عدم تخمک گذاری در زنان، علل و علائم

عدم تخمک گذاری شرایطی است که در آن تخمدان ماهیانه به عنوان بخشی از سیکل عادی زن در سال‌های باروری، یک تخم رسیده را آزاد نمی‌کند. طبیعتا وقتی هیچ تخمی برای اسپرم وجود نداشته باشد، زن باردار نمی‌شود. بنابراین، تخمک گذاری عامل اصلی در ناباروری است.
با وجود اینکه عدم تخمک گذاری و نقش آن در ناباروری مسئله‌ای ساده به نظر می‌رسد، اما چنین شرایطی کاملا پیچیده است. عدم تخمک گذاری علل مختلفی دارد، که از رژیم غذایی و ورزش تا اختلالات پیچیده در روابط بین غده‌های کوچک مغز که مسئول کنترل عملکردهای اساسی بدن هستند، متغیر است. کشف عدم تخمک گذاری کار دشواری است. به نظر می رسد که برخی از زنان دوره‌ی قاعدگی منظم دارند، حتی اگر تخمک گذاری در آنها انجام نشود. در اکثر زنانی که تخمک گذاری انجام نمی‌شود، قاعدگی نیز اتفاق نمی‌افتد (آمنوره) یا قاعدگی به طورمنظم اتفاق نمی‌افتد (اولیگومنوره). به دلیل وجود چنین احتمالی، معمولا وجود قاعدگی کوتاه، بدون درد، خفیف و نامنظم هشدار دهنده‌ی عدم تخمک گذاری است.
توجه به تفاوت‌های فردی در خانم‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است. به عنوان مثال، در برخی از خانم‌ها مکانیسم‌های بازخوردی غدد درون ریز بسیار خوب و ساختار یافته‌ است و در آنها هرماه صرف نظر از هر اتفاقی که بیافتد، به طور منظم تخمک گذاری انجام می‌شود. در برخی دیگر، عملکرد غدد درون ریز به نحوی است که بیشتر به وقفه حساس است. چنین خانم‌هایی اگر متوجه هرمورد غیر طبیعی در سیکل طبیعی قاعدگی شدند باید فورا به متخصص مراجعه کنند. علل مختلفی برای عدم تخمک گذاری در زنان وجود دارد اما تشخیص و اقدام زود هنگام برای درمان به متخصص در انتخاب بهترین روش درمان کمک می‌کند.

علل
شناسایی برخی از علل عدم تخمک گذاری کاری آسان و شناسایی برخی دیگر کار سختی است. برخی از علل احتمالی عدم تخمک گذاری عبارتند از:
ورزش زیاد و کاهش وزن
ورزش طولانی مدت و شدید، مانند دویدن، مانع تولید هورمون‌های گنادوتروپین از هیپوتالاموس مغز و در نتیجه باعث ایجاد اختلال در سیکل تخمک گذاری می‌شود.
این نوع از عدم تخمک گذاری معمولا با آمنوره همراه است و پس از اصلاح رژیم غذایی، قاعدگی به حالت طبیعی برمی‌گردد، بنابراین بیشتر به فیزیولوژی بدن مربوط است.
استرس
ب و دیگر انواع استرس‌های احساسی نیز ممکن است بر روند طبیعی تخمک گذاری تاثیر گذارند. برخی از زنان قادرند خود استرس موجود در زندگی روزمره را برطرف کنند در حالی که برخی برخی دیگر نیاز به مراجعه به روانپزشک یا روان درمانگر دارند. گاهی اوقات در اثر درمان و دارو، زنان متوجه می‌شوند که تردیدها و دودلی‌های نهفته اما مهمی نسبت به باردار شدن دارند.

داروها
یکی دیگر از عواملی که باعث عدم تخمک گذاری می‌شود، مصرف طولانی مدت برخی از داروها است. گاهی قرص‌های استروئیدی پیشگیری از بارداری باعث عدم تخمک گذاری می‌شوند. این قرص‌ها با ایجاد اختلال در محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- تخمدان باعث عدم تخمک گذاری و در نتیجه جلوگیری از بارداری می‌شوند. در زنانی که مدت طولانی داروهای تزریقی ضد بارداری استروئیدی مصرف می‌کنند، به احتمال زیاد اثر این داروها باعث ایجاد آمنوره می‌شود.

علل دیگر
علل دیگری که باعث عدم تخمک گذاری می‌شوند شامل عدم تعادل استروژن یا پروژسترون (اختلال هورمونی)، اختلال در عملکرد جسم زرد، هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، نارسایی زودرس تخمدان و هیپرپرولاکتینمی است.

علائم
برخی از علائم عدم تخمک گذاری عبارتند از:
قاعدگی نامنظم (دو مرتبه در یک ماه)
کاهش مقدار خون قاعدگی
عدم وجود درد در هنگام قاعدگی
این علائم فقط نشان دهنده‌ی عدم تخمک گذاری نیستند، بلکه ممکن است نشان دهنده‌ی بیماری‌ها و مشکلات دیگری نیز باشند. به عنوان مثال، تغییرات هورمونی ناشی از استرس نیز ممکن است باعث قاعدگی نامنظم شوند اما پس از رفع استرس، این مشکل نیز به خودی خود برطرف می‌گردد.
همچنین ممکن است فرد قاعدگی منظم داشته اما همزمان به عدم تخمک گذاری مبتلا باشد. در حقیقت، بسیاری از زنان تا زمانی که اقدام به بارداری نکنند، متوجه عدم تخمک گذاری نخواهند شد.

عوارض
هیچ تضمینی وجود ندارد که حتی وقتی تخمک گذاری به طور طبیعی انجام می‌شود، فرد باردار شود. وقتی که تخمک گذاری در زن انجام نشود، او قادر به بارداری نخواهد بود زیرا تخمی برای لقاح وجود ندارد. اگر تخمک گذاری به طور نامنظم انجام شود، احتمال بارداری زن نیز کاهش می‌یابد زیرا تخمک کمتری تولید می‌شود.
علاوه بر موارد بالا، تخمک گذاری در سنین بالا نیز باعث تولید تخم‌های با کیفیت نمی‌شود و ممکن است عمل لقاح نیز در سنین بالا کمتر انجام شود. همچنین، تخمک گذاری نامنظم به معنی اختلال هورمون‌های بدن زن می‌باشد.
وجود اختلالات هورمونی باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود که عبارتند از:
کاهش خاصیت باروری مخاط دهانه رحم
نازک‌تر یا ضخیم شدن اندومتریوز (محل نگهداری تخم بارور شده)
کاهش غیر طبیعی سطح پروژسترون
فاز لوتئال کوتاه

تشخیص
پزشک سوالاتی در مورد سیکل قاعدگی از بیمار می‌پرسد. اگر بیماری به نامنظمی یا عدم قاعدگی دچار باشد، پزشک به اختلال عملکرد تخمدا‌ن‌ها شک می‌کند. همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که به مدت چند ماه در خانه درجه حرارت پایه‌ی بدن خود را اندازه‌گیری و ثبت کند.
سپس پزشک تعدادی آزمایش‌ خون برای بیمار تجویز می‌کند تا سطح هورمون‌های او را بررسی کند. یکی از این آزمایش‌ها شامل بررسی مقدار پروژسترون در خون روز بیست و یکم است.
پس از تخمک گذاری، مقدار پروژسترون خون افزایش می‌یابد. اگر سطح پروژسترون موجود در خون بیمار افزایش نیافته باشد، احتمالا تخمک گذاری انجام نشده است. همچنین ممکن است پزشک سونوگرافی نیز برای فرد تجویز کند. به وسیله سونوگرافی می‌توان اندازه و شکل رحم و دستگاه تناسلی زن را بررسی کرده و به وجود تخمدان‌های پلی کیستیک، که یکی از علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند، پی برد.
همچنین می‌توان از سونوگرافی برای بررسی میزان رشد فولیکول و تخمک گذاری نیز استفاده کرد، هرچند این کار معمولا انجام نمی‌شود. در چنین مواردی، بیمار باید در طول یک تا دو هفته، چندین سونوگرافی انجام دهد.

درمان
تغییر سبک زندگی
درمان عدم تخمک گذاری به علت آن بستگی دارد. برخی از موارد عدم تخمک گذاری، با تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی درمان می‌شوند.
اگر کمبود وزن یا انجام حرکات ورزشی سنگین باعث عدم تخمک گذاری شده باشند، افزایش وزن و کاهش حرکات شدید ورزشی می‌تواند مجددا باعث شروع تخمک گذاری گردد.
در مورد چاقی نیز همین نکته صادق است. اگر فرد اضافه وزن داشته باشد، حتی کاهش ده درصد از وزن کنونی‌اش برای شروع مجدد تخمک گذاری کافی خواهد بود.

داروهای باروری
رایج‌ترین روش برای درمان عدم تخمک گذاری، مصرف داروهای باروری است. معمولا کلومید اولین داروی باروری است که برای بیمار تجویز می‌شود. کلومید در ۸۰ درصد از زنان مبتلا به عدم تخمک گذاری، باعث تخمک گذاری شده و همچنین باعث می‌شود ۴۵ درصد از این زنان در طول شش ماه پس از درمان، باردار شوند. اگر کلومید برای فرد موثر نبود، داروهای باروری دیگری نیز وجود دارد که پزشک می‌تواند آنها را تجویز کند.

درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
در زنانی که به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، داروهای محرک انسولین، مانند متفورمین، به شروع مجدد تخمک گذاری کمک می‌کنند. یک دوره درمان شش ماهه نیاز است تا متفورمین در بدن فرد اثر کند. پس از شش ماه، فرد باید آزمایش بارداری بدهد. ثابت شده است که اگر مصرف متفورمین به تنهایی موثر نبود، مصرف همزمان دیگر داروهای باروری باعث افزایش شانس بارداری در زنانی می‌شود که داروی باروری به تنهایی منجر به تخمک گذاری در آنها نشده است. داروی ضد سرطان لتروزول (فمارا) برای تحریک تخمک گذاری در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک موثرتر خواهد بود.

درمان نارسایی زودرس تخمدان
اگر علت عدم تخمک گذاری، نارسایی زودرس یا ذخیره‌ی کم تخمدان باشد، داروهای باروری برای فرد موثر نخواهند بود. اما این گفته بدین معنی نیست که فرد با تخم‌های خود باردار نخواهد شد. برخی از زنان نمی‌توانند با تخم‌های خود باردار شوند و نیاز به استفاده از روش درمانی آی وی اف و استفاده از تخم اهدایی دارند.