دوست خیالی کودکان، سالم و با ارزش یا ناسالم و مخرب؟

حدود ۶۵ درصد کودکان در سنین بین ۳ تا ۶ سال در حالی که شخصیتشان در حال شکل گیری است، دارای دوستان خیالی هستند.
معمولا در این سن، مرزی بین دنیای فانتزی و واقعی وجود ندارد و دختران بیش از پسران، درگیر این دوستان هستند.
داشتن دوست خیالی می تواند نتیجه ذهن خلاق و کنجکاو کودک باشد که در تصورات خود با او زندگی می کند، حرف می زند، غذا می خورد، بازی می کند و… این حالت به خصوص در تک فرزندها بیشتر نمود پیدا می کند.
در سنین ۲ تا ۵ سالگی بازی کردن به دلیل فرایند رشد استعدادها و توانایی های کودک به میزان زیادی اهمیت دارد.
به قول پیاژه این دوران در واقع کلید اصلی کشف دنیای اطراف کودک است که توسط آن شخصیت کودک رشد می کند.
در همین سال هاست که او یاد می گیرد خودش را کنترل کرده و کمتر به والدین و دیگران تکیه کند.
او می خواهد مستقل باشد و روی پای خودش بایستد و یاد می گیرد که چگونه خودش را در مواقع هیجان، ترس و عصبانیت آرام کند بنابراین طبیعی است که در این سنین بیشتر شاهد ارتباط او با یک دوست خیالی باشیم.
شخصیت این دوستان خیالی می تواند از کتاب داستان یا حتی یک اسباب بازی با ویژگی های انسانی گرفته شده یا کاملا زاده تخیل کودک باشد.

دوستان خیالی کودکان، سالم و ارزش آفرین یا نا سالم و مخرب؟!
سوال فوق دغدغه ی بسیاری از والدین و متخصصین کودک می باشد.
والدین معمولاً در مورد نقشی که دوستان خیالی در زندگی کودکان بازی می کنند نگران هستند.
در گذشته نسبت به این تمایل یعنی تمایل کودکان به فرد خیالی، دیدگاه های مبهمی وجود داشت.
به طور خاص والدین که مطمئن نبودند این گونه تخیلات سالم هستند یا نه، همیشه از دوستان خیالی استقبال نمی کردند و گاهی اوقات کودکانشان را منع می کردند.
آن ها نگران بودند که داشتن یک دوست خیالی که در اکثر اوقات همراه کودکشان است چه مفهومی برای کودک خواهد داشت؟
نقش خود را به عنوان یک پدر یا مادر در این گونه تخیلات نمی دانستند در این که کودک را نسبت به انجام این عمل بازدارند دچار تردید بودند.
گاهی اوقات درگیر بودن کودک خود در دنیای خیالی را عدم توانایی کودک در دوست یابی در دنیای واقعی می دانستند.
این سوال برایشان مطرح بود که آیا او نمی تواند فرق بین رویا و واقعیت را درک کند؟
یا اینکه کودکشان را در خطر ناهنجاری های روانی می دیدند.

با دوست خیالی بچه‌ها چگونه برخورد کنیم؟
اگر دوست تخیلی بعد از هفت سالگی ادامه پیدا کند باید نگران شد چون تخیل بچه تا سن شش و هفت سالگی معمولا از بین می‌رود مگر این که مشکلاتی پیش بیاید.
مثلا به دلیل تنها بودن یا کمبود محبت و توجه بخواهد این دوست غیر واقعی را همچنان در زندگی خود داشته باشد.

بسیاری از کودکان زیر ۵ سال را می‌بینیم که با دوست یا دوستان خیالی خود حرف می‌زنند، می‌خندند و بازی می‌کنند.
اما بسیاری از والدین نگران این موضوع هستند و داشتن دوست خیالی را دور شدن بچه از زندگی زندگی واقعی تلقی می‌کنند.
در رابطه با نحوه رفتار والدین با دوست خیالی فرزندشان با روانشناس بالینی گفتگو کردیم:

دوست خیالی بچه مفید است یا مضر؟
به نظر شما داشتن دوست خیالی برای بچه مفید است یا مضر؟ چون بسیاری از والدین نگران دوست خیالی فرزندشان هستند.
ابتدا باید بررسی کنیم که آیا کودک با دیگران هم بازی می‌کند و به او خوش می‌گذرد یا این که کلا ترجیح می‌دهد با دوست خیالی که برای خودش تعریف کرده بازی کند.
اگر با دیگران مانند پدربزرگ و مادربزرگ، دوستان و اقوام بازی می‌کند و تنها زمانی که آنها نیستند سراغ دوست خیالی می‌رود لازم نیست نگران شویم.
چون در حدود ۲ و نیم سالگی تا ۵ سالگی تخیلات بچه رشد می‌کند و داشتن دوست خیالی در حدود ۳ تا ۵ سالگی نرمال است و حتی کارکردهایی هم دارد.

فواید داشتن دوست خیالی بچه ها
یکی از فواید داشتن دوست خیالی یاد گرفتن ارتباطات و کنار آمدن با مسایل و مشکلات است.
همچنین، دوست خیالی باعث می‌شود که کودک مدیریت هیجان را یاد بگیرد مثلا نگرانی‌های خود را با دوست خیالی در میان می‌گذارد و درد دل کردن و مشورت کردن را یاد می‌گیرد.
فایده دیگر داشتن دوست خیالی کاهش احساس گناه است مثلا اگر کودک خطایی کرده باشد با دوست خیالی خود مطرح می‌کند و باعث کاهش احساس گناهش می‌شود.
همچنین، دوست خیالی به پرورش خلاقیت کودک کمک می‌کند چون کودک برای اعضا و جوارح دوست خیالی مثلا دست و پا و چشم و … باید شکل و اندازه‌ای پیش خود تصور کند و در نتیجه خلاقیت او بالا می‌رود.

ضرر داشتن دوست خیالی بچه ها
اگر دوست تخیلی بعد از هفت سالگی ادامه پیدا کند باید نگران شد چون تخیل بچه تا سن شش و هفت سالگی معمولا از بین می‌رود مگر این که مشکلاتی پیش بیاید.
مثلا به دلیل تنها بودن یا کمبود محبت و توجه بخواهد این دوست غیر واقعی را همچنان در زندگی خود داشته باشد.
نکته دیگر این است که نباید این دوست خیالی ابزار کنترل پدر و مادر شده باشد.
مثلا وقتی خودش غذایی را دوست ندارد می‌گوید دوست من گفته که من از این غذا خوشم نمی‌آید یا دوست من فلان چیز را می‌خواهد، یا دوستم امروز ناراحت است و نمی‌توانیم به مهمانی بیاییم.

نحوه صحیح رفتار والدین با غیر واقعی کودک
در چنین شرایطی والدین باید چه برخوردی داشته باشند؟
- نکته اول : ما بچه را به دروغ‌گویی متهم نمی‌کنیم چون بسیاری از بچه‌ها در این سن هنوز دروغ را نفهمیده‌اند و قصد آنها دروغ‌گویی نیست.
متهم کردن بچه به دروغ‌گویی باعث می‌شود خود پنداره او در مورد خودش به هم بریزد و باور کند آدم دروغ‌گویی است.
پس طوری رفتار نکنیم که بچه احساس کند آدم بدی است.
- نکته دوم : این است که در چنین شرایطی نباید او را تأیید کنیم مثلا نمی‌گوییم به دوستت هم بگو با هم به مسافرت برویم.
- نکته سوم : این است که نباید با تأیید و تشویق کردن و جدی گرفتن دوست خیالی بچه و این که از او بخواهیم در مورد دوستش زیاد برایمان تعریف کند به رفتارهای او دامن بزنیم.
- نکته چهارم : این است که بچه خودش باید مسئولیت اداره کردن آن دوست را برعهده بگیرد مثلا اگر قرار شد دوستش را به حمام ببرد باید خودش این کار را انجام دهد و نمی‌تواند پدر و مادر را مجبور کند که به دوستش رسیدگی کنند.
اگر کودک خطا یا مشکلی را فرافکنی کرد و مثلا گفت دیوار را دوست خیالی من خط خطی کرده باز هم نمی‌گوییم تو دروغ می‌گویی بلکه می‌گوییم دوست تخیلی تو قدرت انجام این کار را ندارد و او این کار را انجام نداده است.

باید برای کودک دوست واقعی پیدا کنیم
بسیاری از اوقات کمبود دوستان واقعی باعث رو آوردن به سمت شخصیت‌های موهوم می‌شود.
همچنین باید جلوی تنهایی کودک را بگیریم.
وقتی کودک تنها باشد به صورت خلاقانه برای رفع مشکل شروع می‌کند به تولید کردن موجودات غیر حقیقی.
البته باید به این نکته هم توجه داشت که یکی از مراحل رشد کودک و جزو محسنات اوست که بتواند در مواقع تنهایی خلاقیت به خرج دهد و راهی برای کنار آمدن با مشکل تنهایی خود پیدا کند که این راه چیزی نیست جز خیال‌بافی کردن.
پس این مدل از خیال بافی کردن حاکی از رشد و خلاقیت بچه است.
نباید اجازه دهیم دوست خیالی برنامه زندگی ما را تغییر دهد. مثلا این دوست نمی‌تواند بگوید به جای مسافرت به شمال به پارک برویم. قدرتی که به این رفیق خیالی می‌دهیم باید محدود باشد.
همچنین، بچه را به ادامه ارتباط با این دوست خیالی تشویق نمی‌کنیم گرچه خونسردی خودمان را حفظ می‌کنیم.
بچه نباید مضطرب بودن ما را ببیند اگر بچه مضطرب بودن ما را موقعی که از دوستش یاد می‌کند ببیند ممکن است در آینده دچار مشکلاتی شود و حتی در بزرگسالی موقع خلاقیت به خرج دادن این اضطراب با او همراه باشد.
با بچه در مورد تفاوت بین واقعیت و خیال صحبت می‌کنیم. شاید بچه مرز بین این دو را نمی‌داند و باید به او کمک کنیم که متوجه این مرز شود.