بررسی رشد کودک، ابعاد گوناگون

از تولد تا رسیدن به پنج سالگی، مغز کودک شما بیشترین میزان رشد را نسبت به تمام زندگی او دارد. این کاملا درست است که رشد هر انسانی به شدت منحصر‌به‌فرد است و بسته به ذات و تربیت یا ژن‌ها و محیط او، مستقل از انسان‌های دیگر است، اما باز هم می‌توان از چند نقطه شاخص نام برد که با نسبت خوبی در تمام کودکان رایج و مشابه است. با توجه به گفته‌های مؤسسه آموزش کودکان، این نقاط شاخص در چهار حوزه رشد و پرورش کودک قرار می‌گیرد: شناختی، احساسی، فیزیکی و اجتماعی. با این تاکید که رشد در یک حوزه بر رشد دیگر زمینه‌ها کاملا تاثیرگذار است.

یک کودک در سال های اول زندگی چگونه از نظر شناختی رشد می کند؟
کودکان مدام و بی‌وقفه، با پردازش تجربیاتی که برایشان پیش می‌آید، ساختارهای ذهنی خود را گسترش می‌دهند و آن‌ها را از نو سازماندهی می‌کنند. جالب است بدانید، ساختار مغز کودک، در مواجهه با اتفاقات مختلف و قرار گرفتن در محیط‌های گوناگون، تغییر می‌کند. فعالیت‌های مختلف باعث می‌شود مغز کودک مدارهای عصبی را ایجاد یا حذف کند. این اتفاق در سراسر زندگی هر فردی می‌افتد، اما شدت آن در عنفوان کودکی بیشتر است.
فرزند شما از مشاهدات و فعالیت‌های خود و آموزش‌های مستقیم والدینش یا دیگران چیزهایی می‌آموزد. اما، به خاطر داشته باشید، برای بهبود عملکرد شناختی، فعالیت‌های او و راهنمایی‌های شما باید هم‌راستا با سطح و میزان رشد او و ظرفیت‌های شناختی‌اش باشد.

رشد احساسی کودک در سال های نخست زندگی چگونه است؟
شایستگی اجتماعی کودک شما در هر سنی به سلامت احساسی او و توانایی‌اش در تطبیق با محیط بستگی دارد.
یوری برونفن‌برنر، که بیشتر به دلیل پایه‌گذاری نظریه سیستم‌های زیست محیطی شناخته شده است، اعتقاد دارد رشد کودک به بهترین شکل از طریق زمینه‌های مرتبط خانوادگی، درون مدرسه، اجتماعات و جامعه درک می‌شود.
شورای علمی رشد کودکان در دانشگاه هاروارد نیز این گفته را تصدیق می‌کند: «سلامت عاطفی کودکان به شدت به ویژگی‌های اجتماعی و احساسی محیطی بستگی دارد که کودک در آن زندگی کرده است.» این گفته سرانجام به این ادعا منجر شده است: «تجارب احساسی اولیه کودکان، به معنای واقعی کلمه، در معماری مغز آن‌ها جای داده می‌شود.»

در رشد فیزیکی کودک در سال های اول زندگی، چه معیارهایی در نظر گرفته می شود؟
مهارت‌های حرکتی یک کودک به توانایی‌های فیزیکی او اشاره دارد. مهارت‌های حرکتی درشت در واقع تحرکات بزرگی است که با استفاده از بازوها، ران، ساق و قسمت پایین پاها انجام می‌شود. از سوی دیگر، مهارت‌های حرکتی ظریف به تحرکات کوچک‌تر اطلاق می‌شود، مانند آن‌ها که با انگشتان دست یا پا انجام می‌شوند. از آنجا که بسیاری از فعالیت‌ها به هماهنگی این دو شکل از قابلیت بستگی دارد، مهارت‌های حرکتی ریز و درشت همراه با هم رشد می‌کنند.
همچنین، در حالی که رشد فیزیکی از الگوی شناخته‌شده‌ای پیروی می‌کند، اما تحت تاثیر ژنتیک، وزن زمان تولد، نوع تغذیه، پرورش کودک، ذات، کلاس اجتماعی و نژاد کودک هم قرار می‌گیرد.

رشد اجتماعی کودک چگونه سنجیده می شود؟
بازی کردن بخشی حیاتی و ضروری از رشد و توسعه انسانی است. با توجه به گفته‌های دوریس برگن، استاد برجسته روانشناسی آموزشی در دانشگاه میامی، بازی‌های وانمودی می‌تواند در ساختن چشم‌اندازها و تفکر انتزاعی و همچنین، توسعه قابلیت‌های اجتماعی و زبانی به شدت مؤثر باشد و آن‌ها را تسهیل کند.
اینگونه بازی‌ها اجتماعی بودن و حل مسائل را به فرزند شما می‌آموزد و او را با تخیل خود، محیط و دیگر افراد مرتبط می‌کند. بازی کردن، با تشکیل ارتباطاتی میان سلول‌های عصبی، به راستی ساختار مغز را تغییر می‌دهد.
دیوید وایت‌برد، مدرس ارشد روانشناسی و آموزش در دانشگاه کمبریج در مورد رشد و پیشرفت انسان در کودکی بیان می‌کند: «اقدام به بازی و امتحان کردن تنوع غنی آن یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای نوع بشر در کنار زبان، فرهنگ و تکنولوژی است.» دیگر دستاوردهایی که از آن‌ها نام برده شد، بدون بازی کردن، دست‌یافتنی نیست.