درمان ناباروری با آی وی اف، صفر تا صد آن

آی وی اف، مجموعه‌ای از فرایندهای پیچیده است به کمک باروری و جلوگیری از بروز مشکلات ژنتیکی می آیند و به شخص کمک می‌کند تا فرآیند لقاح را به درستی انجام دهد.
هنگام آی وی اف تخمک های بالغ از تخمدان ها گرفته می شوند و توسط اسپرم ها در آزمایشگاه بارور میشوند. سپس تخمک بارور شده ( رویان) یا مجموعه‌ای از تخمک ها به سمت رحم منتقل می‌شود. یک چرخه کامل از آی وی اف حدود سه هفته طول میکشد. در بعضی از مواقع این مراحل به چند مرحله مختلف تقسیم می شوند و ممکن است این فرآیند بیشتر طول بکشد.
در فرایند آی وی اف، تخمک ها از فولیکول های بالغ تخمدان حذف می شوند (A). تخمک توسط تزریق اسپرم داخل آن یا مخلوط شدن تخمک با اسپرم در یک ظرف جداگانه بارور می شود (B) تخمک بارور شده یا همان رویان به داخل رحم تزریق می شود. (C).
در فرایند آی وی اف، تخمک ها از فولیکول های بالغ تخمدان حذف می شوند (A). تخمک توسط تزریق اسپرم داخل آن یا مخلوط شدن تخمک با اسپرم در یک ظرف جداگانه بارور می شود (B) تخمک بارور شده یا همان رویان به داخل رحم تزریق می شود. (C).
آی وی اف موثرترین راه در بین تکنولوژی‌های باروری است. در این فرایند می توان از تخمک و اسپرم خود زوجین استفاده کرد یا ممکن است از تخمک و اسپرم یا لقاح اشخاص دیگر استفاده کرد. در بعضی مواقع نیز ممکن است از رحم اجاره‌ای استفاده شود.
شانس داشتن فرزند سالم از آی وی اف، به عوامل زیادی مانند سن و دلایل ناباروری بستگی دارد. علاوه بر این، آی وی اف ممکن است زمانبر، پرهزینه و در بعضی مواقع خطرناک باشد. اگر بیشتر از یک رویان به داخل رحم منتقل شود آی وی اف ممکن است به چند قلوزایی منجر شود.
قبل از اینکه آی وی اف را انجام دهید، پزشک در رابطه با خطرات، مراحل و چگونگی کارکرد این روش به طور کامل برایتان توضیح می دهد.

چرا آی وی اف انجام می شود؟
آی وی اف درمانی برای ناباروری و مشکلات ژنتیکی است. اگر از آی وی اف می خواهید برای درمان ناباروری استفاده کنید قبل از اقدام به آن می توان از روش‌های کم ریسک تری استفاده کرد. اگر در هیچ کدام از آنها به نتیجه نرسیدید سپس می توان به آی وی اف مراجعه کرد. این روشها عبارتند از:
- استفاده از داروهای باروری جهت افزایش تولید تخمک ها
- تلقیح داخل رحمی ( روشی که در آن اسپرم در دوران نزدیک به تخمک گذاری در رحم گذاشته می شود)
در برخی از مواقع از آی وی اف برای درمان ناباروری در زنان بیشتر از ۴۰ سال استفاده می شود. همچنین اگر در شرایط خاص پزشکی ( چه خودتان و چه همسرتان) قرار داشته باشید میتوان از آی وی اف استفاده کرد. این شرایط عبارتند از:
انسداد یا آسیب دیدگی لوله های فالوپ
انسداد یا آسیب دیدگی لوله های فالوپ می تواند فرایند لقاح را با مشکل رو به رو سازد و ممکن است رویان نتواند به سمت رحم حرکت کند.
اختلالات تخمک گذاری
تخمک گذاری نامنظم است یا اصلا رخ نمی دهد که در نتیجه آن فرایند لقاح صورت نمی گیرد.
اندومتریوز
اندومتریوز زمانی رخ می دهد که بافت های رحمی در خارج از رحم رشد می کنند و معمولاً بر عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تاثیر می گذارند.
فیبروم های رحمی
فیبروم های رحمی غده های خوش خیمی هستند که در دیواره رحم رشد می کند و معمولا در زنان 30 تا 50 ساله رخ می دهد. فیبروم های رحمی در لانه گزینی تخمک های بارور شده اختلال وارد میکنند.
تیوبکتومی یا عقیم سازی زنان
اگر جهت جلوگیری از بارداری لوله های فالوپ را بریده اید و یا مسدود کرده اید یا به اصطلاح تیوبکتومی انجام داده اید و اکنون می خواهید باردار شوید، آی وی اف پیشنهاد خوبی می تواند باشد.
اختلال در تولید اسپرم با کیفیت
اگر اسپرم غلظت کمی داشته باشد و یا نتواند به درستی حرکت کند و یا حتی شکل و سایز مناسبی برای بارور کردن تخمک نداشته باشد، می تواند در فرایند بارداری اختلال ایجاد کند. اگر هر گونه از این اختلال ها را شناسایی کردید، همسرتان باید به پزشک مراجعه کند تا در رابطه با درمان این اختلال تصمیم‌گیری شود.
ناباروری بی دلیل
این شرایط به معنی آن است هیچ دلیلی برای ناباروری زوجین شناسایی نشده است.
اختلالات ژنتیکی
اگر شما یا همسرتان هرگونه مشکلات ژنتیکی برای بارداری دارید، باید آزمایش های ژنتیکی قبل از تکامل را انجام دهید. این فرآیند به معنی آن است که در جایی بیرون از رحم، تخمک بارور می شود، سپس تحت آزمایش‌های ژنتیکی قرار می‌گیرد؛ اگر این لقاح از نظر ژنتیکی مشکل نداشت وارد رحم میشود و در ادامه بارداری انجام میشود؛ که این نیز یکی از روش های آی وی اف است.
ناباروری به دلیل سرطان یا سایر مشکلات پزشکی
اگر در حال شروع فرایندهای درمان سرطان مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هستید، این فرآیند ها ممکن است بر باروری تأثیر بگذارند. در این شرایط استفاده از روش آی وی اف انتخاب مناسبی می تواند باشد. در این شرایط زنان می توانند تخمک های لقاح یافته را فریز کنند و در زمان دیگری از آنها استفاده کنند. حتی می توانند تخمک خود را فریز کنند و بعدا آن را وارد فرایند لقاح کنند.
زنانی که مشکلات رحمی دارند و با ممکن است بارداری برایشان خطرناک باشد، از روش آی وی اف استفاده می کنند اما رویان را در راحم شخص ثالثی جایگذاری می کنند که به این روش رحم اجاره ای می گویند.

خطرات آی وی اف
ریسک های استفاده از این روش عبارتند از:
چند قلو زایی
به دلیل اینکه بیش از یک رویان به داخل رحم منتقل می شود، احتمال چند قلوزایی افزایش پیدا میکند. بارداری به همراه چند نطفه ریسک زایمان زودرس و کمبود وزن نوزاد را نسبت به بارداری معمولی افزایش میدهد.
زایمان زودرس و کمبود وزن نوزاد
تحقیقات ثابت کرده اند که آی وی اف ریسک زایمان زودرس و به همراه آن کمبود وزن نوزاد را افزایش میدهد.
سندروم تخمدان تحریک پذیر
استفاده از داروهای بارداری مانند هورمون HCG، ریسک ابتلا به سندروم تخمدان تحریک پذیر را افزایش می دهد که به تبع آن تخمدانها متورم و دردناک می شوند.
این علائم معمولاً تا یک هفته باقی میمانند و به همراه دردهای شکمی، نفخ، حالت تهوع، استفراغ و اسهال هستند. اگر باردار شوید این علائم ممکن است تا چند هفته نیز باقی بماند. در موارد نادری نیز ممکن است این سندروم شدیدتر شود و به افزایش وزن سریع و تنگی نفس منجر شود.
سقط
ریسک سقط جنین در زنانی که از روش ivf استفاده می کنند همانند کسانی است که با روش طبیعی باردار میشوند. این مقدار چیزی حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد است اما این ریسک با افزایش سن بارداری افزایش پیدا می کند.
عوارض بازیابی تخمک
برای جمع آوری تخمک ها از تخمدان ها، از سوزن استفاده می شود. استفاده از سوزن برای جمع آوری تخمکها ممکن است باعث خونریزی، عفونت یا آسیب رسیدن به روده ها، مثانه و رگهای خونی شود. حتی ممکن است در مواردی نیز به بیهوشی منجر شود.
بارداری خارج از رحم
حدود ۲ الی ۸ درصد از زنانی که از روش ivf استفاده می کنند ممکن است بارداری خارج از رحم را تجربه کنند. در این بارداری، تخمک بارور شده، بیرون از رحم و معمولا در لوله های فالوپ لانه گزینی میکند. تخمک بارور شده نمی تواند در جایی بیرون از رحم، سالم بماند و امکانی برای ادامه بارداری وجود ندارد.
ریسک های وضع حمل
سن مادر یک فاکتور اساسی در ریسکهای وضع حمل است و به اینکه با چه روشی لقاح صورت گرفته است ارتباطی ندارد. هنوز تحقیقات جامعی در این رابطه با این که آیا استفاده از روش آی وی اف در افزایش این ریسک ها موثر هستند یا نه صورت نگرفته است.
سرطان
تاکنون تحقیقات ثابت نکرده اند که بین کسانی که از روشهای غیر از روش طبیعی باردار می شوند و ابتلای آنها به سرطان، رابطه مستقیمی وجود دارد یا خیر. اما در مواردی نیز مشاهده شده است که این اتفاق رخ داده است.
استرس
استفاده از روش آی وی اف می تواند هم از نظر مالی و هم فیزیکی استرس زا باشد. در این زمان پشتیبانی مشاوران، خانواده و دوستان می توانند در کنار آمدن با این مشکل بسیار کمک کننده باشد.

چگونه برای آی وی اف آماده شوید؟
هنگامی که روش ivf را انتخاب می کنید به خاطر داشته باشید که درصد موفقیت این روش به عوامل زیادی مانند سن مادر و روش انجام این فرایند بستگی دارد. هنگامی که می‌خواهید آی وی اف را انجام دهید، قبل از انجام، درباره فرایند درمانی و هزینه های طول درمان حتما تحقیق کنید.
قبل از اینکه فرایند آی وی اف شروع شود، تخمک ها و اسپرم ها تحت آزمایش های مختلفی قرار می گیرند. این تست ها عبارتند از:
تست مخازن تخمدان
برای تصمیم‌گیری در رابطه با کمیت و کیفیت تخمک ها، پزشک آزمایش غلظت هورمون FSH و استروژن خون روزهای اول قاعدگی را اجرا می کند. نتایج تست به همراه اولتراسوند تخمدان ها، به پزشک کمک می کند که میزان پاسخگویی تخمدان ها به درمان های باروری را بفهمد.
آنالیز اسپرم
معمولا قبل از آغاز فرآیند آی وی اف، پزشک تست های مربوط به آنالیز اسپرم های همسرتان را اجرا می کند.
آزمایش های تشخیص عفونت
شما و همسرتان حتما باید آزمایش های تشخیص بیماری های عفونی مانند ایدز و انواع هپاتیت را انجام دهید.
آزمایش رحم
قبل از شروع فرایند آی وی اف، پزشک آزمایش هایی را برای تست دیواره رحم انجام می دهد. سونوگرافی داخل رحمی و اولتراسوند عکسبرداری از حفره رحم انجام می شود.
قبل از شروع فرآیند آی وی اف سوالات باید پاسخ داده شود:

چه تعداد رویان باید منتقل شود؟
تعداد رویان های منتقل شده معمولاً به سن و تعداد تخمک های آزاد شده بستگی دارد. به دلیل اینکه نرخ لانه گزینی در زنان پیر تر کمتر است، در این حالت، تعداد رویان های بیشتری منتقل می شود.
اکثر پزشکان ازدستورالعمل های خاصی برای جلوگیری از چند قلوزایی پیروی می کنند. حتی در برخی از کشورها قوانینی وجود دارد که پزشک را برای تعداد انتقال رویان ها محدود می کند.

با رویان های اضافی چه کار باید کرد؟
رویان های اضافی می توانند فریز شوند و برای آینده به مدت چند سال استفاده شوند. همه رویان ها در فرایند فریزینگ سالم نمی مانند و باید دور ریخته شوند. اما اکثر آن ها معمولا سالم می مانند.
فریز کردن رویان ها، سیکل های بعدی آی وی اف را ارزانتر و راحت تر می کند.

چگونه چند قلو زایی را مدیریت کنید؟
اگر بیشتر از ۱ عدد رویان به داخل رحم منتقل شود، نتیجه آی وی اف ممکن است چند قلو زایی باشد که خطراتی را برای مادر و فرزند همراه دارد. در بعضی از موارد نطفه را از رحم مادر بیرون می کشند، تا ریسک چند قلو زایی کاهش پیدا کند. اما در این مورد تصمیم گیری با خودتان است چرا که بعدها ممکن است دچار مشکلات روحی، روانی و اخلاقی مانند عذاب وجدان شوید.

انتظار چه چیزی را داشته باشید؟
آی وی اف شامل چندین مرحله است. این مراحل شامل تحریک تخمدان، آزاد کردن اسپرم، باروری و انتقال اسپرم است. یک چرخه از آی وی اف ممکن است دو الی سه هفته طول بکشد و ممکن است بیشتر از یک چرخه نیاز داشته باشید.

القا تخمک گذاری
در این فرایند پروب اولتراسوند برای شناسایی فولیکولها وارد واژن شده و از یک سوزن در داخل واژن برای وارد شدن به فولیکولها استفاده میشود. به وسیله این سوزن تخمک ها از فولیکول آزاد شده و توسط فرایند مکش جمع آوری می شوند.
در این فرایند پروب اولتراسوند برای شناسایی فولیکولها وارد واژن شده و از یک سوزن در داخل واژن برای وارد شدن به فولیکولها استفاده میشود. به وسیله این سوزن تخمک ها از فولیکول آزاد شده و توسط فرایند مکش جمع آوری می شوند.
اگر در فرایند آی وی اف از تخمک های خودتان استفاده می کنید، قبل از انجام این فرآیند، به وسیله هورمون های تحریک کننده، تخمدان ها به تولید چند تخمک به جای یک تخمک، تحریک می شوند. چرا که در فرآیند آی وی اف ممکن است برخی از تخمک ها بارور نشوند و فرآیند باروری کامل انجام نشود.
ممکن است به برخی از روش های درمانی مانند روش های زیر نیاز داشته باشید:
روش هایی جهت تحریک تخمدان ها
برای تحریک تخمدان ها باید هورمون FSH و LH یا ترکیبی از هر دو تزریق شود. این درمان باعث می شود تا در زمان تخمک گذاری به جای یک تخمک، چند تخمک آزاد شود.
روش هایی برای بالغ کردن تخمک
هنگامی که فولیکول ها برای آزادسازی تخمک آماده هستند ( معمولا از ۱۴ روز) هورمون HCG به شما تزریق خواهد شد تا تخمکها بالغ شوند. در این میان ممکن است از روشهای دیگر نیز استفاده کنند.
روش هایی جهت جلوگیری از تخمک گذاری زودرس
این روش ها از آزادسازی زودرس تخمک ها جلوگیری می کنند.
روش هایی برای آماده سازی دیواره رحم
در روزی که تخمک آزاد میشود یا در زمانی که رویان منتقل می شود، پزشک ممکن است مصرف مکمل های پروژسترون را پیشنهاد دهد تا دیواره رحم برای لانه گزینی بیشتر آماده باشد.
به طور معمول شما یک تا دو هفته برای تحریک تخمدان ها زمان نیاز دارید، برای تصمیم گیری در رابطه با اینکه کی تخمک ها جمع آوری شود باید آزمایش های زیر انجام شود:
اولتراسوند واژن
این تست، عکسبرداری از تخمدانها است تا روند توسعه فولیکول ها و مایعات تخمدان را برای آزاد سازی تخمک بالغ شده بررسی کند.
تست خون
برای سنجش میزان تحریک تخمدان ها، معمولا سطح هورمونهای استروژن هنگامی که فولیکول ها آماده هستند افزایش پیدا میکند و در زمان تخمک گذاری همچنان سطح پروژسترون پایین باقی می ماند.
در بعضی از مواقع، قبل از آزادسازی تخمک، فرایند آی وی اف باید متوقف شود. از دلایل این اتفاق می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقدار ناکافی فولیکول های آماده
- تخمک گذاری زودرس و نابالغ
- تولید تعداد بسیاری از فولیکول ها که ریسک سندروم تخمدان تحریک پذیر را افزایش می دهد.
- سایر مشکلات پزشکی
اگر فرایند آِی وی اف متوقف شد، ممکن است پزشک نحوه انجام فرایند را تغییر دهد یا از داروهای دیگری برای آی وی اف های آینده استفاده کند. یا حتی ممکن است از روش دیگری استفاده شود.

بازیابی تخمک
بازیابی تخمک در مطب پزشک انجام میشود و ۳۴ تا ۳۶ ساعت پس از تزریق نهایی و تخمک گذاری صورت می گیرد.
- هنگام بازیابی تخمک، بی حسی تزریق می شود و باید داروی ضد درد مصرف کنید.
- آسپیراسیون اولتراسوند ترانس واژینال، روش معمول بازیابی است. یک پروب سونوگرافی برای شناسایی فولیکول ها، وارد واژن می شود. سپس یک سوزن نازک داخل اولتراسوند و فولیکول ها جایگذاری می شود تا بازیابی صورت گیرد.
- چنانچه تخمدان ها در فرایند اولتراسوند ترانس واژینال، غیرقابل دسترس باشند، از اولتراسوند شکمی نیز کمک گرفته می شود.
- تخمک ها به کمک یک سوزن از فولیکول هایشان جدا می شوند و تقریبا در مدت زمان ۲۰ دقیقه چند تخمک از فولیکول ها جدا خواهند شد.
- پس از فرایند بازیابی ممکن است دلدرد و احساس پری و فشار را تجربه کنید.
- تخمک های بالغ در مایع مغذی قرار داده می شوند و سپس آن ها را در دستگاه انکوباتور قرار می دهند. تخمک هایی که سالم و بالغ هستند؛ با اسپرم مخلوط شده و تلاش می شود که لقاح صورت گیرد. در هر صورت تمامی تخمک ها در فرایند لقاح موفق نمی شوند.

بازیابی اسپرم
اگر از اسپرم همسرتان استفاده می کنید، همسرتان باید یک نمونه از آبی منی خود را در صبح روز بازیابی تخمک تحویل بدهد. از سایر فرایند ها مانند آسپیراسیون بیضه ( استفاده از سوزن یا عمل جراحی جهت استخراج مستقیم اسپرم از آب منی) نیز می توان کمک گرفت. در صورتیکه اسپرم های مرد مشکل داشتند، باید از اسپرم های اهدایی استفاده کرد.

فرایند باروری در آی وی اف
فرایند باروری میتواند به دو روش زیر صورت بگیرد:
تلقیح متعارف
در فرایند تلقیح متعارف، اسپرم سالم به همراه تخمک بالغ مخلوط شده و یک شب داخل انکوباتور قرار داده می شود.
تزریق داخل سلولی اسپرم
در این فرایند یک اسپرم سالم به طور مستقیم به تخمک بالغ تزریق می شود. از این روش هنگامی استفاده می شود که کیفیت یا کمیت اسپرم پایین است یا فرایندهای دیگر باروری با شکست رو به رو شده اند.
در شرایط خاصی، پزشک ممکن است فرایندهای زیر را پیشنهاد دهد:
فرایند کمکی
تقریبا 5 تا 6 روز پس از لقاح، رویان از غشای اطراف خود بیرون آمده و شروع به لانه گزینی در دیواره رحم می کند. اگر سن بالایی دارید یا قبلا چندین بار فرایند های آی وی اف را تکرار کرده اید؛ پزشک ممکن است فرایند کمکی را پیشنهاد دهد. این فرایند به گونه ای است که قبل از اینکه رویان از غشای خود بیرون آمده و لانه گزینی انجام گیرد، یک سوراخ در غشای رویان ایجاد می شود. این فرایند به خصوص برای رویان هایی خوب است که قبلا فریز شده اند.
آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی
رویان ها به مدت 5 تا 6 روز داخل انکوباتور می مانند و پس از آن برای انجام تست های ژنتیکی مختلف مورد آزمایش قرار می گیرند. این آزمایش ها برای اطمینان از عدم وجود هرگونه بیماری ژنتیکی یا اطمینان از تعداد درست کروموزوم ها انجام می گیرند. رویان هایی که هیچ مشکلی نداشته باشند؛ می توانند وارد رحم بشوند. با انجام این آزمایش های ژنتیکی ریسک بیماری های ژنتیکی کاهش پیدا می کند، اما بازهم نمی توان آن ها را نادیده گرفت.

انتقال رویان
انتقال رویان در مطب پزشک و معمولا ۲ تا ۵ روز پس از بازیابی تخمک صورت می گسرد.
- ممکن است مقداری بی حس شوید. در کل فرایند بدون درد است؛ اگرچه ممکن است مقداری دلدرد را تجربه کنید.
- پزشک یک لوله بلند، نازک و انعطاف پذیر پذیر را وارد واژن و رحم می کند.
- یک سرنگ حاوی یک یا چند رویان با همراه مقداری مایعات به انتهای سوند متصل می شوند.
- با استفاده از این سرنگ، پزشک رویان ها را وارد رحم می کند.
- چنانچه این فرایند، موفقیت آمیز باشد، 6 الی 10 روز پس از بازیابی تخمک، لانه گزینی انجام می گیرد.

پس از فرایند آی وی اف
پس از اینکه رویان منتقل شد، کارهای روز مره را می توانید انجام دهید. اگرچه ممکن است تخمدان ها هنوز یزرگ باشند.
از انجام هرگونه فعالیت شدید یا فعالیتی که ممکن است باعث ناراحتیتان بشود، بپرهیزید.
برخی از عوارض آی وی اف عبارتند از:
- داشتن مقداری از ترشحات شفاف یا خونی پس از انجام فرایند. ( به دلیل جابجایی رحم، قبل از انتقال رویان)
- سفتی سینه ها به دلیل سطوح بالای استروژن
- نفخ خفیف
- دلدرد خفیف
- یبوست
اگر پس از فرایند انتقال رویان، خونریزی شدیدی را تجربه کردید؛ حتما با پزشک خود تماس بگیرید. چرا که ممکن است شرایطتان مشکوک به عفونت، پیچ خوردگی تخمدان یا سندروم تخمدان تحریک پذیر باشد.