اسپرم در تعیین جنسیت، چه نقشی دارد؟

«دختر و پسر ندارد. مهم این است که فرزند سالم باشد.» این جمله را بارها و بارها شنیدهایم. اما واقعیت آن است که اعماق دل افراد معمولا چیز دیگری میگوید… در واقع انسان موجودی انتخابگر است و آرزوی دیرینه اش این بوده که جنسیت فرزندش را خودش تعیین کند و به اصطلاح جنسش جور باشد. این روزها بحث تعیین جنسیت جنین به موضوع داغی تبدیل شده که خیلی از همسران، حتی در جوامع پیشرفته به دنبال آن هستند. اما آیا واقعا میتوانیم جنس فرزندمان را خودمان انتخاب کنیم؟ راستی اگر انتخاب جنسیت فرزند آسان بود، چند درصد افراد دختر یا پسر بودن کودکشان را انتخاب میکردند؟ جنسیت جنین چگونه شکل میگیرد؟ سالهاست که دانشمندان اعلام کرده اند هر یک از والدین نیمی از ساختار ژنتیکی کودکشان را تامین میکنند. درباره ی تعیین جنسیت نیز این مساله صادق است، به نحوی که دو کروموزم جنسی هر فرد، یکی از پدر و یکی از مادر تامین شده است. دو نوع کروموزوم جنسی در بدن وجود دارد: کروموزوم X و کروموزوم Y. سلول جنسی زن (تخمک) دارای فرمول XX است و به فرزندش می تواند فقط یک کروموزم X بدهد. اما سلول های جنسی مرد (اسپرم) دارای دو نوع کروموزم جنسی Y و X هستند. بنابراین بسته به اینکه کدام نوع اسپرم (حاویX یا Y) با تخمکی که حاوی کروموزوم X است ترکیب شود، جنسیت جنین مشخص می‌شود. اگر اسپرم حاوی کروموزم Y موفق به نفوذ در تخمک شود، جنین پسر خواهد بود و اگر اسپرم حاوی X به تخمک وارد شود، جنین، دختر خواهد بود.
در واقع تمام روش های توصیه شده برای انتخاب جنسیت فرزند، پیش از وقوع حاملگی موثرند. حتی چند ثانیه پس از لقاح، دیگر نمیتوان جنسیت جنین را تغییر داد، زیرا بلافاصله پس از ورود اولین اسپرم به تخمک، غشایی محکم در اطراف آن ایجاد می شود که اجازه ورود اسپرم دیگری را نمیدهد.

اسپرم ها، ویژگیهای متفاوت دارند
یکی از مسائل مهمی که سبب تعیین جنسیت جنین میشود، ویژگیهای متفاوت اسپرم هاست. به عبارت دیگر، اسپرم های حاوی X (مولد دختر) از نظر سرعت حرکت، محیط مناسب زندگی، طول عمر و … با اسپرم های حاویY (مولد پسر) متفاوت هستند. این تفاوتها در کنار تفاوت هایی که در غشای تخمک، شرایط محیطی رحم و بسیاری از عوامل شناخته شده و ناشناخته ی دیگر وجود دارد، جنسیت جنین را رقم می زند.
محققان دریافته اند اسپرم های حاویX، از اسپرم های Y کمی بزرگ ترند. بنابراین اسپرم های X به سبب حجیم بودن، حرکت کندتری دارند. اما از سویی دیگر میزان PH محیط داخلی رحم که به طور طبیعی کمی حالت اسیدی دارد، نیز بر طول عمر اسپرم ها تاثیر می گذارد. اسپرم های Y در محیط رحم دوام کمتری دارند. در عوض اسپرم های مولد دختر در محیط اسیدی طول عمر بیشتری دارند. اما آیا می توان از این ویژگی ها برای انتخاب جنسیت جنین بهره گرفت؟

روش های تجربی: بیم ها و امیدها
ویژگی های متفاوت اسپرم ها برای ادامه حیات سبب شده است برخی دانشمندان علوم پزشکی و فیزیولوژی با تکیه بر تجربیات علمی خود، توصیه هایی برای پسردار یا دختردار شدن ارائه دهند.
دکتر لاندروم شتلز، برای اولین بار با انتشار یک کتاب، روش های خاصی را برای انتخاب جنسیت جنین ارائه کرد و پس از آن، پزشکان زیادی از این روش ها برای زوج های علاقمند، بهره گرفتند.
به اعتقاد دکتر شتلز، زمان تخمک گذاری مادر و وقوع عمل لقاح، نقش مهمی را در تعیین جنسیت فرزند ایفا می کند. در واقع روش های دکتر شتلز بر پایه تخمین زمان تخمک گذاری مادر بنا شده است. او معتقد است اگر لقاح در فاصله کمتر از ۱۲ ساعت از زمان تخمک گذاری به وقوع بپیوندد، احتمال پسردار شدن بیشتر است. اما به سبب دوام کمتر اسپرم های Y اگر لقاح بعد از یک روز از تخمک گذاری مادر صورت گیرد، احتمال دختردار شدن را بیشتر خواهد کرد. لذا آنچه اهمیت دارد، دانستن زمان تخمک گذاری است که کار ساده ای نیست.
از نظر بیولوژی، زمان تخمک گذاری هر زنی به ویژگی های ژنتیکی و اکتسابی وی بستگی دارد و اگر چه طبق یک اصل کلی فیزیولوژیک، تخمک گذاری در نیمه سیکل قاعدگی (تقریبا 13 تا 15 روز پس از اولین روز قاعدگی آخر) رخ می دهد، اما زمان دقیق آن مشخص نیست و تنها با کنترل دقیق توسط دستگاه اولترا سوند قابل تشخیص است.
با این حال پزشکان معتقدند هنگام تخمک گذاری، دمای بدن زن کمی بالا می رود و با استفاده از این موضوع، میتوان زمان آن را تخمین زد. برای این کار زن باید هر روز دمای بدن خود را اندازه بگیرد و آن را یادداشت کند. روزی که دمای بدن وی، نیم تا یک درجه زیاد شود، روز تخمک گذاری وی خواهد بود. با این همه نمی*توان خطاهای دید فرد و خطای ابزار سنجش دما را در این روش نادیده گرفت.

رژیم‌های غذایی خاص برای انتخاب جنسیت فرزند
یکی از روش های پُرطرفدار که امروزه به شکلی رایج برای انتخاب جنسیت فرزند تجویز میشود، رژیمهای غذایی خاص است که باید توسط مادر رعایت شود. رعایت رژیم های غذایی خاص از سوی مادر باعث تغییر میزان اسیدیته (PH) محیط داخلی رحم می شود و این مساله می تواند در بقا و فعالیت اسپرم های X و Y تاثیرگذار باشد.
با این تفاصیل مصرف برخی غذاها که سبب اسیدی شدن محیط داخلی رحم می شود، می تواند باعث بقا و فعالیت بیشتر اسپرم*های حاوی X شود و احتمال دخترشدن جنین افزایش یابد. غذاهای حاوی کلسیم و منیزیم مانند شیر و سایر لبنیات، ماهی، میگو، سبزیجات تازه مثل کرفس، پیاز و اسفناج، کاکائو و غذاهای شیرین، همراه با حذف نمک از غذا میتوانند احتمال دختر شدن جنین را زیاد کنند.
از طرفی، قلیایی شدن محیط رحم باعث دوام و فعالیت بیشتر اسپرم های Y و در نتیجه پسردار شدن می شود و شاید با مصرف غذاهایی که حاوی میزان سدیم و پتاسیم بیشتری هستند مثل غذاهای نمکی، دانه های روغنی، کره و گوشت قرمز ، همراه با حذف شیر و لبنیات از رژیم غذایی، بتوان به این هدف رسید.
آنچه در این میان اهمیت دارد، آن است که این رژیم ها حداقل باید 2 ماه پیش از حاملگی رعایت شوند تا اثرات مورد نظر را بر محیط داخلی رحم بگذارند.
اگر بر خلاف تمایل زوجین، حاملگی در این مدت اتفاق نیفتد، ادامه رژیم غذایی در آینده، زن را با کمبودهای تغذیه ای روبرو خواهد کرد؛ مثلا نخوردن شیر و لبنیات به امید پسردار شدن، مادر را در آینده با خطراتی مانند پوکی استخوان درگیر میکند. زیاده روی در مصرف غذاهای شور برای پسردار شدن، خطر ایجاد فشار خون بالا و مسمومیت حاملگی و مصرف زیاد شیرینیجات ، خطر بروز دیابت را به دنبال دارد. این خطرات، تهدیدکننده جان مادر و کودک هستند و نمیتوان اهمیت آنها را نادیده گرفت.
استفاده از رژیمهای سخت غذایی، علاوه بر ایجاد کمبودهای تغذیهای میتواند اثرات روانی نامطلوبی در مادر بر جای بگذارد. استرس و اضطراب خود یکی از پیامدهای سختگیری در رژیم غذایی است که این مساله نیز در جنسیت جنین بی تاثیر نخواهد بود.

عوامل موثر دیگر
اگرچه بشر با تکیه بر دانش و تجربه توانسته است بسیاری از عواملی را که سبب میشود جنین حاصل از لقاح دختر شود یا پسر، بشناسد، اما مطمئنا در این زمینه سازوکارهایی دخالت دارند که بشر هنوز به آنها واقف نشده است. مکانیسمهای هورمونی و نقش آنها در تعیین جنسیت جنین، امروزه مورد مطالعه دانشمندان قرار دارد.

بارهای الکتریکی خاصی که در سطح غشای تخمک و در سر اسپرم قرار دارند، خود یکی از عوامل مهم در تعیین جنسیت جنین هستند. در واقع سطوح یونی با بار الکتریکی خاص خود در سطح تخمک و همین طور اسپرم میتوانند در جذب اسپرم های دخترزا یا پسرزا نقش داشته باشند. جالب است بدانید این سطوح یونی در دوره های مختلف زمانی تغییر میکنند.
امروزه دانشمندان بر این باورند که سیستم ایمنی هر فرد نیز در تعیین جنسیت کودکش دخالت دارد. شرایط اجتماعی اقتصادی زندگی، شغل و حتی شرایط اقلیمی و آب و هوایی در جنسیت فرزند دخیل هستند. این عوامل به خصوص در تعداد و کیفیت اسپرم ها در مردان اثرگذار خواهد بود. امروزه محققان دریافته اند استرس و اضطراب مادر می تواند به طور ناخودآگاه سبب دختر شدن جنین شود. از سویی دیگر دانشمندان سوئدی با مطالعه یافته*های تاریخی تولد و مرگ دریافته اند، در زمان سختی ها مثل قحطی و خشکسالی تعداد دختران به دنیا آمده نسبت به زمان*های دیگر بیشتر بوده است.

تعیین جنسیت جنین خوب است یا بد؟
پیشگیری از به دنیا آمدن نوزادان مبتلا به بیماریهای ژنتیکی وابسته به جنس، مانند هموفیلی، یکی از مهمترین اهداف انتخاب جنسیت جنین است که البته به روشی مطمئن نیاز دارد. واقعیت آن است که روش PGD (تعیین جنسیت پیش از لانه گزینی) به عنوان تکنیکی پیشرفته در دنیا، نه تنها می تواند امکان انتخاب جنسیت جنین را فراهم کند، بلکه میتواند گام بلندی به سوی تشخیص بیماری های ژنتیکی قبل از لانه گزینی جنین باشد.
گذشته از بیماری های ژنتیکی، انتخاب جنسیت جنین بر اساس تمایل پدر و مادر با موافقت ها و مخالفت هایی روبروست. مخالفان بر این عقیده*اند که انتخاب بیشتر یک جنس، ممکن است باعث به هم خوردن تعادل جنسیتی در جامعه شود.
در حالی که متخصصان معتقدند تنها روشهای مطمئن تعیین جنسیت جنین میتواند شانس صددرصد برای انتخاب را به پدر و مادرها بدهد و تنها تعداد معدودی از زوجین تن به این روشهای هزینه بر و مشکل میدهند. به همین سبب با توجه به تعداد اندک آنها چنین خطری جامعه را تهدید نخواهد کرد.
موافقان انتخاب جنس جنین نیز معتقدند یکی از امکاناتی که انتخاب جنسیت فرزند در اختیار جوامع قرار میدهد، تنظیم خانواده و کنترل جمعیت است. در بسیاری موارد تمایل به داشتن مثلا یک فرزند دختر در یک خانواده سبب میشود بارداری دوم، سوم و… به امید دختر شدن فرزند بعدی روی دهد. در حالی که با انجام روشهای مطمئن انتخاب جنسیت، شاید مشکل خانواده در بارداری اول حل شود و بارداری بعدی صورت نگیرد.
پس اسپرم و تغذیه مناسب برای تقویت ان در جنس بچه تاثیر زیادی می گذارد. شما میتوانید قبل از اقدام به بارداری اطلاعاتتان را درباره تغذیه و اسپرم بالا ببرید.