مشکلات نوزاد نارس، آیا میدانید؟

تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می‌شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم می‌شود.
تجارب اولیه دوران کودکی (که عبارت است از رشد پیش از زایمان تا ۸ سالگی) پایه‌هایی حیاتی را برای تمام دوران زندگی بنا می‌کنند و سرمایه‌گذاری در سال‌های اولیه یکی از بزرگ‌ترین پتانسیل‌ها را برای کاهش بی‌عدالتی‌های سلامت درون یک نسل فراهم می‌آورد مزایای سرمایه‌گذاری برای ارتقا سلامتی در این دوران عبارت است از سلامتی کودکان خردسال، بهبود سلامتی در سراسر دوران زندگی و بازده اقتصادی به جامعه از طریق کاهش هزینه‌های مراقبتی و افزایش بهره‌وری اقتصادی. اثرات یک شروع خوب در زندگی، یعنی حمایت مناسب از مادران و فرزندان برای یک عمر باقی می‌ماند. کندی رشد و ضعف حمایتی می‌تواند باعث افزایش خطرات جسمانی در طول زندگی و کاهش قدرت ادراکات احساسی - عملکردی در دوران بزرگسالی گردد. تکامل کودک از دوران جنینی آغاز می‌شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دوران بارداری، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم می‌شود. مهم‌ترین دوران تکامل مغزی کودک در دوسال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه‌ای بر عملکرد ذهنی، جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی کودک دارد. سن بارداری یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین کننده بقای نوزاد می‌باشد.

سن حاملگی
در سال ١٣۴٠ شمسی سازمان بهداشت جهانی، «سن حاملگی» را به‌عنوان معیاری برای تعریف نوزادان زودرس معرفی کرد. طبق نظر این سازمان، زایمان پره ترم به زایمانی اطلاق می‌شود که جنین پس از ٢٠ هفتگی کامل بارداری و قبل از تکمیل ٣٧ هفتگی بارداری متولد شود. نوزادی که حاصل چنین زایمانی باشد زودرس بوده و مشکلاتی، حیات وی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از علل اصلی مرگ و میر نوزادان در کشور‌های پیشرفته، زایمان زودرس (پره ترم) بوده است. نوزادان به‌دلایل مختلف در معرض خطر‌های بیشتری برای عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت، از جمله ناتوانی جسمی و تکامل ذهنی هستند. در ۲ سال اول زندگی نوزاد نارس احتمالا از نظر رشدی نسبت به نوزاد ترم (رسیده) هم سن خود، عقب‌ماندگی جسمی دارد، اما انتظار بر این است که این نوزاد نیز همان توالی شاخص‌های رشدی هر کودک دیگری را بگذراند. این تاخیر در رشد نوزاد نارس در حدود ۲ سالگی به تدریج جبران خواهد شد و هنگامی که کودک به سنین پیش از مدرسه رسید، ۲ تا ۴ ماه تفاوت از لحاظ سن یا رشد مشکلی برای کودک در میان هم سالانش ایجاد نمی‌کند. اما باید در مورد اختلالات یادگیری در ایشان، هوشیار بود، زیرا این اختلالات، که ناشی از نارسی است، در سال‌های اولیه مدرسه خود را نشان می‌دهند. زایمان زودرس یک حادثه جدی برای مادر و نوزاد بوده و در ۵-۱۰% از حاملگی‌ها رخ می‌دهد. اما شیوع آن بسته به جمعیت‌های مختلف و وضعیت اقتصادی و اجتماعی در جوامع مختلف متفاوت می‌باشد. اما با همین میزان شیوع به‌عنوان عامل دو سوم از مرگ و میر‌های دوران بارداری و نوزادی شناخته می‌شود.

علل تولد نوزاد نارس
علل تولد نوزاد نارس چند عاملی بوده و شامل واکنش‌های متقابل پیچید‌های بین عوامل جنینی، رحمی و مادری است. مانند مشکلات جفتی، بارداری دوقلو یا بیشتر، عفونت در مادر، مشکلات رحم یا گردن رحم، مصرف الکل، سیگار، مواد مخدر، دارو‌های غیرمجاز حین بارداری و سبک زندگی مادر می‌باشد. این فاکتور‌ها از طریق مکانیسم‌های مختلف نظیر کاهش خو‌ن‌رسانی رحمی- جفتی، ناتوانی رحم در نگهداری جنین به علت‌هایی مانند اختلالات دهانه رحم، مشکلات ساختاری رحم، پارگی پیش از موعد پرده‌های جنینی (که می‌توانند به علل مانند عفونت‌های دوران بارداری و ضربه‌های فیزیکی باشد)، شغل مادر (به‌دلیل بلند کردن اجسام سنگین، تماس با مواد شیمیایی و...)، عدم دریافت مراقبت کافی در دوران بارداری و.. ایجاد شود. بررسی هر یک از این علل و مکانیسم‌های مربوطه نیازمند صرف وقت بسیار می‌باشد که در این محدوده نمی‌گنجد.

عوارض و مشکلات نوزادان نارس
زایمان زودرس و نارسی نوزاد یکی از مشکلات عمده بهداشتی محسوب می‌شود و از شایع‌ترین علل مرگ‌های نوزادی است. این نوزادان در معرض عوارض زیادی از جمله سندرم زجر تنفسی، بیماری‌های مزمن ریوی، خونریزی داخل بطنی مغزی، عوارض ذهنی و عصبی درازمدت، آنتروکولیت نکروزان (یک بیماری گوارشی) و اختلال تکامل حسی- عصبی قرار دارند. این نوزادان بدلیل عدم کارایی و تکامل سیستم‌های بدن دچار رنگ پریدگی، مشکلات تنفسی، تشنج، ناتوانی در تغذیه، زردی و... شوند لذا این نوزادان نیازمند توجه بیشتری می‌باشند.

درمان
نوزادان نارسی که به واحد مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) منتقل می‌شوند به دقت از لحاظ عفونت و تغییرات در تنفس و ضربان قلب تحت مراقبت قرار می‌گیرند. تا زمانی که این نوزادان نتوانند درجه حرارت بدن‌شان را حفظ کنند، در انکوباتور (تخت‌های مخصوصی برای گرم نگهداشتن، اکسیژن‌رسانی و...) تحت مراقبت قرار می‌گیرند. این نوزادان در صورتی‌که منع تغذیه از را دهان را نداشته باشند، می‌توانند تغذیه با شیر مادر را شروع کنند. اما در این نوزادان بدلیل ضعف و ناتوانی نوزاد، مدت زمان شیردهی طولانی‌تر بوده و نیازمند صبر و حوصله مادر می‌باشد. برای این نوزادان توصیه می‌شود که مادر نوزاد را حتی در زمانی که تغذیه دهانی انجام نمی‌شود در آغوش گرفته یا حداقل تماس پوستی با او داشته باشد. هرچه تماس پوستی بین مادر و نوزاد بیشتر باشد، منجر به آرامش در کودک گشته که باعث ثبات علائم حیاتی نوزاد می‌شود. تحقیقات بسیاری بیانگر این مطلب بوده‌اند که لمس نوزاد توسط مادر باعث تنظیم ضربان قلب و تنفس و آرامش نوزاد می‌شود. در شرایطی که نوزاد قادر به تغذیه دهانی نباشد معمولا از راه لوله بینی یا تزریق داخل وریدی تغذیه می‌شوند. تغذیه از راه لوله تا زمانی که نوزاد آنقدر بالغ شود که بتواند نفس بکشد، بمکد و ببلعد و از راه پستان یا بطری تغذیه شود، ادامه پیدا می‌کند. نوزادان بسیار نارس و بیمار بسته به مشکلات پزشکی‌شان نیاز به درمان اختصاصی دارند. نوزادانی که نیاز به کمک برای تنفس دارند را زیر اکسیژن یا ونتیلاتور (دستگاهی که به ورود و خروج هوا به ریه‌ها کمک می‌کند) قرار می‌دهند. درمان‌های دارویی و جراحی بسته به وضعیت نوزاد ممکن است لازم باشد.

پس از ترخیص از بیمارستان
این نوزادان در مقایسه با نوزادان رسیده و ترم، تعداد دفعات بیداری بیشتری داشته، لذا در این مورد نگران نباشید، بدلیل ضعف جسمانی که دارند، نیازمند صبر و حوصله بیشتری برای تغذیه می‌باشند و لذا ممکن مادر مجبور شود حتی ساعت‌ها برای تغذیه او وقت بگذارد. این نوزادان بسیار ساده‌تر از نوزادان هم سن و سال خود، بیمار می‌شوند؛ بنابراین نیازمند توجه و مراقبت بیشتر می‌باشند. بهتر است که برای معاینات دوره‌ای و واکسیناسیون منظم با مراکز بهداشتی یا پزشک خود در ارتباط منظم باشید. این نوزاد در خطر سندرم مرگ ناگهانی بیشتر از سایر نوزادان قرار دارند، بنابراین مراقب باشید که نوزاد روی شکمش نخوابد. این کار احتمال بروز این نشانگان را کاهش می‌دهد.

پیشنهادات
یک سری از عوامل بروز زایمان زودرس و نارسی نوزاد براحتی توسط مادر قابل کنترل و پیشگیری می‌باشند. به طور مثال سبک زندگی مادر که شامل تغذیه، فعالیت‌های فیزیکی، مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، کنترل استرس، مراقبت از خود، شغل می‌باشد، از جمله عواملی است که می‌شود بیشترین تغییرات را بر روی آن اعمال کرد. به طور مثال ترک سیگار، الکل و مواد مخدر، کاهش فعالیت‌های شدید فیزیکی، بلند نکردن اجسام سنگین و... همه این موارد ذکر شده به وسیله ترکیبی از تلاش‌ها برای افزایش آگاهی، تغییر رفتار و ایجاد محیط‌های سالم بهداشتی قابل حصول است همچنین با توجه به اهمیت زایمان زودرس و متفاوت بودن سبک زندگی در جوامع مختلف اصلاح عوامل خطر مرتبط با زایمان زودرس در سبک زندگی زنان حامله در جامعه ضرورت دارد.