موانع بارداری در زنان، ایدز یکی از آن هاست؟

بیماری نقص سیستم دفاعی بدن یا همان ایدز بیماری‌ای است که هنوز هم اسم آن برای خیلی‌ها ترسناک است و با وجود همۀ پیشرفت‌های حاصل‌شده در خصوص کنترل و کاهش عوارض، همچنان نگاه عموم مردم به آن تغییر نکرده است. «HIV» نوعی ویروس است که به مرور زمان عملکرد سیستم دفاعی بدن را مختل می کند و فرد مبتلا آهسته آهسته در برابر بیماری‌ها و حتی سرماخوردگی‌های ساده و پیش‌پاافتاده هم آسیب‌پذیر می‌شود. اما دانستنی‌های ایدز و مشکلات مبتلایان به این بیماری بسیار فراتر از اینهاست. یکی از این موارد بارداری زنان مبتلا به ایدز است. زنانی که به هر دلیلی به این بیماری مبتلا هستند و دوست دارند لذت مادر شدن را هم تجربه کنند. پیشرفت‌های پزشکی چند سال اخیر باعث شده این افراد هم بتوانند شانسی برای تجربه تپیدن نبضی دیگر در رگ‌هایشان داشته باشند. تجربه‌ای که البته هنوز هم به اما و اگرهای زیادی وابسته است. اما با این وجود قرار است وزارت بهداشت برای کمک به این مادران و جلوگیری از تولد نوزدان مبتلا به این بیماری از سال آینده از همه زنان باردار در سراسر کشور تست HIV بگیرد. اقدامی که به گفتۀ مسئولان ادارۀ ایدز این وزارتخانه می‌تواند علاوه بر شناسایی به‌موقع مادران مبتلا و بهبود روند درمانی آنها، در کاهش تولد نوزادان بیمار نیز نقش بسیار مؤثری داشته باشد. اما این اقدام وزارت بهداشت تا چه حد می‌تواند برای بارداری بی‌خطر یا کم‌خطر زنان مبتلا به ایدز مؤثر باشد؟ این پرسشی است که «مادرانه» به مناسبت ۱۰ آذرماه، روز جهانی ایدز، به آن می‌پردازد.

مادران جوان راجع به تست «HIV» چطور فکر می‌کنند؟
پریا ۳۰ ساله ساکن تهران است و حدود دو ماه از دومین تجربۀ بارداری او می‌گذرد. از پریا دربارۀ طرح جدید وزارت بهداشت در خصوص آزمایش HIV سؤال کردم. او در پاسخ می‌گوید: «این آزمایش خوبی است و می‌تواند از به دنیا آمدن نوزاد جلوگیری کند. من وقتی برای اولین بار حامله شدم پزشک چند نوبت آزمایش برایم نوشت. درست خاطرم نیست چون مربوط به سه سال پیش است، اما شاید این آزمایش را داده باشم و به دلیل منفی بودن دکتر درباره آن با من صحبتی نکرده باشد.» مینا هم نظری شبیه به پریا دارد. این مادر جوان که نخستین فرزند خودش را باردار است انجام سراسری آزمایش HIV را اقدام مناسب و لازمی می‌داند که به عقیدۀ او باید از سال‌ها پیش انجام می‌گرفته است. این مادر ۲۸ ساله در این‌باره می‌گوید: «این آزمایش باید از همۀ زنان باردار گرفته شود. من شخصاً با این آزمایش هیچ مشکلی ندارم. چون ما مردمی هستیم که معمولاً به پزشک مراجعه نمی‌کنیم تا اینکه بیمار شویم. به همین دلیل هم از وضع درونی خودمان بی‌اطلاع هستیم. با این اقدام دست‌کم هر زن بارداری از سلامت خود و جنین مطمئن می‌شود. البته من به دستور پزشک پس از هفتۀ دهم همۀ آزمایش‌های لازم را انجام دادم که تست HIV هم یکی از آنها بود.» الناز ۲۸ ساله هم چند ماهی است که از تولد فرزندش می‌گذرد و در دوران بارداری به توصیۀ پزشک آزمایش HIV انجام داده است: «وقتی فهمیدم که باردارم پیش از هر چیزی از پزشک خواستم تا این تست را انجام دهم. نه خودم و نه همسرم هیچ رفتار پرخطری هم نداشتیم، اما از دوران نوجوانی از این بیماری می‌ترسیدم، چند بار هم خواستم این آزمایش را انجام دهم ولی جرئت آن را نداشتم، تا اینکه پس از حاملگی تست دادم و جوابش هم منفی بود. البته پزشک به من گفت در حال حاضر شرایطی برای بارداری زنان مبتلا به این بیماری هم وجود دارد که این زنان می‌توانند تحت نظر پزشک و درمان‌های خواص فرزند سالمی به دنیا بیاورند.»

زنان مبتلا به ایدز برای فرزندآوری چه اقداماتی انجام می‌دهند؟
در سال‌های گذشته امکان بچه‌دار شدن برای مادران مبتلا به ایدز در حد صفر بود. در واقع هیچ روش درمانی مؤثر و علمی‌ای وجود نداشت تا نوزادی سالم از چنین مادرانی متولد شود، به همین دلیل هم سقط جنین اولین و آخرین پیشنهاد پزشکان برای مادران مبتلا به این بیماری بود. اما طی سال‌های گذشته با تلاش‌های صورت‌گرفته در خصوص کنترل این بیماری امکان فرزندآوری برای این زوج‌ها فراهم شده است که البته تابع شرایط خاصی است؛ اینها را دکتر مهراندخت عابدینی، متخصص زنان و زایمان، به «مادرانه» می‌گوید. به گفتۀ این جراح مبتلایان به ایدز در صورتی که خواهان تولد فرزندی سالم هستند باید قبل از بارداری به پزشک مراجعه و همزمان اقدامات درمانی را آغاز کنند تا امکان انتقال بیماری از مادر به جنین به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند: «شناسایی ویروس در صورت مثبت بودن تست HIV، انجام آزمایش‌های لازم برای مشخص شدن میزان ویروس در خون مادر، اقدامات درمانی ضدویروس، زایمان به شیوه سزارین و پرهیز از شیردهی مادر به نوزاد پس از تولد از جمله اقدماتی است که برای چنین مادرانی انجام می‌شود.» با این وجود این متخصص زنان معتقد است خودداری از فرزندآوری همچنان منطقی‌ترین انتخاب برای زنان مبتلا به این بیماری است. او در توضیح بیشتر می‌گوید: «اولین نکته این است که زنان مبتلا احتمال سقط جنین بالایی دارند، من خودم بیماری دارم که تاکنون چهار بار سقط جنین داشته است، از سوی دیگر همه اقدامات انجام‌شده ریسک ابتلا و در واقع انتقال ویروس از مادر به جنین را کاهش می‌دهد و هیچ چیز در چنین روش‌های درمانی‌ قطعی نیست. مسئلۀ بعدی سلامت خود مادر است، زنان باردار در شرایط معمولی آسیب‌پذیری بیشتری در مواجهه با بیماری‌ها دارند. مادری که به ویروس HIV مبتلاست بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌ها قرار دارد. حتی بیماری ساده‌ای مثل آنفلوانزا هم می‌تواند برای جان مادر خطرناک باشد. به همین دلایل توصیه نخست ما خودداری از بچه‌دار شدن است، اما اگر در مواردی بیمار به بچه‌دار شدن اصرار داشته باشد، پس از توضیح شرایط، آنها را تحت مراقبت‌های درمانی با همان شرایط اشاره‌شده قرار می‌دهیم.» عابدینی همچنین به مادرانی که در حین بارداری به ابتلا به این بیماری مشکوک می‌شوند نیز توصیه می‌کند: «مادرانی که همسران آنها به مواد مخدر به خصوص از نوع تزریقی آن اعتیاد دارند یا مدتی را در زندان سپری کرده‌اند باید با پزشک مشورت کنند، چون ریسک ابتلا به ایدز در این افراد بیشتر است. همچنین زنانی که از رابطۀ خارج از چارچوب زناشویی همسرشان مطمئن هستند یا همسرشان به کشورهای خاصی سفر کرده است هم در گروه افراد مشکوک قرار می‌گیرند و باید با توصیۀ پزشک این تست را انجام دهند. این مادران در هر سن بارداری که باشند باید به پزشک مراجعه کنند و با راهنمایی او به نزدیک‌ترین مراکز درمانی وزارت بهداشت ارجاع داده می‌شوند.» او ادامه داد: «از سال آینده هم با تصمیم ادارۀ ایدز وزارت بهداشت تست HIV از همۀ زنان باردار گرفته می‌شود. البته طرح پیشگیری انتقال بیماری مادر به کودک از سال ۹۳ در برخی دانشگاه‌ها آغاز شد و در مناطق حاشیه‌ای به اجرا درآمد. آغاز درمان برای مادران مبتلا به ایدز موجب می‌شود احتمال انتقال بیماری از مادر به جنین به کمتر از دو درصد برسد. به همین دلیل من تأکید می‌کنم همۀ زنان باردار این تست را انجام دهند.»