مشکلات تیروئید در بارداری، عوارض آن چیست؟

بیماری تیروئید به مجموعه اختلالاتی گفته می‌شود که بر غده تیروئید اثر می‌گذارد. تیروئید غده کوچک و پروانه‌ای شکلی در جلوی گردن است که هورمون‌های تیروئید را تولید می‌کند. از آنجایی که هورمون‌های تیروئید چگونگی مصرف انرژی را در بدن کنترل می‌کنند، می‌توان گفت که غده تیروئید بر عملکرد تقریباً تمام اندام‌های بدن، حتی شیوه ضربان قلب نیز اثر می‌گذارد. چنانچه دچار مشکلات تیروئید هستید، باز هم می‌توانید با انجام دادن منظم آزمایش‌های عملکرد تیروئید و مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک یک بارداری سالم داشته باشید و از سلامت فرزندتان محافظت ‌کنید.
وجود هورمون‌های تیروئید برای رشد عادی جنین در سه ماهه نخست بارداری ضروری است. چون احتمال کم‌ کاری و پرکاری تیروئید در دوران بارداری وجود دارد، میزان تیروئید باید قبل از بارداری و در طول آن تحت نظر گرفته شود. بیماری‌های تیروئید، کم‌ کاری و پرکاری تیروئید، در دوران بارداری نسبتاً شایع هستند و درمان آنها مهم است. تیروئید اندامی است که در جلوی گردن قرار گرفته است و هورمون‌هایی تولید می‌کند که متابولیسم، یعنی شیوه مصرف انرژی در بدن، سیستم قلبی و عروقی، وزن، دمای بدن و بسیاری از دیگر فرایندهای بدن را تنظیم می‌کند.

نقش هورمون‌های تیروئید در دوران بارداری
نقش هورمون‌های تیروئید در دوران بارداریوجود هورمون‌های تیروئید برای رشد عادی سیستم عصبی و مغزی نوزاد ضروری است. جنین در سه ماهه‌ی نخست بارداری به موجودی هورمون تیروئید مادر وابسته است که از راه جفت آن را دریافت می‌کند. غده تیروئید خود نوزاد در حوالی هفته دوازدهم شروع به کار می‌کند، اما هورمون تیروئید کافی را تا هفته هجدهم تا بیستم تولید نمی‌کند. دو هورمون مرتبط با بارداری، گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) و استروژن، باعث بالا رفتن غلظت هورمون‌های تیروئید در خون می‌شوند. تیروئید بانوان سالم در دوران بارداری اندکی بزرگ می‌شود، اما این تغییر اندازه به حدی نیست که پزشک آن را حین معاینه بالینی حس کند. تشخیص ناراحتی‌های تیروئید در دوران بارداری به دلیل بالاتر رفتن غلظت هورمون‌های تیروئید و بروز علائم دیگری دشوار است که هم در اثر بارداری و هم در اثر اختلالات تیروئید بروز می‌یابد. تشخیص بعضی علائم پرکاری یا کم‌ کاری تیروئید آسان‌تر است و پزشک با مشاهده آنها دستور آزمایش‌های تشخیصی بیماری‌های تیروئید را می‌دهد. تیروئیدیت یا التهاب تیروئید پس از زایمان نوع دیگری از بیماری تیروئید است که پس از متولد شدن نوزاد بروز می‌یابد.

پرکاری تیروئید در بارداری
پرکاری تیروئید در بارداریبعضی نشانه‌ها و علائم تیروئید پرکار، مانند سریع‌تر شدن ضربان قلب، سخت شدن تحمل گرما و خستگی، غالباً در بارداری‌های عادی نیز تجربه می‌شود. دیگر نشانه‌ها و علائم پرکاری تیروئید عبارت است از:
ضربان قلب غیرعادی و سریع
لرزش دست‌ها
کاهش وزن غیرقابل توضیح یا اضافه نشدن وزن معمول در دوران بارداری

علل پرکاری تیروئید در بارداری
پرکاری تیروئید در دوران بارداری معمولاً پی‌آمد ابتلا به بیماری گریوز است که از هر هزار بارداری در یک تا چهار بارداری بروز می‌یابد. بیماری گریوز نوعی اختلال خودایمنی است. سیستم ایمنی بیماران مبتلا به گریوز پادتن‌هایی تولید می‌کند که باعث می‌شود، غده تیروئید مقدار بسیار زیادی هورمون تیروئید ترشح کند. این پادتن ایمونوگلوبین محرک تیروئید (TSI) نام دارد. بیماری گریوز گاهی نخستین بار در دوران حاملگی بروز می‌یابد. با این حال اگر در حال حاضر مبتلا به بیماری گریوز باشید، علائم در سه ماهه دوم و سوم بارداری بهبود خواهد یافت. فعالیت بعضی بخش‌های سیستم ایمنی در دوران بارداری کمتر می‌شود تا سیستم ایمنی TSI کمتری تولید کند. این روند کاهشی موجب بهبود علائم می‌شود. بیماری گریوز غالباً در چند ماه نخست پس از زایمان، یعنی زمان افزایش میزان پادتن TSI تشدید می‌شود. بانوان باردار مبتلا به بیماری گریوز باید آزمایش عملکرد تیروئید را هر ماه در دوران حاملگی انجام دهند و ممکن است لازم باشد که پرکاری تیروئید را درمان کنند. بالا بودن بیش از حد غلظت هورمون تیروئید سلامت مادر و نوزاد را به خطر می‌اندازد. پرکاری تیروئید در حاملگی به ندرت مرتبط با هیپرامزیس گراویداروم (حالت تهوع و استفراغ شدید) است که موجب کاهش وزن و از دست رفتن آب بدن می‌شود. کارشناسان معتقدند که بالا بودن غلظت گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) در اوایل بارداری علت این استفراغ و حالت تهوع شدید است. بالا بودن میزان هورمون hCG باعث می‌شود که تیروئید مقدار بسیار زیادی هورمون تیروئید تولید کند. این نوع پرکاری تیروئید معمولاً در نیمه دوم بارداری برطرف می‌شود. مشکل دیگری که با درصد شیوع کمتر پیش می‌آید این است که یک یا چند گره، یا توده‌های غده تیروئید مقدار زیادی هورن تیروئید تولید می‌کنند.

تاثیر پرکاری تروئید بر سلامت مادر و نوزاد
چنانچه پرکاری تیروئید در دوران بارداری درمان نشود، خطر بروز عوارض زیر وجود دارد:
سقط جنین
زایمان زودرس
وزن پایین نوزاد هنگام تولد
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی: بالا رفتن خطرناک فشار خون در اواخر بارداری
طوفان تیروئیدی: تشدید شدن ناگهانی و شدید علائم
نارسایی احتقانی قلب
بیماری گریوز به ندرت بر تیروئید نوزاد نیز اثر می‌گذارد و باعث می‌شود که غده تیروئید نوزاد مقدار بسیار زیادی هورمون تیروئید تولید کند. حتی اگر پرکاری تیروئید با ید رادیواکتیو درمان شده باشد و سلول‌های تیروئید از بین رفته باشد یا غده تیروئید برداشته شده باشد، بدن باز هم تولید پادتن محرک تیروئید (TSI) را ادامه می‌دهد. چنانچه غلظت این پادتن بالا باشد، ممکن است مقداری از آن وارد جریان خون نوزاد شود. پادتن TSI همان اثری را که بر غده تیروئید مادر می‌گذارد، یعنی غده تیروئید را وادار به تولید مقدار زیادی هورمون می‌کند، بر غده تیروئید نوزاد نیز می‌گذارد. بنابراین چنانچه برای درمان بیماری گریوز جراحی تیروئید انجام داده‌اید یا تحت درمان با ید رادیواکتیو قرار گرفته‌اید، حتماً موضوع را به پزشک معالج خود اطلاع دهید تا غلظت پادتن TSI در خون اندازه‌گیری شود. اگر مقدار این پادتن در خون بسیار بالا باشد، پزشک در اواخر بارداری بررسی می‌کند که آیا نوزاد نیز به مشکلات تیروئید مبتلا شده است یا خیر. پرکاری تیروئید عوارض زیر را در نوزادان تازه متولد شده ایجاد می‌کند:
ضربان قلب سریع که می‌تواند منجر به نارسایی قلب شود.
زودتر از موعد بسته شدن قسمت نرم جمجمه نوزاد (ملاج)
وزن‌گیری نامناسب نوزاد
تحریک‌پذیری
تیروئید بزرگ شده گاهی به نای نوزاد فشار می‌آورد و نفس کشیدن را برای نوزاد سخت می‌کند. بنابراین چنانچه مادر بارداری به بیماری گریوز مبتلا باشد، خود و نوزادش باید در دوران بارداری کاملاً تحت نظر باشند.

تشخیص پرکاری تیروئید در بارداری
پزشک علائم را بررسی می‌کند و دستور آزمایش خون را برای اندازه‌گیری غلظت هورمون تیروئید در خون می‌دهد. همچنین پزشک وجود پادتن‌ها را در خون بررسی می‌کند تا ببیند که آیا بیماری گریوز دلیل پرکاری تیروئید است یا خیر.

درمان پرکاری تیروئید در بارداری
چنانچه کم‌ کاری تیروئید در دوران بارداری خفیف باشد، نیازی به درمان نیست. اگر هیپرامزیس گراویداروم علت پرکاری تیروئید باشد، کافی است استفراغ و کمبود آب بدن درمان شود. اگر پرکاری تیروئید شدیدتر باشد، پزشک داروهای ضدتیروئید تجویز می‌کند تا غده تیروئید با مصرف آنها هورمون تیروئید کمتری تولید کند. این درمان اجازه نمی‌دهد که مقدار بیش از حدی از هورمون تیروئید وارد جریان خون نوزاد شود. چنانچه دچار پرکاری تیروئید هستید، بهتر است به متخصصینی مانند متخصص غدد داخلی یا متخصص طب مادر و جنین مراجعه کنید تا روند درمان‌تان را تحت نظر بگیرند و مطمئن شوید که دوز مناسب دارو را دریافت می‌کنید. پزشکان غالباً داروی ضدتیروئیدی پروپیل تیوراسیل (PTU) را در سه ماهه نخست بارداری برای درمان بانوان باردار تجویز می‌کنند. متیمازول نوع دیگری از داروهای ضدتیروئید است که مصرف آن آسان‌تر است و عوارض جانبی کمتری دارد، اما خطر بروز نقص‌های مادرزادی جدی در اثر مصرف آن بیشتر از PTU است. نقص‌های مادرزادی ناشی از مصرف هر دو نوع دارو نادر است. پزشکان گاهی اوقات دارو را پس از گذشت سه ماه اول بارداری به متیمازول تغییر می‌دهند. برخی بانوان در سه ماهه سوم دیگر نیازی به مصرف داروهای ضدتیروئید ندارند. مقدار کمی از داروی ضدتیروئید وارد جریان خون نوزاد می‌شود و مقدار هورمون تیروئید تولیدی در بدن نوزاد را کاهش می‌دهد. اگر داروی ضدتیروئید مصرف می‌کنید، پزشک کمترین دوز ممکن را برایتان تجویز می‌کند تا نوزادتان دچار کم‌کاری تیروئید نشود و در عین حال مشکل پرکاری تیروئید را، که می‌تواند هم برای شما و هم برای نوزادتان خطرناک باشد، درمان کند.

عوارض جانبی داروها
داروهای ضدتیروئید عوارض جانبی جدی را در برخی بیماران ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای ضدتیروئید عبارت است از:
حساسیت‌ها و واکنش‌های آلرژیک مانند خارش و راش پوستی
تعداد گلبول‌های سفید به ندرت کاهش می‌یابد که این امر مقابله با عفونت را برای بدن سخت‌تر می‌کند.
نارسایی کبدی در موارد نادر
مصرف داروهای ضدتیروئیدی را در صورت مواجهه با علائم زیر فوراً قطع کنید و با پزشک معالجتان تماس بگیرید:
زرد شدن پوست یا سفیدی چشم‌ها که علامت یرقان یا زردی است.
احساس دردی سنگین در شکم
گلودرد مداوم
تب
اگر پزشک معالجتان در دسترس نبود، به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کنید. همچنین اگر در اولین بار مصرف داروهای ضدتیروئید با علائم زیر مواجه شدید، با پزشکتان تماس بگیرید:
افزایش خستگی یا ضعف
بی‌اشتهایی
خارش یا راش پوستی
به راحتی کبود شدن پوست
اگر به داروهای ضدتیروئید حساسیت دارید یا در اثر مصرف این داروها دچار عوارض جانبی می‌شوید، پزشک احتمالاً توصیه می‌کند که غده تیروئید یا بخش اعظم آن طی یک عمل جراحی برداشته شود. سه ماهه دوم بهترین زمان برای جراحی تیروئید در دوران بارداری است. درمان با ید رادیواکتیو برای بانوان باردار مناسب نیست، چون این درمان به غده تیروئید نوزاد آسیب می‌زند.
کم‌ کاری تیروئید و بارداری
کم‌کاری تیروئید و بارداریعلائم کم‌ کاری تیروئید بانوان باردار غالباً مانند دیگر بیماران است و شامل موارد زیر می‌شود:
خستگی شدید
دشواری در تحمل کردن سرما (سرمایی بودن)
انقباض و گرفتگی عضلات
یبوست شدید
مشکلات حافظه یا تمرکز
اکثر موارد کم‌کاری تیروئید در بارداری خفیف است و علائمی به همراه ندارد.

علل کم‌ کاری تیروئید در بارداری
کم‌کاری تیروئید در حاملگی معمولاً پی‌آمد ابتلا به بیماری هاشیموتو است و در دو یا سه مورد از هر صد بارداری مشاهده می‌شود. بیمرای هاشیموتو نوعی اختلال خودایمنی است که در اثر آن سیستم ایمنی بدن پادتن‌هایی را تولید می‌کند که به تیروئید حمله می‌کند و موجب التهاب و آسیبی می‌شود که توانایی غده تیروئید را برای تولید هورمون کاهش می‌دهد.

عوارض کم‌ کاری تیروئید در دوران بارداری برای مادر و نوزاد
کم‌ کاری تیروئید در دوران بارداری عوارض زیر را به دنبال دارد:
پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری: بالا رفتن خطرناک فشار خون در اواخر بارداری
کم‌خونی
سقط جنین
پایین بودن وزن نوزاد هنگام تولد
مرده‌زایی
نارسایی احتقانی قلب که البته نادر است.
این مشکلات معمولاً در موارد شدید کم‌کاری تیروئید مشاهده می‌شود. چون هورمون‌های تیروئید برای رشد سیستم عصبی و مغزی نوزاد مهم هستند، کم‌ کاری تیروئید درمان نشده، به ویژه در سه ماهه نخست بارداری باعث IQ پایین نوزاد و اختلالات رشد می‌شود.

تشخیص کم‌ کاری تیروئید در دوران بارداری
کم‌کاری و پرکاری تیروئید در دوران بارداری با توجه به علائم بیمار، معاینه بالینی و آزمایش خونی تشخیص داده می‌شود که برای اندازه‌گیری غلظت هورمون محرک تیروئید (TSH) و هورمون‌های تیروئید T۴ برای کم‌کاری تیروئید و همچنین T۳ برای پرکاری تیروئید انجام می‌شود.

درمان کم‌ کاری تیروئید در بارداری
برای درمان کم‌ کاری تیروئید باید هورمونی جایگزین شود که غده تیروئید بیمار دیگر قادر به تولید آن نیست. پزشکان معمولاً لووتیروکسین را تجویز می‌کنند که داروی هورمون تیروئیدی مانند هورمون T۴، یکی از هورمون‌های تولید شونده توسط غده تیروئید، است. مصرف لووتیروکسین خطری برای نوزاد ندارد و مصرف آن تا زمانی که غده تیروئید خود نوزاد بتواند هورمون تیروئید را تولید کند، بسیار مهم است. غده تیروئید هورمون دیگری به نام T۳ را نیز تولید می‌کند. هورمون T۳ نمی‌تواند مانند هورمون T۴ در اوایل بارداری وارد مغز جنین شود؛ در عوض هورمون T۳ مورد نیاز جنین از هورمون T۴ ساخته می‌شود. T۳ در بسیاری از داروهای تیروئیدی تهیه شده از تیروئید حیوانی، مانند آرمور تیروئید وجود دارد، اما این دسته از داروها کمکی به رشد مغز جنین نمی‌کند. این داروها حاوی مقدار زیادی هورمون T۳ دارند و هورمون T۴ به حد کافی در آنها وجود ندارد و مصرف آنها در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. متخصصین فقط مصرف لووتیروکسین (T۴) را در دوران بارداری توصیه می‌کنند. برخی بانوان مبتلا به کم‌ کاری تیروئید تحت بالینی، نوع خفیفی از بیماری بدون علائم مشخص، نیازی به درمان ندارند. چنانچه قبل از بارداری دچار کم‌کاری تیروئید بوده‌اید و لووتیروکسین مصرف کرده‌اید، باید دوز مصرف دارو را پس از حاملگی افزایش دهید. اکثر متخصصین تیروئید توصیه می‌کنند که از همان ابتدای بارداری هر هفته دو دوز اضافی داروی تیروئید مصرف کنید. به محض آن که از بارداری خود مطمئن شدید، با پزشک معالجتان تماس بگیرید. پزشک احتمالاً توصیه می‌کند که آزمایش هورمون تیروئید در نیمه نخست بارداری هر ۶ ـ ۴ هفته یکبار و حداقل یک مرتبه پس از هفته سی‌ام انجام شود. ممکن است لازم باشد که دوز دارو را چند بار در دوران حاملگی تغییر دهید.

التهاب تیروئید بعد از زایمان
التهاب تیروئید بعد از زایمانتیروئیدیت پس از زایمان به التهاب تیروئیدی گفته می‌شود که از هر ۲۰ مادر یک نفر در یک سال نخست بعد از وضع حمل دچار آن می‌شود. تیروئیدیت در بانوان مبتلا به دیابت نوع یک شایع‌تر است. این التهاب باعث می‌شود که هورمون تیروئید ذخیره شده از غده تیروئید به بیرون تراوش کند. این نشت در ابتدا غلظت هورمون تیروئید را در خون افزایش می‌دهد و به پرکاری تیروئید دامن می‌زند. این پرکاری تیروئید تا سه ماه طول می‌کشد و پس از آن آسیب وارد شده به غده تیروئید موجب کم‌کاری آن می‌شود. کم‌ کاری تیروئید گاهی تا یک سال بعد از زایمان ادامه دارد. بااین حال کم‌کاری تیروئید بعضی مادران خود به خود برطرف نمی‌شود. تمام بانوان مبتلا به تیروئیدیت بعد از زایمان هر دو مرحله را تجربه نمی‌کنند؛ برخی فقط فاز کم‌ کاری و عده‌ای فقط فاز پرکاری را پشت سر می‌گذارند.

علائم التهاب تیروئید بعد از زایمان
مرحله پرکاری تیروئید غالباً علائمی ندارد یا علائم آن خفیف است. این علائم شامل تحریک‌پذیری، دشواری در تحمل کردن گرما، خستگی، اختلالات خواب و تپش قلب می‌شود. علایم مرحله کم‌ کاری تیروئید گاهی با افسردگی بعد از زایمان، یعنی خستگی و دمدمی مزاجی معمول پس از تولد نوزاد، اشتباه گرفته می‌شود. علائم کم‌ کاری تیروئید شامل دشواری در تحمل سرما، خشکی پوست، مشکل در تمرکز کردن و گزگز دست، بازو و پا می‌شود. اگر در چند ماه نخست بعد از زایمان با این علائم روبرو شدید یا دچار افسردگی بعد از زایمان شدید، باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

علل تیروئیدیت بعد از زایمان
التهاب تیروئید بعد از زایمان نوعی اختلال خودایمنی مشابه بیماری هاشیموتو است. اگر دچار تیروئیدیت بعد از زایمان هستید، احتمالاً به نوع خفیفی از تیروئیدیت خودایمنی مبتلا بوده‌اید که بعد از زایمان تشدید شده است.

تشخیص تیروئیدیت پس از زایمان
اگر علائم تیروئیدیت بعد از زایمان را دارید، پزشک دستور آزمایش خون را برای بررسی غلظت هورمون تیروئید در خون می‌دهد.

درمان التهاب تیروئید بعد از زایمان
مرحله پرکاری تیروئید مربوط به التهاب تیروئید بعد از زایمان، به ندرت نیاز به درمان پیدا می‌کند. پزشک داروهای مسدودکننده بتا را در صورت بروز علائم آزاردهنده تجویز می‌کند، این نوع داروها ضربان قلب را آهسته می‌کند. مصرف داروهای ضدتیروئیدی برای درمان تیروئیدیت بعد از زایمان مفید نیست، اما اگر مادر دچار بیماری گریوز باشد، بیماری پس از وضع حمل تشدید می‌شود و مادر به داروهای ضدتیروئید نیاز پیدا می‌کند. احتمال بروز علائم در مرحله کم‌ کاری تیروئید بیشتر است. پزشکان داروهای هورمون تیروئید را برای رفع علائم تجویز می‌کنند. چنانچه کم‌کاری تیروئید خود به خود برطرف نشود، مادر باید داروهای هورمون تیروئید را تا پایان عمر مصرف کند.

سوالات رایج
آیا شیر دادن به نوزاد در زمان مصرف داروهای ضدتیروئید، مسدود کننده‌های بتا یا هورمون تیروئید ایمن است؟
مصرف بعضی داروهای مسدود کننده بتا در دوران شیردهی مشکلی را ایجاد نمی‌کند، چون فقط مقدار کمی از دارو وارد شیر مادر می‌شود. بهترین کار این است که پایین‌ترین دوز دارو برای تسکین علائم مصرف شود. چون فقط مقدار کمی از داروی هورمون تیروئید از راه شیر مادر به نوزاد می‌رسد، مصرف آن در دوران شیردهی برای نوزاد خطرناک نیست. اما اگر مادر داروهای ضدتیروئیدی مصرف کند، پزشک دوز داروها را به حداکثر ۲۰ میلی گرم متیمازول کاهش می‌دهد، تجویز ۴۰۰ میلی گرم PTU نیز انتخاب دیگری است که البته کمتر رایج است.
بانوان باردار مبتلا به بیماری تیروئید چه نکات تغذیه‌ای را باید در دوران حاملگی رعایت کنند؟
چون غده تیروئید ید برای تولید هورمون تیروئید مصرف می‌کند، ید ماده معدنی مهمی برای بانوان باردار محسوب می‌شود. جنین در رحم مادر ید را از تغذیه مادر دریافت می‌کند. بنابراین در دوران بارداری به ید بیشتری، حدوداً ۲۵۰ میکروگرم در روز نیاز دارید. لبنیات، غذاهای دریایی، تخم مرغ، گوشت، ماکیان و نمک یددار منابع مناسبی برای دریافت ید هستند. متخصصین مصرف ویتامین مخصوص دوران بارداری حاوی ۱۵۰ میکروگرم ید را، به ویژه در صورت مصرف نکردن نمک یدیدار توصیه می‌کنند. به علاوه چون نوزادان ید را از شیر مادر دریافت می‌کنند، در دوران شیردهی نیز به ید بیشتری نیاز دارید. البته دریافت بیش از اندازه ید از مکمل‌هایی مانند جلبک نیز بروز مشکلات تیروئید را در پی دارد. از پزشک معالجتان بخواهید که رژیم غذایی مناسب و مکمل‌های لازم را توصیه کنند.
کارآزمایی بالینی چیست و آیا استفاده از آنها مناسب است؟
کارآزمایی بالینی بخشی از پژوهش بالینی است و در بطن تمامی پیشرفت‌های پزشکی قرار می‌گیرد. کارآزمایی بالینی روش‌های جدیدی را برای پیشگیری، تشخیص یا درمان بیماری‌ها جستجو می‌کند. پژوهشگران کارآزمایی بالینی را برای بررسی جنبه‌های دیگر مراقبت از بیماران، مانند بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ناراحتی‌های مزمن به کار می‌گیرند. برای اطمینان از مناسب بودن بهره‌گیری از کارآزمایی بالینی با پزشک معالجتان مشورت کنید.