقع تخمک گذاری اتفاق می‌افتد.
در بهترین حالت این روش ، تخمک گذاری را فقط ظرف دو روز پیش بینی می‌کند. روش‌های دقیق‌تر شامل سونوگرافی و استفاده از کیت پیش بینی کننده می‌باشد.
از این کیت‌ها در خانه و برای آزمایش کردن ادرار در روزهای متوالی، استفاده می‌شود. همچنین مقدار هورمون پروژسترون در خون یا بزاق و یا مقدار یکی از مشتقات آن در ادرار در روزهای متوالی ممکن است اندازه‌ گیری شود.
افزایش قابل ملاحظه‌ای در این مقادیر نشان دهنده این است که تخمک گزاری اتفاق افتاده است.
به منظور تعیین اینکه آیا تخمک گذاری به طور طبیعی اتفاق افتاده یا نه ، پزشکان نمونه گیری از بافت داخلی رحم را نیز انجام می‌دهند.
در این روش نمونه کوچکی از بافت پوششی رحم ۱۰ تا ۱۲ روز قبل از اینکه گمان می‌رود تخمک گذاری اتفاق افتاده، برداشته می‌شود.
این نمونه زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. اگر تغییرات طبیعی به تاخیر ظاهر شوند ممکن است مشکل آن به دلیل تولید مقدار ناکافی و یا غیر فعل بودن پروژسترون باشد.

درمان
می‌توان برای درمان از دارویی که عمل تخمک گذاری را تحریک می‌کند، استفاده کرد. داروی مخصوص بر اساس مشکل خاص، گزینش می‌شود.
اگر تخمک گذاری مدت طولانی است که اتفاق نیفتاده، داروی کلومفین همراه با مدروکسی پروژسترون معمولاً ترجیح داده می‌شود.
در حدود ۷۵ تا ۹۰ در صد از خانمهایی که با کلومفین درمان می‌شوند، تخمک گذاری می‌کنند اما در حدود ۴۰تا ۵۰ درصد از آنها باردار می‌شوند. در حدود ۵ درصد از این بارداری‌ها بیش از یک جنین و عمدتاً دوقلو بوده است.
اگر علت نازایی یاسگی زودرس باشد، داروی کلومفین نمی‌تواند عمل تخمک گذاری را تحریک کند.

اختلالات مربوط به لوله های تخمک بر( فالوپ)
اگر لوله های تخمک بر مسدود شوند و یا بد کارکنند تخمک نمی‌تواند به رحم و یا اینکه اسپرم نمی تواند به تخمک برسد.
عکسبرداری ازرحم و تخمدان یا لاپاروسکوپی به کمک یک ترکیب رنگی به منظور تشخیص انسداد این لوله ها انجام می‌شود.
اختلالات غیر عادی را می توان با استفاده از رحم بین (هیستروسکوپ) و یا عمل جراحی برطرف کرد.
برای بسیاری از زوجها لقاح ازمایشگاهی توصیه می شود.
لوله‌های تخمک‌بر ممکن است از لحاظ ساختمان یا عمل غیر طبیعی باشند. اگر این لوله‌ها بسته شوند تخمک نمی‌تواند از تخمدان به رحم حرکت کند. عوامل ایجاد این مشکل عبارتند از: عفونت‌های قبلی، اندومتریوز، پاره شدن آپاندیس و انجام عمل جراحی روی لگن.

تشخیص و درمان
برای تشخیص مسدود بودن یا نبودن لوله‌های تخمک‌بر پزشکان می‌توانند از عکسبرداری رحم و تخمدان استفاده کنند.
در این روش پس از آنکه یک ماده مقاوم در برابر اشعه ازطریق دهانه رحم تزریق می‌شود، اشعه-ایکس داده می‌شود. این ماده قسمت داخلی رحم و لوله‌های تخمک‌بر را نشان می‌دهد. این روش می‌تواند اختلالات ساختاری که باعث بسته شدن لوله‌های تخمک‌ بر می‌شود را تشخیص دهد.
منتها در حدود ۱۵ درصد از موارد، عکسبرداری نشان می‌دهد که لوله‌های تخمک‌بر مسدود هستند و حال آنکه مسدود نیستند - این حالت را جواب مثبت کاذب می‌نامند.
بعد از عکسبرداری کردن از رحم و تخمدان که نتایج طبیعی داشته باشد ممکن است باروری تا حدودی بهتر شود و این احتمالاً به خاطرآن است که با این روش لوله‌های تخمک‌بر به صورت موقت گشاده شده و یا اینکه این لوله‌ها از ترشحات مخاطی پاک می‌شوند.

اختلالات مربوط به ترشحات مخاطی دهانه رحم
ترشحات مخاطی ممکن است در هنگام تخمک گذاری بسیار غلیظ شده و یا دارای پادتن ضد اسپرم باشد و باعث جلوگیری از لقاح می شود. در حالت عادی ترشحات مخاطی دهانه رحم درست تا قبل از آزاد شدن تخمک ضخیم شده و برای اسپرم غیرقابل نفوذ می باشد. سپس درست قبل از تخمک گزاری این ترشحات تمیز و کشدار می شوند در نتیجه اسپرم می تواند از میان این ترشحات مخاطی داخل رحم و از آنجا به لوله‌های فالوپ منتقل شود. اگر ترشحات در هنگام تخمک گزاری تغییر نکنند احتمال بارداری ضعیف می شود. همچنین چنانچه این ترشحات دارای پادتن های ضد اسپرم باشند که اسپرم‌ها را قبل از آنکه بتوانند به تخمک برسند نابود می کنند.

تشخیص و درمان
آزمایشی که بین۲ تا۸ ساعت بعد از آمیزش جنسی انجام می شود، شامل ارزیابی و تعیین این نکته است که آیا اسپرم ها می‌توانند در این ترشحات مخاطی زنده بمانند یا نه. این آزمایش برای میانه سیکل قاعدگی برنامه ریزی می شود. یعنی هنگامی که میزان استروژن در بالاترین مقداراست و فرد در حال تخمک گزاری است. نتایج غیر طبیعی این آزمایش عبارتند از غلظت بیش از اندازه ترشحات مخاطی، نبودن اسپرم و دور هم جمع شدن اسپرم‌ها به این دلیل که این ترشحات مخاطی دارای پادتن‌های ضد اسپرم هستند.
درمان شامل تلقیح داخل رحمی است که در آن مایع منی بطور مستقیم داخل رحم ریخته می شود تا از سد ترشحات مخاطی رد شود. شاید داروهایی مثل گوای فنزین که ترشحات مخاطی را رقیق می‌کنند مورد استفاده قرار بگیرند. منتها هیچ تاییدی مبنی بر اینکه این دو درمان شانس باردار شدن را افزایش می‌دهند وجود ندارد.

روش های لقاح
- در روش لقاح آزمایشگاهی، تخمدانها تحریک شده، تخمکها بدست آمده و در آزماشگاه لقاح می‌شوند و تعدادی از جنین‌های به دست آمده به داخل رحم فرد منتقل می‌شوند.
- اگر مرد تعداد اسپرم کم دارد، ممکن است یک اسپرم داخل یک تخمک تزریق شود.
- هنگامی که لوله‌های تخمک‌بر طبیعی هستند، اسپرم فعال و تخمک ممکن است جمع آوری شده سپس در انتهایی ترین قسمت لوله تخمک برقرار داده شوند تا لقاح حاصل شود.
لقاح آزمایشگاهی (در لوله آزمایش) شامل تحریک تخمدان، بدست آوردن تخمکها، لقاح تخمکها، رشد دادن جنین بدست آمده در آزمایشگاه و سپس کاشتن جنین ها داخل رحم فرد است. شانس داشتن یک بچه کامل با این روش بنا بر سن فرد متغییراست اما معمولا کمتر از ۲۵ درصد است.
تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم ممکن است همراه با روش لقاح آزمایشگاهی استفاده شود تا شانس باردار شدن فرد تقویت گردد. بویژه هنگامی که تعداد اسپرم مرد خیلی پایین است.
در این روش یک اسپرم به داخل یک تخمک تزریق می‌شود. با این روش شانس درست شدن بچه کامل در حدود همان درصدهایی است که در روش لقاح آزمایشگاهی تنها، وجود دارد.
انواع دیگر لقاح آزمایشگاهی و GIFT عبارتند از: انتقال دادن جنین بالغ تر، استفاده کردن از تخمک های یک زن دیگر(دهنده) و انتقال دادن جنین های منجمد شده به مادر میانجی (زنی که حاضراست از راه تلقیح مصنوعی یا شیوه ای دیگر برای زنی که نازا است بچه بیاورد).
این روشها مسایل اخلاقی و معنوی ایجاد می کنند. ازجمله وجود ابهامات در مورد از بین بردن جنین های نگهداری شده، و وضعیت اصل ونسب قانونی در مواردی که پای مادرمیانجی در میان است و کاهش دادن گزینشی تعدادجنین های جایگزین شده در رحم (شبیه به سقط جنین) در مواردی که بیشتر از سه جنین رشد میکنند.