بارداری پس از سرطان، مسائل پیش روی آن

بارداری پس از سرطان ریسک‌ها و چالش‌های مخصوص به خود را دارد. پزشکان احتمال بارداری پس از گذشت شش ماه از درمان سرطان را ممکن می‌دانند.
یکی از پرسش‌های متداول زنان مبتلا به سرطان، امکان بارداری پس از درمان سرطان است و اینکه آیا درمان یافتگان سرطان، نوزادان سالمی به دنیا می آورند؟ در پاسخ بایستی بگوییم که اغلب، بارداری پس از سرطان برای مادر و نوزاد خطری در بر ندارد. همچنین به نظر نمی‌رسد که بارداری خطر بازگشت سرطان را افزایش دهد. البته معمولا پزشکان توصیه می‌کنند که پس از درمان سرطان، مدتی برای بچه دار شدن دست نگه دارید.

عوامل موثر بر بارداری پس از سرطان
عوامل متعددی بر امکان بارداری پس از سرطان تاثیرگذارند و طول مدت انتظار برای بارداری بعد از درمان سرطان نیز به این عوامل وابسته است:
- نوع سرطان و مرحله پیشرفت آن
- نوع درمان و داروی مورد استفاده در شیمی درمانی
- سن بیمار (بیماران زن)
۱) سن بیمار
- با بالا رفتن سن در زنان، تخمدان‌ها تخمک‌های کمتری تولید می‌کنند. با نزدیک شدن به یائسگی (دوران پساقاعدگی)، تخمدان‌ها دیگر تخمک تولید نمی‌کنند.
- زنان زیر ۳۰ سال که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند بالاترین شانس بارداری پس از درمان سرطان را دارند. به طور کلی، هر چه سن بیمار کمتر باشد، احتمال باروری پس از شیمی درمانی بیشتر است.
- هرچه سن بیمار به یائسگی نزدیکتر شود (میانگین سن یائسگی ۵۱ سال است)، احتمال ناباروری پس از شیمی درمانی بیشتر است.
- زنان ۴۰ ساله یا مسن‌تر که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، معمولا پس از شیمی درمانی، یائسه می‌شوند.
- بیشتر پزشکان بارداری تا شش ماه پس از اتمام شیمی درمانی را مجاز نمی‌دانند. به عقیده این پزشکان تخمک‌های آسیب دیده در اثر شیمی درمانی، پس از گذشت شش ماه از بدن خارج می‌شوند. اما برخی دیگر پیشنهاد می‌کنند که ۲ تا ۵ سال پس از اتمام دوره درمان، برای بارداری اقدام کنند. دلیل آن‌ها احتمال بالای بازگشت سرطان در چند سال اول بهبودی است و این نکته که درمان سرطان در دوران بارداری بسیار سخت و پیچیده می‌شود.
۲) نوع درمان و داروی مورد استفاده
روش‌های درمانی گوناگون، از جهات مختلفی بر بارداری آینده بیمار تأثیر می‌گذارند:
- پرتو درمانی: پرتو درمانی سلول‌های پشتیبان و روند خون‌رسانی به رحم را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین ممکن است احتمال سقط جنین، زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و سایر مشکلات را در بارداری آینده بیمار افزایش دهد.
- جراحی دهانه رحم: خارج کردن تمام یا بخشی از دهانه رحم (در مبتلایان به سرطان دهانه رحم) احتمال سقط جنین یا زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. دلیل این امر آن است که توانایی دهانه رحم در حفظ بارداری کاهش می‌یابد.
- شیمی درمانی: شیمی درمانی آنتراسایکلین شامل درمان با داکسوروبیسین (به عنوان یک داروی عمومی)، داونوروبیسین (Cerubidine)، اپیرووبیسین (Ellence)، و idarubicin ) Idamycin) می‌باشد. این روش‌ درمانی باعث آسیب به سلول‌های قلبی و ضعف قلب می‌شود.
- قلب در دوران بارداری و زایمان باید بیشتر از قبل کار کند. شیمی درمانی آنتراسایکلین معمولا با پرتودرمانی به قسمت فوقانی شکم یا قفسه سینه همراه می‌شود. این روش درمان خطر بروز مشکلات قلبی در دوران بارداری را افزایش می‌دهد.
انواع و دوز‌های دارو‌های شیمی درمانی
پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که دارو‌های شیمی درمانی خاصی نسبت به سایر داروها احتمال ناباروری بیشتری دارند. مانند سیتوکسان (نام شیمیایی: سیکلوفسفامید cyclophosphamide). احتمال ناباروری پس از مصرف پلاتینول (نام شیمیایی: سیس پلاتین cisplatin) و آدریامایسین (نام شیمیایی: دوکسوروبیسین doxorubicin) متوسط است.
از سوی دیگر، احتمال ناباروری پس از مصرف دارو‌های زیر کمتر است:
- متوترکسات (با نام‌های تجاری: Mexate، Folex، Rheumatrex)
- fluorouracil (که به آن ۵-fluorouracacil نیز گفته می‌شود) (با نام تجاری: Adrucil)
- vincristine (با نام‌های تجاری: Oncovin، Vincasar PES، Vincrex)
همچنین تاکسان‌ها که یک گروه نسبتاً جدید از دارو‌های شیمی درمانی هستند مانند:
- تاکسول (نام شیمیایی: paclitaxel)
- تاکسوترا (نام شیمیایی: doketaxel)
- Abraxane (نام شیمیایی: آلبومین محدود یا nab-paclitaxel)
در مورد چگونگی تأثیر این دارو‌ها بر روی باروری هنوز نتایج مشخصی به دست نیامده است.
از آنجا که تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد، نمی‌توان با تجویز داروی خاصی از باروری بیمار پس از شیمی درمانی، اطمینان حاصل کرد. اما بهتر است درباره این مشکل با متخصص زنان و زایمان و پزشک معالج مشورت کنید تا برنامه مناسبی برای شیمی درمانی در نظر بگیرند.
۳) تاثیر شیمی درمانی بر باروری بر اساس یافته های پزشکی
برخی از یافته‌های پزشکی درباره تاثیر شیمی درمانی بر باروری به شرح زیر است:
- یائسگی زودرس ناشی از شیمی درمانی ممکن است موقتی باشد. به بیان دیگر، ممکن است دوره قاعدگی شما متوقف شود و بعد از اتمام شیمی درمانی دوباره از سر گرفته شود. شروع دوباره پریود ممکن است چند ماه، یک سال یا بیشتر طول بکشد.
- پریود شدن همواره به معنی باروری نیست. حتی اگر پریود پس از اتمام شیمی درمانی شروع شود، دلیل بر باروری نیست. در این شرایط بایستی به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا باروری شما را تایید کند.
- احتمال ناباروری در زنانی که دوز‌های بالای شیمی درمانی دریافت می‌کنند، بیش از کسانی است که دوز کمتری دریافت می‌کنند.
- دارو‌های شیمی درمانی معمولاً به صورت ترکیبی تهیه می‌شوند. در صورت استفاده از دارو‌های ترکیبی، تاثیر آن‌ها بر باروری متفاوت است.
- برخی از زنان پس از شیمی درمانی به صورت طبیعی پریود و باردار می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است در بارداری دچار مشکل شوند. دلیل آن این است که شیمی درمانی به تخمک‌های نابالغ درون تخمدان‌ها آسیب می‌رساند.
- هنگامی که پس از اتمام شیمی درمانی، پریود دوباره بازگشت، به این معنی است که تخمک‌ها در حال بلوغ هستند. اما ممکن است تعداد تخمک‌های موجود بسیار کمتر از میزان آن‌ها قبل از شیمی درمانی باشد.
- از آنجایی که شیمی درمانی ممکن است باعث نقایص مادرزادی در جنین شود، پزشکان توصیه می‌کنند در طول شیمی درمانی از روش‌های پیشگیری از بارداری - به‌جز قرص‌های ضد بارداری - استفاده کنید، تا در طول درمان باردار نشوید.
- توصیه می‌شود که پس از اتمام شیمی درمانی، حداقل ۶ ماه (یا بیشتر) صبر کنید، سپس اقدام به بارداری کنید. بدین ترتیب ریسک بارداری با یک تخمک آسیب دیده از شیمی درمانی را نخواهید کرد.
- پس از شیمی درمانی، ممکن است دوره باروری بسیار کوتاه باشد. بدین معنی که حتی زنانی که پریود آن‌ها بعد از شیمی درمانی بازمی‌گردد، در معرض خطر یائسگی زودرس هستند.
پژوهشگران به دنبال راهی برای متوقف کردن عملکرد تخمدان‌ها، برای محافظت از تخمک‌ها در طول شیمی درمانی هستند. اما هنوز به نتیجه قطعی در این باره دست نیافته اند.
برخی پزشکان نگران این هستند که دارو‌های مورد استفاده برای متوقف کردن عملکرد تخمدان، موسوم به آگونیست‌های GnRH (هورمون آزاد کننده گنادوتروپین)، ممکن است در عملکرد دارو‌های شیمی درمانی و از بین بردن سلول‌های سرطانی اختلال ایجاد کنند. آگونیست‌های GnRH هورمون‌هایی هستند که علاوه بر متوقف کردن عملکرد تخمدان، رشد سلول‌های سرطانی پستان را نیز متوقف یا کند می‌کنند. به همین دلیل سلول‌های سرطانی در اثر شیمی درمانی از بین نمی‌روند.
آگونیست‌های GnRH مورد استفاده در متوقف کردن تخمدان عبارتند از:
- Zoladex (نام شیمیایی: goserelin)
- لوپرون (نام شیمیایی: لوپرولید)
- Trelstar (نام شیمیایی: triptorelin)
این دارو‌ها از تولید GnRH، هورمونی که در مغز ترشح می‌شود و تخمدان را برای تخمک گذاری آماده می‌کند، جلوگیری می‌کنند. تخمک گذاری وقتی اتفاق می‌افتد که یک تخمک بالغ از تخمدان آزاد شود و آماده لقاح باشد. هنگامی که GnRH مسدود شود، تخمک گذاری رخ نمی‌دهد.

باروری مردان پس از درمان سرطان
پس از پایان درمان سرطان، مردان می‌توانند برای بارداری اقدام کنند. قانون مشخصی برای انتظار مردان جهت اقدام برای بارداری وجود ندارد. با این حال برخی از پزشکان فاصله زمانی ۲ تا ۵ سال را منطقی می‌دانند. اسپرم‌ها ممکن است در اثر شیمی درمانی یا پرتودرمانی آسیب ببیند. این اسپرم‌ها در طی ۲ سال با اسپرم‌های جدید جایگزین می‌شوند.
البته هنوز شواهدی وجود ندارد که اگر نطفه کودکی دقیقا پس از پایان درمان سرطان تشکیل شود، آن کودک دچار مشکلات جدی سلامتی در آینده می‌شود.

سرطان پستان و بارداری
در مورد سرطان پستان یافته های گوناگونی گزارش شده است. برخی از پزشکان به درمان یافتگان سرطان پستان توصیه می‌کنند که ۲ سال برای اقدام به بارداری صبر کنند. زیرا ارتباطی میان افزایش برخی هورمون‌ها در دوران بارداری و رشد سلول‌های سرطانی پستان وجود دارد. اما هیچ شواهد علمی مبنی بر اینکه اگر زنی در طی این ۲ سال باردار شود، خطر بازگشت سرطان افزایش می‌یابد، وجود ندارد.
از سویی دیگر، برخی از مطالعات حاکی از آن است که خطر بازگشت مجدد سرطان پستان پس از یک بارداری کاهش چشمگیری می‌یابد.

نگرانی‌های دیگر در مورد بارداری پس از سرطان
خطر ابتلای فرزندان به سرطان. بسیاری از افراد مبتلا به سرطان مبتلا نگران هستند که فرزندانشان نیز به سرطان مبتلا شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان مبتلایان به سرطان، خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری ندارند. اما برخی از انواع سرطان از طریق ژن‌ها، از والدین به فرزندان منتقل می‌شود؛ بنابراین اگر به یکی از سرطان‌های ارثی مبتلا باشید، احتمال خطر بیشتر است. در این شرایط بهتر است پیش از اقدام برای بارداری با پزشک یا مشاور ژنتیک صحبت کنید. آن‌ها اطلاعات لازم در این زمینه را در اختیارتان قرار می‌دهند.
خطر بازگشت سرطان. مطالعات نشان می‌دهد که باردار شدن باعث بازگشت سرطان نمی‌شود. اما افزایش سطح هورمون‌ها در دوران بارداری ممکن است موجب تشدید برخی شرایط شود.
همچنین برخی از درمان یافتگان سرطان، برای باردار شدن نیاز به قطع مصرف دارو‌های خاصی دارند. اما قطع دارو‌هایی مانند tamoxifen یا (imatinib (Gleevec خطر بازگشت سرطان را افزایش می‌دهد؛ بنابراین افرادی که قصد بارداری دارند، بایستی در مورد میزان ریسکی که مایل به پذیرش آن هستند با پزشک صحبت کنند.
احساس عدم اطمینان. همه درمان یافتگان سرطان، همواره با تصور بازگشت سرطان زندگی می‌کنند. این افراد و همسرانشان بایستی در مورد احتمال فوت زودهنگام و سرپرستی کودک والد دیگر صحبت کنند. این تصمیم بسیار دشوار و شخصی است و بهتر است از کمک مشاوره بهره‌مند شوند.
ناباروری. برخی از درمان‌های سرطان، موجب ناباروری فرد می‌شود. همه مردان و زنانی که تمایل به باروری در آینده دارند، بایستی قبل از شروع درمان باید با تیم پزشکی خود در این باره صحبت کنند. پزشکان می‌توانند گزینه‌های درمانی با حفظ باروری را به آنها معرفی کنند.

لزوم مشاوره با پزشک
فرزندآوری یک تصمیم بزرگ است. فارغ از اینکه از چه روش درمانی استفاده می‌کنید، با پزشک و تیم درمانی در مورد خطرات احتمالی بارداری و تولد نوزاد صحبت کنید. برای اطمینان بیشتر پزشک شما را به یک متخصص زنان و زایمان معرفی می‌کند تا معاینه کاملی از اندام‌های تولید مثل انجام دهد و امکان باروری را بررسی کند.
سوالاتی که باید از پزشک بپرسید:
- آیا برنامه درمانی سرطان من بر قابلیت باروری ام تأثیر خواهد گذاشت؟
- آیا روش‌هایی برای حفظ باروری من قبل از شروع درمان وجود دارد؟
- آیا برنامه درمانی من در بارداری یا زایمان آینده‌ام مشکلاتی ایجاد خواهد کرد؟
- چه مدت پس از درمان باید صبر کنم تا اقدام به بارداری کنم؟
- آیا اقدام برای بارداری بر برنامه مراقبت‌های پس از درمانم تأثیر می‌گذارد؟
- آیا اقدام برای بارداری خطر بازگشت سرطانم را افزایش می‌دهد؟
- آیا باید با یک متخصص زنان و زایمان که تجربه‌ای در خصوص درمان یافتگان سرطان دارد، مشورت کنم؟
- برای مشاوره و حمایت عاطفی، خودم و همسرم به چه مرکزی مراجعه کنم؟

سخن آخر
تصمیم به بارداری پس از سرطان، مساله ای سخت و چالش برانگیز است که نیازمند مشاوره پزشکی و ژنتیکی تخصصی است. پیش از هر چیز بایستی آمادگی جسمی و روانی لازم را برای قدم گذاشتن در این مسیر داشته باشید و شریک زندگیتان نیز در این راه همپای‌تان باشد. همچنین بایستی این نکته را درنظر داشته باشید که امکان بازگشت سرطان وجود دارد و ابتلا به سرطان در دوران بارداری مشکلات خاص خود را دارد.
یکی از سرطان‌های رایج در میان زنان سرطان پستان است، اما امکان درمان سرطان پستان در بارداری وجود دارد. از آنجایی که علم پزشکی در حال پیشرفت روزافزون است، در آینده نزدیک شاهد درمان‌های جدیدی برای بیماری سرطان خواهیم بود. نکته مهم در این میان حفظ امید و نگاه به آینده است.