زایمان با روش هیپنوتیزم، مواردی که باید بدانید

سال هاست که مطالعات مختلفی برای کاهش میزان درد زایمان به ویژه زایمان طبیعی انجام گرفته، در همین راستا روش های مختلفی هم از سوی پزشکان توصیه می شود. روش هایی که به دو دسته دارویی و غیردارویی تقسیم می شود. یکی از روش های غیردارویی که چند سال پیش برای اولین بار در مشهد و بعدها در مراکز مختلف در سطح کشور انجام شد، هیپنوتیزم است. به گفته فرشته گلستانه، این روش غیردارویی که برای جنین هم مضر نیست، منجر به کاهش درد مادر در هنگام زایمان با هیپنوتیزم می شود. ما هم مثل اکثر شما تا به حال اطلاعی از وجود چنین روشی در کاهش درد زایمان طبیعی نداشتیم. به همین خاطر سراغ فرشته گلستانه، کارشناس مامایی رفتیم تا او برایمان از تاثیر، روش زایمان با هیپنوتیزم و تعریف درد و انواع مختلف آن بگوید. او عضو انجمن هیپنوتیزم بالینی ایران و مربی بین المللی یوگا و یوگای بارداری است.

زایمان با هیپنوتیزم چیست؟
برای کسی که می خواهد زایمان طبیعی کند اما با درد کمتر، هیپنوتیزم بهترین راه حل است تا درد زایمان طبیعی را که برای بعضی طاقت فرساست از بین ببرد. در واقع یکی از بهترین روش هایی که با فرآیند زایمان طبیعی کاملا سازگار است، هیپنوتیزم است. این تکنیک از آن جا که فیزیولوژیک هست، کاملا بی ضرر و بسیار کم هزینه است. البته در سراسر دنیا خیلی مرسوم نیست و فقط در بعضی کشورها گزارش ها و مطالباتی روی این تکنیک انجام شده است؛ به این علت که هیپنوتیزم از سوی خیلی از سیستم های درمانی و حتی خود پزشک ها به سختی پذیرفته می شود. مورد بعد این که همیشه به وضعیت زایمان و مادر باردار به شکلی بحرانی نگاه می شود. بیشتر درمانگرها ترجیح می دهند که این بحران را بدون تجربه روش های جدید طی کنند و روش هایی را استفاده کنند که نتیجه خودش را نشان داده و ثابت شده است. در حالی که از هیپنوتیزم غافل هستند و نمی دانند که این روش می تواند بسیار ایمن باشد و امنیت کامل مادر و جنین را به دنبال خواهد داشت. مسئله دیگر این که فرآیند این زایمان چند ساعت زمان می برد؛ از چند جلسه قبل زایمان با هیپنوتیزم برای هیپنوتیزم پذیری مادر جلساتی برگزاری می شود تا فضای اصلی زایمان تسهیل و عمق هیپنوتیزم بیشتر شود. در میان روش های بدون درد غیردارویی، هیپنوتیزم و در میان روش های دارویی اپیدورال بهترین روش محسوب می شود.
با توجه به جدید بودن این روش، مهم ترین دغدغه های مراجعان شما و نگرانی های شان چیست؟ درد زایمان با هیپنوتیزم بیشتر از ترس است، البته به این معنا نیست که کلا دردی وجود ندارد، بلکه این ترس و استرس بیش از اندازه است که درد را تشدید می کند. در واقع استفاده از تکنیک هیپنوتیزم، منجر به از بین رفتن درد می شود. چطور؟ با تکرار و تمرین. البته این را در نظر بگیرید که هر فردی هیپنوتیزم پذیر نیست. به همین خاطر طی ویزیتی که بیمار می شود در ابتدا بررسی می کنیم که آیا می تواند از این تکنیک کمک بگیرد یا خیر. چون شخص باید هیپنوتیزم پذیری بالا داشته باشد. در مرحله بعد این را بدانید که این هیپنوتیزم در دسته بالینی و درمانی قرار می گیرد. هرقدر تمرین بیشتری قبل از زایمان انجام شود، بنابه تشخیص پزشک، موثرتر خواهد بود. پنج جلسه به طور میانگین برای هر مادر مناسب است. در ایران تجربه جراحی دست با هیپنوتیزم را هم داشته ایم. این روش حتی در عمل زیبایی بینی یا حتی خانم هایی که مجبور به عمل کورتاژ هستند و درد زیادی را هم باید تحمل کنند امکان پذیر است. در جلسات قبل از بارداری مادر به طور کامل فضای زایمان را تجسم می کند. انگار دارد خواب می بیند و زمان زایمان فرایند راحت تر می شود

زایمان با هیپنوتیزم در کدام شهر ایران متداول تر است؟ این روش در حدود چند ساعت زمان می برد؟
استقبال از این شیوه در مشهد چشمگیرتر بوده است. از فرآیند همراهی با مادر باردار و انتقال او به اتاق زایمان با هیپنوتیزم تا لحظه زایمان، ممکن است شش تا هشت ساعت زمان بیرد. همه این موارد باعث می-شود درمانگرها سراغ یادگیری روش هیپنوتیزم نروند و روش هایی غیر از آن را استفاده کنند. مهم-ترین مانع و محدودیت برای استفاده نکردن از این شرایط این است که درمانگرهایی که به روش هیپنوتیزم مسلط باشند و جسارت پرداختن به آن را داشته باشند کم هستند.
بیشتر مردم فکر می کنند فرد در چنین حالتی کنترل و اراده خودش را از دست می دهد و زیر سلطه قرار می گیرد؛ در حالی که اصلا این طور نیست و بلافاصله در هر زمانی که بخواهد می تواند به حالت هوشیاری در بیاید. هرگز و هرگز رفتاری را که مایل نباشد، از خودش نشان نخواهد داد
در مورد فرآیند مراجعه بیمار به مطب برای انجام زایمان با هیپنوتیزم توضیح دهید.
مادر باید از ماه هشتم یا در پایان ۳۲ هفته ویزیت شود. تاریخ ویزیت هر ۱۰ روز یکبار هست تا هفته ۳۸-۳۷ و از آن به بعد هر هفته ویزیت انجام می شود و آماده سازی برای اتاق زایمان، القائات بی دردی روی مادر تست و تکرار و برای حضور در اتاق زایمان عمیق سازی و شرطی سازی می شود. در مرحله آخر، در اتاق زایمان با هیپنوتیزم باید شرطی سازی هایی که از قبل انجام شده، به گونه ای هدایت شوند تا زمانی که مادر در مرحله انجام انقباض رحمی و پایین آمدن سر بچه است، در همان لحظه دردی را احساس نکند. از طرف دیگر باید خود مادر هم با سیستم مامایی و متخصص زنان همکاری کند تا پافشاری که می آورد بچه را پایین بیاورد و مستلزم این است که خلسه هوشیارانه هیپنوتیزمی روی مادر انجام شده باشد. ضمن این که دردی هم احساس نمی کند… در این فرآیند به مرور هیپنوتیزم عمیق می شود ضمن این که بیمار هوشیار هم هست تا بچه را به سمت پایین هدایت کند دوختن بخیه هم در زمان هیپنوتیزم انجام می شود تا دردی حس نشود.

هیپنوتیزم در زایمان چه کاربردی دارد؟ به چه طریقی بیمار را هیپنوتیزم می کنید؟
قبل از انجام هیپنوتیزم، مهم ترین نکته این است که باورهای غلط بیمار را از او بگیریم. بیشتر مردم فکر می کنند فرد در چنین حالتی کنترل و اراده خودش را از دست می دهد و زیر سلطه قرار می-گیرد؛ در حالی که اصلا این طور نیست و بلافاصله در هر زمانی که بخواهد می تواند به حالت هوشیاری در بیاید. هرگز و هرگز رفتاری را که مایل نباشد، از خودش نشان نخواهد داد. باور نادرست بعدی این است که بعضی فکر می کنند هوشیاری خودشان را از دست می دهند و فراموشی به آن ها دست می دهد که ابدا این طور نیست. بنابر این تعریف درست حالتی از توجه متمرکز را هیپنوتیزم می گویند. دقیقا شبیه به زمان کودکی که با ذره بینی زیر نور شدید آفتاب روی وسیله ای مثل کاغذ یا زوم می کردیم. مسلما وقتی اشعه های آفتاب متمرکز می شدند قدرت بیشتری پیدا می کردند. دقیقا مثل همین حالت، وقتی ذهن ما متمرکز می شود قدرت بیشتری پیدا می کند. در هر زمینه ای و نه فقط زایمان. پس می توانیم با استفاده از قدرت ذهن، احساس درد را از بین ببریم. ما در روز بارها و بارها این خلسه را تجربه می کنیم منتها به آن هیپنوتیزم نمی گوییم.

دقیقا چه زمان هایی؟
مثلا زمانی که غرق تماشای فیلم هستید و کسی شما را صدا می کند اما شما متوجه نمی شوید، با این تفاوت که در زمان انجام هیپنوتیزم، شما با آگاهی این کار را انجام می دهید و با تمرین هایی که کرده ای به آن دست می یابید، پس برداشت عامیانه خروج از کنترل را دور بریزید. یادگیری هیپنوتیزم منجر به کسب مهارت کنترل ذهن خودمان می شود.

زایمان هیپنوتیزم می تواند جایگزین سزارین شود؟
بیشتر خانم های باردار به دلیل این که اضطراب و درد زایمان طبیعی را برای خودشان به عنوان یک ترس بزرگی تلقی می کنند به سزارین تمایل بیشتری پیدا می کنند. هر کدام از تکنیک های سزارین عوارضی دارد و اصولا توصیه نمی شود که جایگزین روند فرآیند طبیعی زایمان شود مگر در مواردی که به دلایل خاص و با تشخیص متخصص، بیمار باید سزارین شود و زایمان طبیعی برای او خطرساز است. در آن صورت باید تیم پزشکی به نحوی عمل سزارین را انجام دهند که مادر باردار با کمترین درد مواجه شود، ضمن این که اگر بچه اول شما سزارین شده باشد احتمال این که بعدی هم سزارین باشد، افزایش پیدا می کند.

برای اولین بار چه زمانی در ایران انجام شد؟
برای اولین بار در ایران در ۱۲ اسفند ۱۳۹۵ صبح یک روز پنجشنبه، زایمان به این روش با هیپنوتیزم انجام شد. از سوی دکتر مهدی فتحی در مشهد و نوزاد پسر در کمال سلامت به دنیا آمد. او اولین فردی است که این روش را در مشهد انجام داد.
اشاره ای به انواع زایمان کنید و مختصری درمورد هر کدام توضیح دهید.
بهتر است در ابتدا تعریف مناسبی از درد مطرح کنیم: درد یعنی هر چیز ناخوشایندی که ضد خوشی و مسرت باشد که چهار مرحله تبدیل، انتقال، درک و تعدیل دارد. از نظر شدت؛ نوع درد تقسیم می-شود به شدید و متوسط و خفیف که درد زایمان از نوع شدید هست و از آن جا که به سخت و سنگین بودن مشهور است؛ انسان از قدیم به دنبال راهی می گشته تا این درد را کم کند و به مرور روش های مختلفی را کشف کرده، روش های تسکین درد به دو دسته تقسیم می شوند: روش های دارویی و روش های بدون دارو روش های دارویی هم به سه دسته داروهای وریدی و عضلانی، داروهایی به شکل گازهای تنفسی و داروهای بی حسی که بی حس کننده موضعی هستند، تقسیم می شوند. خود داروهای بی حسی هم به چهار دسته تقسیم می شوند. اسپاینال،
اپیدورال، اسپاینال و اپیدورال و مهار عصبی از داخل واژن. در بین این چهار روش، اپیدورال مرسوم-تر هست و بیشتر استفاده می شود. به همین خاطر به گوش آشناتر است.

در ابتدای مصاحبه گفتید که روش غیردارویی بیشتر توصیة می شود، علت چیست؟
منظور از روش دارویی مسکن های بسیار قوی و مخدرهاست که به صورت عضلانی تزریق می شود اما چون به هر حال وارد بدن نوزاد می شوند، می توانند اشکالاتی را در تنفس و… ایجاد کنند. بیشتر در اوایل زایمان قابل استفاده هستند و می توانند عوارضی مثل تهوع، کاهش هوشیاری، خارش شدید غیرقابل کنترل ایجاد کنند. برای همین زیاد روی این روش ها اصرار نمی کنیم مگر این که تحت نظر یک متخصص ماهر باشد تا عوارض آن کاهش پیدا کند ولی در کل توصیه نمی شود. در مورد روش گازهای تنفسی هم اگر تحت نظر فرد متخصص باشد هیچ اثر سویی ندارد. به این شکل که با شروع درد، خانم باردار از یک ماسک شروع به عمیق نفس کشیدن می کند و به طور موقت کاهش درد ایجاد می شود و در فاصله بین دردها دیگر آن را تنفس نمی کند. درد را به طور کامل برطرف نمی-کند ولی ارتباط بیمار با اطراف کمی قطع می شود و کمی دچار احساس گیجی می شود. در ابتدای زایمان که فواصل درد زیاد است، مفید است و اما روش بی حسی که همان چهار روشی بود که در بالا مطرح کردیم که اپیدورال رایج تر و بهتر از باقی روش هاست.

ممکن است در روش هیپنوتیزم بیمار به هوش نیاید؟
خیر! چون هیپنوتیزم درجه ای از هوشیاری است. در واقع در تعریف؛ حالت خاصی از هوشیاری در سه حالت تمرکز، انفکاک و تلقین پذیری است که ذهن مخاطب را در شرایطی از پذیرش قرار می-دهد که طی آن می توان تکنیک های ویژه هیپنوتراپی را به کار گرفت. پس هرگز چنین اتفاقی نمی-افتد که بیمار به هوش نیاید چون اصلا بیهوش نمی شود که بخواهد به هوش بیاید. فقط وارد یک حالت خاصی از هوشیاری و تمرکز می شود.

چقدر این روش در ایران جا افتاده و امکانات کشور ما در این عمل در حد استاندارد جهانی است؟
خیلی کم. در ایران به همت دکتر فتحی، امکانات آن برای عمل ایجاد شده است. من هم از او آموختم. امیدوارم در دیگر شهرهای ایران به همان اندازه که در مشهد کاربرد دارد در باقی شهرهای ایران هم به همان خوبی اجرا شود و مورد پذیرش قرار بگیرد.

اگر هیپنوتیزم هنگام عمل جواب نداد چه کار می کنید؟
اکثرا این اتفاق نمی افتد چون مادر از قبل شرطی سازی شده. احیانا اگر هنگام عمل جواب نداد می توان از دیگر روش های بدون درد برای او استفاده کرد. پس حتی اگر این اتفاق هم افتاد، از دیگر روش ها کمک می گیریم.

زایمان بدون درد از چه زمانی رایج شد؟
زایمان بدون درد بیش از ۷۰ سال است که عموما در کشورهای پیشرفته انجام گیرد. در کشورهای دیگر هم به تدریج رایج می شود. درد را اگر از صفر تا ۱۰ شماره گذاری کنیم؛ صفر بدون درد، یک، دو و سه = درد خفیف، شماره چهار، پنج و شش = درد متوسط، شماره هفت، هشت و نه = درد شدید، شماره ده = سخت ترین درد بعضی از زایمان ها را هم شامل می شود. همان طور که گفتم؛ برای انجام زایمان بدون درد یا کم درد دو روش اصلی وجود دارد. با دارو، بدون دارو درمورد روش های بدون دارو هم تفاوت وجود دارد. در بعضی کشورها بعضی روش ها محبوب تر است. مثلا در خاور دور بیشتر به طب سوزنی تمایل دارند که در ایران فراگیر نیست. در این روش هم از چند هفته قبل بارداری مادر تحت نظارت قرار می گیرد. هیپنوتیزم هم که به معنای ریلکس شدن و تنفس آرامش-بخش هست و منجر به رفع استرس و درد مادر می شود.

متخصصان درباره زایمان با هیپنوتیزم چه می گویند؟
اشرف آل یاسین متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی، استاد دانشگاه تهران
طی بارداری روش های مختلفی برای این که مادر درد زایمان را راحت تر تحمل کند، وجود دارد، مثل کلاس های آموزش ریلکس شدن مادر برای زایمان که در آن تنفس بهتر و توضیح داده می شود تا او برای زایمان آماده شود. در مادرانی که از این کلاس ها برای زایمان استفاده می کنند مشاهده شده به نسبت باقی افراد شرایط بهتری را برای زایمان تجربه می کنند. هیپنوتیزم هم به نوعی در همین راستا به مادر کمک می کند تا او آموزش ببیند که خودش در پروسه ریلکس شدن به پزشک کمک کند و روند زایمان را بهتر طی کند، در نتیجه مراحل اول و دوم زایمان راحت تری خواهد داشت. این افراد با درد کمتری مواجه می شوند و کمتر نیازی به دارو پیدا می کنند. به نظرم هیپنوتیزم روشی برای بدون درد شدن مادر هنگام زایمان نیست بلکه کمک می کند تا داروی کمتری به این منظور استفاده شود. در مطالعاتی که در این زمینه انجام شده و مقالاتی که منتشر شده، نشان می دهد که مادر با این روش می تواند تنفس بهتری را تجربه کند و اما در مورد یوگا، آنچه که مادر باردار باید بداند این است که در موارد ممنوع نباید ورزش کند. ورزش های خوابیده به پشت از سه ماه حاملگی به بعد برای همه ممنوع است. ورزش های خطرناکی مثل پرش، به همین دلیل، ضمن این که یوگا هم در مواردی که خانم باردار ممنوعیت ورزشی از نظر پزشکش ندارد، توصیه می شود. یوگا می تواند منجر به افزایش قدرت عضلات مادر باردار شود و به او در زایمان راحت کمک کند. این را فراموش نکنید که یوگا باید به شکل اصولی و از مربی حرفه ای آموزش داده شود؟ چون در این صورت کمک رسان خواهد بود. همه حرکات یوگا مناسب فرد باردار نیست و به همین خاطر یوگا بارداری کلاسی مجزا دارد. افرادی که مفاصل و عضلات خیلی ضعیف دارند گاه توصیه می شود اصلا ورزش نکنند البته یوگا ورزشی نیست که نتوان آن را طی دوران بارداری انجام داد ولی باید مادر مراقب باشد و قبل از آن با پزشکش مشورت کند.