حس استقلال در کودکان، سن و زمان شروع

در دورهٔ نوزادی، فرزندتان هیچ درکی از خودش به عنوان یک موجود منفرد و جدا از دیگران ندارد. او فکر می‌کند شما دو نفر یکی هستید و تشخیص نمی‌دهد که دست‌های و پاهای کوچکش که جلوی او تکان می‌خورد متعلق به خودش است. اما به مرور زمان و با رشد فیزیکی و ذهنی کودک،‌ او به‌ تدریج می‌فهمد که یک فرد مجزاست که بدن، افکار و احساسات خود را دارد و البته کم‌کم هم می‌خواهد که کارها را به روش خودش انجام دهد. در این مطلب می‌توانید با شروع حس فردیت و استقلال در کودک، روند این شکل‌گیری، راهکارهای کمک به رشد این ویژگی در کودک و موارد تأخیر در این حس در کودکان شیرخوار آشنا شوید.

سن و زمان شروع احساس فردیت و استقلال در کودک
رشد و گسترش حس فردیت کودک سال‌ها زمان می‌برد. کودک در حدود شش یا هفت ماهگی شروع به تشخیص این امر می‌کند که او از شما جداست و شما می‌توانید او را ترک کنید. اضطراب جدایی معمولاً در همین زمان ظاهر می‌شود و می‌تواند در سال دوم زندگی کودک هم ادامه یابد.
اما وقتی کودکتان اجتماعی‌تر می‌شود و اطمینان بیشتری پیدا می‌کند که شما هر بار که او را در مهدکودک یا پیش کسی می‌گذارید در نهایت برمی‌گردید، می‌تواند به جلو حرکت کند و روی شکل دادن به هویت خودش کار کند. در دورهٔ نوپایی،‌ استقلال رو به افزایش او ممکن است آن‌قدر شکوفا شده باشد که ایجاد مشکل کند. اینکه او می‌خواهد کارها را به روش خودش انجام دهد، حرف اصلی در بسیاری از مشاجره‌ها و اختلاف‌های بین شماست.

روند شکل‌گیری حس فردیت و استقلال در کودک
همین‌طور که جسم کودک شما با گذشت زمان رشد می‌کند، احساسات او نیز رشد می‌یابد. یکی از این حس‌ها احساس فردیت و به وجود آمدن حس استقلال در کودکان است که سیر رشد حس فردیت در کودکان شیرخوار می‌تواند به شکل زیر باشد:
یک تا شش ماهگی: تا شش ماهگی، کودکتان خودش را کاملاً با مراقبان اصلی‌اش یکی می‌داند. در طول آن چند ماه اول که در حال کنترل پیدا کردن روی حرکات و رفلکس‌های ابتدایی خودش است، حتی نمی‌تواند دربارهٔ فرایند شکل دادن به هویتش فکر کند. نگرانی اصلی او تأمین نیاز فوری‌اش به شیر، عشق و توجه است. در حدود چهار ماهگی و وقتی کودکتان می‌فهمد که می‌تواند با گریه کردن توجه شما را به خودش جلب کند، ممکن است متوجه جوانه زدن حس استقلال در او شوید. این یکی از اولین قدم‌ها در فهم این موضوع است که او ارادهٔ مستقلی دارد و نوع رفتارش می‌تواند روی دیگران، به ویژه شما تأثیر بگذارد.
یک پژوهش مهم نشان داده است که کودکان دقیقاً چقدر از وجود فردی خودشان ناآگاه هستند. در این پژوهش،‌ محققان تعداد زیادی کودک زیر یک سال را جلوی آینه گذاشتند تا ببینند که آیا آنها می‌فهمند که بازتاب داخل آینه‌ها عکس خودشان است یا خیر و پاسخ این بود که آنها نفهمیدند. هر کودکی به تصویر خودش در آینه ضربه می‌زد طوری که انگار در حال دیدن یک کودک دیگر است و وقتی محققان روی بینی کودکان رژ لب قرمز زدند و آنها را دوباره جلوی آینه قرار دادند، کودکان همواره تلاش کردند که به بینی داخل آینه دست بزنند و نه بینی خودشان.
هفت تا ۱۲ ماهگی: در حدود هفت ماهگی، کودک شما تشخیص می‌دهد که او مستقل و جدا از شماست. اگرچه این نقطهٔ عطف شناختی هیجان‌انگیز است اما فهم تازهٔ او از این جدا بودن می‌تواند کودک را مضطرب کند. او می‌داند که شما می‌توانید او را ترک کنید اما نمی‌داند که شما همیشه برمی‌گردید، بنابراین وقتی او را برای حتی یک دقیقه ترک می‌کنید، احتمالاً به گریه می‌افتد.
سعی نکنید وقتی حواسش نیست و پشتش به شماست از خانه خارج شوید، برای مثال، وقتی در مهدکودک است. این کار به کنار آمدن او با اضطراب جدایی کمکی نخواهد کرد و تنها ممکن است او را بیشتر بترساند که شما برنمی‌گردید. پس یادتان باشد هرچه هم که سخت است اما با او خداحافظی کنید و درحالی‌که شما را نگاه می‌کند ترکش کنید.
۱۳ تا ۲۴ ماهگی: اکنون کودک در حال پیشرفت در تمایز نهادن میان خودش با شما و جهان اطرافش است. در همان پژوهشی که در بالا ذکر شد، پژوهشگران روی بینی کودکان ۲۱ ماهه را رژ لب زدند. وقتی این کودکان به آینه نگاه کردند به بینی خوشان دست زدند، آنها حالا می‌فهمیدند که بازتاب روی آینه‌ها عکس‌ خودشان است. ممکن است هنوز وقتی کودک دو ساله خود را در مهدکودک یا نزد پرستار بچه می‌گذارید ناراحت شود اما اکنون زودتر حالش خوب و آرام می‌شود، زیرا احساس امنیت بیشتری دارد. تجربه و حافظهٔ در حال رشد کودک به او آموخته است که شما پس از مدتی برمی‌گردید. شما با نشان دادن مداوم عشق و توجه‌تان به او،‌ اعتمادش را جلب کرده‌اید.
همچنین همین اطمینان است که به او اعتمادبه‌نفس لازم برای ابراز وجود را می‌دهد. اصرار او برای پوشیدن یک شلوار آبی‌رنگ برای پنجمین شب پیاپی، اینکه فقط غذاهای خاصی را می‌خورد و اینکه می‌خواهد خودش در صندلی کودک بنشیند همگی نشانه‌هایی از استقلال در حال رشد اوست.
۲۵ تا ۳۶ ماهگی: بین دو و سه سالگی، ‌کودک نوپای شما تلاش برای کسب استقلال را ادامه خواهد داد. او در حال کشف محیط اطرافش از شما فاصله می‌گیرد و به آزمایش محدودیت‌هایش ادامه خواهد داد مثل خط‌خطی کردن دیوارها، حتی اگر به او بگویید این کار را نکند. در واقع، «خودم می‌تونم» احتمالاً یکی از مکررترین جمله‌هایی است که از کودک نوپایتان خواهید شنید.

راهکارهای کمک به رشد حس استقلال در کودک
والدین نقش مهمی در میزان پیشرفت و رشد حس استقلال در کودکشان و کم شدن اضطراب جدایی او دارند. برای افزایش حس استقلال در کودکان می‌توانید راه‌های زیر را امتحان کنید:
به پیوند عاطفی اهمیت زیادی بدهید: کودک قبل از اینکه بتواند از شما دور شود و به کاوش و بررسی جهان اطرافش بپردازد نیازمند داشتن یک پیوند عاطفی مطمئن با شماست، پس همیشه و به طور مداوم به کودکتان عشق بورزید و از او حمایت کنید. در این صورت کودک اعتماد و اطمینانی را که برای ایستادن روی پای خودش نیاز دارد به دست می‌آورد.
گریه‌هایش را سریع پاسخ دهید: از همان زمان تولدش‌ به گریه‌های کودکتان فوراً پاسخ دهید. با شیر دادن و تغذیه کردن او وقتی گرسنه است،‌ عوض کردن پوشکش وقتی کثیف شده‌ و لبخند زدن و صحبت کردن با او وقتی هشیار است،‌ یک پیوند عاطفی ضروری و حیاتی را بین خودتان ایجاد کنید.
با او بازی کنید: شما می‌توانید برای افزایش فهم کودک از جدایی و بازگشت، بازی‌هایی را با او انجام دهید تا یاد بگیرد وقتی او را برای مدت کوتاهی ترکش می‌کنید وحشت نکند. برای مثال، با پوشاندن صورتتان یا خم کردن سرتان پشت وسایل خانه با او دالی‌موشه بازی کنید یا یک اسباب‌بازی را زیر پتو پنهان کنید و با هم آن را پیدا کنید. این بازی‌ها نه تنها درسی را به کودک می‌آموزد، بلکه حس نزدیکی و صمیمیت او را با شما بیشتر می‌کند.
حس استقلالش را افزایش دهید: برای افزایش حس استقلال،‌ کودک به امتحان کردن محدودیت‌هایش و بررسی و کاوش در محیط اطرافش نیاز دارد، بنابراین محیط خانگی ایمنی برای او فراهم کنید. به جای اینکه دنبالش بدوید و هر بار به چیز خطرناکی دست می‌زند بگویید «نه»، وسایل خطرناک را از دسترسش دور کنید و وسایل بی‌خطر زیادی در دسترسش بگذارید.
این حس کودک را تشویق کنید: استقلال و فردیت در حال رشد کودکتان را تشویق کنید؛ به او حق انتخاب بدهید و امکان انجام کارهایی که خودش می‌تواند به تنهایی انجام دهد را به او بدهید. حق انتخاب بین دو لباس یا دو میان‌وعده، فعالیت و بازی روزانه به کودکتان امکان فکر کردن و تصمیم‌گیری می‌دهد و ترغیب او به نوشیدن از یک لیوان یا گذاشتن اسباب‌بازی‌هایش در جعبه‌شان به او نشان می‌دهد که کم‌کم می‌تواند خودش از خودش مراقبت کند.
عشق و توجه‌تان را کم نکنید: به یاد داشته باشید تنها به این دلیل که کودکتان کم‌کم حس استقلال و فردیت پیدا می‌کند، به این معنا نیست که کمتر به توجه و عشق شما نیاز دارد، هرچند نیازش به شما کمتر شده است اما هنوز خواهان توجه و مراقبت مدوام شماست.
او را وادار و مجبور نکنید: هر بار که سعی می‌کند کاری را خودش انجام دهد تشویقش کنید اما وقتی از شما کمک می‌‌خواهد او را وادار نکنید که آن را به تنهایی انجام دهد. یادتان باشد کودکتان تا مدت‌ها بعد از این هم به قوت قلب شما نیاز خواهد داشت.

تأخیر در حس استقلال کودک
اگرچه اضطراب جدایی برای کودکان بین ۱۰ ماهگی تا دو سالگی نرمال و طبیعی است، اما اگر این اضطراب آن‌قدر شدید است که کودک نمی‌تواند هیچ کاری را بدون حضور شما در کنارش انجام دهد یا اگر مدت زیادی پس از اینکه ترکش کرده‌اید هم آرام نمی‌شود، لازم است در رابطه با این موضوع با پزشک کودکتان صحبت کنید.

مرحلهٔ بعد از احساس استقلال کودک
با افزایش سن کودک،‌ احساس استقلال و خودآگاهی‌اش هم بیشتر می‌شود. هر سال،‌ کارهای جدیدی هست که کودکتان می‌خواهد خودش به تنهایی انجام دهد. هرچه بزرگ‌تر می‌شود آگاهی بیشتری دربارهٔ‌ خودش و گسترهٔ توانایی‌هایش پیدا می‌کند. پیشرفت‌های بعدی شامل توانایی آماده کردن غذای خودش، دوست پیدا کردن و مدرسه رفتن است.