علت استفراغ نوزاد، تفاوت آن با برگرداندن شیر

برگرداندن شیر در نوزادان و شیرخواران معمولاً موضوع نگران‌کننده‌ای نیست، اما استفراغ کودک در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری یا عارضۀ جدی باشد. از سوی دیگر هم بسیاری از استفراغ‌های کودکان طبیعی است و ربطی به بیماری‌ها ندارد و همچنین برخی از موارد بیماری‌ها می‌تواند با استفراغ همراه نباشد، پس در مورد تشخیص بیماری‌ها فقط به وجود یا نبود استفراغ اکتفا نمی‌شود، بنابراین لازم است مشکل را با پزشک کودک در میان بگذارید و تشخیص را به او بسپارید. در این مطلب می‌توانید با تشخیص استفراغ خفیف نوزادی از بالا آوردن و استفراغ مشکل‌ساز، جلوگیری از کم‌آبی بدن کودک بعد از بالا آوردن و استفراغ، زمان تغذیۀ دوباره کودک بعد از بالا آوردن و موارد هشداردهنده‌ای که باید با اورژانس تماس بگیرید و زمان‌هایی که کودک به مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد، پیشگیری از استفراغ و درمان آن آشنا شوید.

تفاوت برگرداندن شیر و استفراغ در کودکان
استفراغ با بالا آوردن خفیف شیر که هر دو مورد معمولاً بعد از تغذیه رخ می‌دهد فرق دارد. وقتی یک نوزاد استفراغ می‌کند، چه به اندازۀ چند قاشق چای‌خوری که از چانه‌اش چکه کند، چه یک مقدار بیشتری از مواد غذایی، کودک مضطرب نمی‌شود و شکم یا بقیۀ بدن او دچار ناراحتی نخواهد شد و فشاری هم به او وارد نمی‌شود، یعنی یک واکنش بسیار طبیعی.
اما اگر کودک سالم شما بلافاصله پس از غذا خوردن بالا می‌آورد، این احتمال وجود دارد که علت آن، ریفلاکس غیرطبیعی یا بیماری‌زا که همان برگشت اسید از معده به مری است باشد. ریفلاکس غیرطبیعی زمانی اتفاق می‌افتد که عضلۀ بین مری و معده کودک به درستی کار نمی‌کند و این به غذا و اسید معده اجازه می‌دهد که از معده به گلو برگردد.
این حالت ممکن است باعث ایجاد ناراحتی شکمی و احساس سوزش یا التهاب در گلو و قفسۀ سینۀ کودک شود. این مشکل احتمالاً تا دومین سالگرد تولد او، زمانی که عضلۀ بین مری و معده قوی‌تر می‌شود، از بین خواهد رفت. با این حال لازم است با پزشک صحبت کنید، زیرا این عارضه می‌تواند باعث مشکل در اضافه وزن و سایر مشکلات پزشکی شود. پزشک می‌تواند داروهایی برای تسکین ناراحتی کودک شما تجویز کند.
همچنین توجه داشته باشید که بسیاری از استفراغ‌های کودکان طبیعی است و ربطی به بیماری ریفلاکس ندارد و در مقابل نیز برخی از موارد بیماری ریفلاکس با استفراغ همراه نیست. پس در مورد تشخیص بیماری ریفلاکس فقط به وجود یا نبود استفراغ اکتفا نمی‌شود، بنابراین لازم است مشکل را با پزشک خود در میان بگذارید و تشخیص را به او بسپارید.

دلایل بالا آوردن و استفراغ کودکان
اگر کودکتان هر نوع استفراغی غیر از برگرداندن خفیف و طبیعی شیر داشت که توضیحش در بالا آمد، بالا آوردن و استفراغ او ممکن است یک موضوع مهم و بیماری دیگر باشد است که دلیلش را فقط پزشک متخصص کودک شما تعیین خواهد کرد، پس سعی کنید از هر گونه خوددرمانی در صورت مشاهدۀ استفراغ مشکل‌ساز در کودکتان به شکلی جدی خودداری و به پزشک مراجعه کنید. برخی از دلایل استفراغ در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
مشکلات تغذیه
در طول چند ماه اول زندگی کودک، بالا آوردن به احتمال زیاد ناشی از مشکلات تغذیه مانند غذا خوردن بیش از حد یا سوءهاضمه است. یک علت کمتر شایع نیز حساسیت به پروتئین در شیر مادر یا شیر خشک است.
عفونت ویروسی یا باکتریایی
اگر کودک شما چند ماهه است، به احتمال زیاد دلیل استفراغ یک آنفلوانزای معده یا دیگر بیماری‌های روده است. اگر یک ویروس یا باکتری دیوارۀ معده یا رودۀ کودک را آلوده کرده است، سایر علائم می‌تواند شامل اسهال، از دست دادن اشتها، درد شکم و تب باشد. این نوع استفراغ معمولاً بعد از گذشت ۱۲ تا ۲۴ ساعت متوقف می‌شود.
عفونت‌های دیگر
احتقان یا عفونت تنفسی می‌تواند به بالا آوردن کودک، به ویژه در زمان حمله‌های سرفه منجر شود. عفونت مجاری ادراری و حتی عفونت گوش نیز گاهی می‌تواند منجر به تهوع و استفراغ شود. این نوع استفراغ همچنین می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی مانند ذات‌الریه، مننژیت، آپاندیسیت و در موارد بسیار نادر سندرم ری باشد.
تنگی پیلور
این عارضه به احتمال زیاد در چند هفتۀ اول زندگی نوزاد رخ می‌دهد و به ندرت پس از شش ماهگی بروز می‌کند. کودکان مبتلا به تنگی پیلور، زمانی بالا می‌آورند که عضلۀ منتهی از معده به روده، آن‌قدر ضخیم می‌شود که مواد غذایی نمی‌تواند از آن عبور کند. این وضعیت معمولاً باعث استفراغ پرتابی و پرفشار می‌شود. از آنجا که تنگی پیلور می‌تواند به سوءتغذیه، کم‌آبی بدن و دیگر مشکلات سلامت منجر شود، نیازمند توجه فوری پزشکی است. اگر فکر می‌کنید کودک شما ممکن است این عارضه را داشته باشد، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید. تنگی پیلور را می‌توان با عمل جراحی درمان کرد.
تهوع ناشی از ماشین‌زدگی
برخی از نوزادان و کودکان مستعد حالت ماشین‌زدگی هستند، و اگر برنامۀ روزانه شما شامل سفر با خودرو باشد، این موضوع می‌تواند مشکل‌ساز شود. کارشناسان معتقدند که این تهوع زمانی اتفاق می‌افتد که ارتباط بین چیزی که کودک می‌بیند و آنچه با بخش‌های حساس به حرکت بدن خود مانند گوش داخلی و برخی عصب‌ها حس می‌کند، قطع می‌شود.
مواد سمی
بالا آوردن کودک ممکن است ناشی از بلعیدن چیزی سمی مانند یک دارو، گیاه، یا ماده‌ا‌ی شیمیایی باشد. همین‌طور ممکن است او مسمومیت غذایی را از غذا یا آب آلوده گرفته باشد و می‌تواند اسهال نیز داشته باشد.
گریۀ زیاد
یک دورۀ طولانی از گریه یا سرفه می‌تواند باعث بالا آوردن او شود. اگرچه این عارضه هر دوی شما را اذیت می‌کند، اما استفراغ کودک در طول یک حملۀ بعد از گریۀ زیاد آسیب فیزیکی به او نمی‌رساند. اگر صرف نظر از استفراغ کردن، کودک سالم به نظر می‌رسد، هیچ دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.

زمان تماس با اورژانس و پزشک
در برخی وضعیت‌ها هنگام استفراغ و بالا آوردن کودک نیاز است فوری با اورژانس یا پزشک کودکتان تماس بگیرید. برخی از این وضعیت‌ها شامل موارد زیر است:
- اگر کودک شما در تنفس مشکل دارد.
- اگر بیشتر از شش ساعت می‌گذرد و کودک شما همچنان در حال استفراغ است.
- اگر کودک به‌هیچ‌وجه مایعات خوراکی یا شیر را تحمل نمی‌کند.
- نشانه‌های کم‌آبی شدید بدن مانند چشم‌های گودرفته، دست و پاهای سرد، لکه‌لکه شدن دست و پاها، خواب‌آلودگی یا بی‌قراری بیش از حد و فرورفتگی در ملاج را مشاهده کنید.
- به نظر برسد که کودک درد شدیدی دارد. کودک نمی‌تواند بگوید درد دارد اما شما بهتر از هر کسی او را می‌شناسید و احتمالاً می‌توانید بفهمید. ممکن است کودک یک انسداد در روده یا مشکل دیگری داشته باشد.
- استفراغ کودک شامل صفرا؛ یک مادۀ سبز رنگ یا خونی است. اگر استفراغ شامل خون یا صفرا بوده است، پزشک احتمالاً می خواهد نمونۀ آن را ببیند. صفرای سبز می‌تواند نشان‌دهندۀ این باشد که روده‌ها مسدود شده‌اند.
- شکم کودک ورم‌ کرده و به لمس حساس است. این می‌تواند نشان‌دهندۀ تجمع مایع یا گاز معده، انسداد روده، فتق یا دیگر مشکلات دستگاه گوارش باشد؛ انسدادها نادر اما جدی هستند.
- کودک بعد از نیم ساعت از غذا خوردن، استفراغ مداوم و همراه با فشار دارد. این ممکن است نشانه‌ای از عارضۀ تنگی پیلور باشد.
- پس از خوردن یک ضربه به سر کودک، او بیش از یک بار استفراغ کند، چیزی که ممکن است نشانۀ یک صدمۀ مغزی باشد.
- متوجه زردی در پوست یا در سفیدی چشم نوزاد شوید که نشانه‌ای از زردی است.
- اگر مشکوکید که کودک چیزی سمی را بلعیده باشد و اگر می‌دانید کودک چه چیزی را بلعیده است، آن را هم به اورژانس اطلاع دهید.
- استفراغ کودک حاوی خون باشد. وجود مقدار کمی خون در استفراغ معمولاً نگران‌کننده نیست، زیرا فشار استفراغ می‌تواند باعث پارگی‌های کوچکی در رگ‌های خونی دیوارۀ مری شود اما در صورت وجود خون در استفراغ کودک به اورژانس زنگ بزنید.
- کودک نشانه‌هایی از کم‌آبی بدن نشان می‌دهد. این نشانه‌ها می‌تواند شامل کاهش ادرار یعنی اگر شش تا هشت ساعت بدون خیس کردن پوشک گذشته باشد، لب و دهان خشک، گریۀ بدون اشک به شرطی که کودک بیشتر از چند هفته سن داشته باشد، زیرا اغلب دو تا سه هفته طول می‌کشد تا برخی نوزادان اولین اشک‌های خود را بریزند. همین‌طور اگر کودک بی‌حال باشد و ادرار او زرد تیره شده است.

درمان استفراغ در کودکان
این موضوع که مشکل استفراغ کودک شما چقدر جدی است توسط پزشک فرزندتان تعیین می‌شود. یعنی اگر مشکل استفراغ کودک ناشی از یک عارضه یا بیماری جدی و مهم باشد، پزشک درمان لازم و تجویز داروهای مناسب را شروع خواهد کرد و مراقبت‌های ضروری خانگی را نیز به شما خواهد گفت. اما حتی اگر استفراغ کودک شما یک عارضۀ پزشکی خطرناک هم نیست، کم شدن آب بدن بعد از استفراغ می‌تواند برای کودکان تبدیل به یک مشکل جدی شود و اگر کودک شما بالا می‌آورد یا تب یا اسهال دارد، او در حال از دست دادن بیشتر مایعات بدنش است.
پزشک ممکن است یک محلول الکترولیت یا ORS برای کودک تجویز کند، اما شما هرگز بدون تأیید پزشک کودکتان اقدام به دادن این محلول به کودکان، به ویژه نوزادان خیلی کوچک نکنید. محلول الکترولیت را زمانی می‌توانید به کودک بدهید که بتواند مایعات را در معدۀ خود نگه دارد. وقتی کودک هنوز هم به طور متناوب، هر پنج یا ۱۰ دقیقه بالا می‌آورد، او را وادار به نوشیدن محلول الکترولیت نکنید.
اما پس از اینکه شکم او به مدت نیم ساعت یا بیشتر آرام بوده است، محلول را آهسته و جرعه‌جرعه مثلاً یک قاشق چای‌خوری؛ معادل ۵ سی‌سی، در هر ۱۰ دقیقه و برای چند ساعت به او بخورانید. پس از آن، اگر او مقدار قبلی را به خوبی تحمل کرد، دز محلول را به دو قاشق چای‌خوری؛ معادل ۱۰ سی‌سی، در هر پنج دقیقه افزایش دهید و به آرامی این مقدار را تا زمانی که استفراغ برطرف شود، افزایش دهید. البته تمام این راهنمایی‌ها امکان دارد با تشخیص پزشک لازم به تغییر باشد.
یادتان باشد که نوشیدنی‌های شیرین و آب‌میوه‌ها نیز گاهی اوقات می‌تواند وضع را بدتر کند، به ویژه اگر کودک اسهال هم دارد، اما اگر کودکتان برای نوشیدن آب‌میوه به اندازۀ کافی بزرگ شده است و به نظر می‌رسد بهترین راه برای حفظ آب بدن او از نظر پزشکش همین است، می‌توانید آن را امتحان کنید. همچنین مقدار آب‌میوهای را که او به طور معمول در یک روز می‌نوشد افزایش ندهید، اما می‌توانید آن را با آب رقیق کنید، چون خود آب‌میوه گاهی باعث تشدید استفراغ و اسهال در کودکان خواهد شد. بنابراین، اگر کودک روزانه نصف لیوان یعنی ۸۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر آب‌میوه می‌نوشد، می‌توانید آن را رقیق کنید تا به یک لیوان یعنی ۱۷۰ تا ۲۳۰ میلی‌لیتر برسد و هرگز به کودک نوشابه یا آب گازدار ندهید.
باز هم تأکید می‌شود که توجه داشته باشید آب‌میوه حتماً پس از مشورت با پزشک به کودک داده شود و در مورد شیرخواران زیر شش ماه نیز، آب‌میوه جایی در درمان کم‌آبی ندارد و توصیه نیز نمی‌شود. همچنین به کودک خود هیچ داروی ضداستفراغ ندهید، مگر اینکه پزشک آن را توصیه کند و هرگز داروهای حاوی آسپرین به کودک ندهید. آسپرین می‌تواند کودکان را مستعد ابتلا به سندرم ری، یک بیماری نادر اما بالقوه کشنده کند.
هنگامی که به نظر رسید شکم کودک آرام شده است، می‌توانید تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک را از سر بگیرید. اگر کودک شما بزرگ‌تر است، زمانی که استفراغ او کاهش یابد یا متوقف شود و اشتهایش بازگردد، می‌توانید به تدریج غذاهای سالم کمکی و همچنین مایعات دیگر را به او بدهید. پزشکان توصیه می‌کنند در دورۀ نقاهت بعد از مشکلات معده، در اسرع وقت رژیم غذایی عادی کودک از سر گرفته شود.
شما می‌توانید هر غذای جامدی که کودک به طور معمول می‌خورد از جمله کربوهیدرات‌های پیچیده مثل نان، حبوبات و برنج، گوشت بدون چربی، ماست و سبزیجات را به او بدهید، اما از دادن غذاهای چرب خودداری کنید. در مورد دادن میوه یا مایعات شیرین نیز لازم است از قبل با پزشک مشورت کنید، زیرا در برخی موارد منجر به تشدید مشکل استفراغ خواهد شد.

پیشگیری از بالا آوردن و استفراغ کودک
چند روش برای کاهش و جلوگیری از استفراغ و بالا آوردن کودکان وجود دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
- اگر نوزاد پس از تغذیه بالا می‌آورد، مقدار غذای کمتری در هر وعده به او بدهید و او را بیشتر آروغ دهید.
- پس از تغذیه، نوزاد را روی زانوی خود تاب ندهید، او را در صندلی فنری قرار ندهید و اجازه ندهید بیش از حد جنب‌وجوش کند، زیرا مواد غذایی برای فرو نشستن کافی در شکم، به زمان نیاز دارد.
- عمود نگه داشتن پشت نوزاد تا حدود نیم ساعت بعد از اتمام غذا خوردن نیز مؤثر است.
- اگر کودک شما به علت عفونت دستگاه تنفسی، خلط و مخاط بینی زیادی دارد، سعی کنید از پوآر بینی برای تخلیه‌ٔ بینی استفاده کنید. شاید از این کار خوشش نیاید، اما این کار دردناک نیست و کمی حالش را بهتر می‌کند.
- برای کاهش تهوع ماشین‌زدگی در طول سفر با خودرو، توقف‌های زیادی داشته باشید تا به کودک فرصتی برای تنفس هوای تازه و آرام شدن شکم داده شود.
- اگر کودک مواد غذایی کمکی می‌خورد، قبل از سوار شدن به خودرو، یک میان وعدۀ کوچک به او بدهید، زیرا خالی نبودن معده به جلوگیری از استفراغ کمک خواهد کرد و برای جلوگیری از کم‌آبی بدن نیز مقدار زیادی مایعات به کودک بدهید. در غیر این صورت، ممکن است دچار سردرد یا حتی سرگیجه یا ضعف شود که حال او را بدتر خواهد کرد.