پرورش خلاقیت کودکان، کشف آن از طریق بازی

پیاژه معتقد است که کودک نخستین بار در حدود دو سالگی به تغییری که اعمال او در اشیاء به وجود می آورند پی می برد ؛ مثلا ، از برخورد قلم با کاغذ متوجه طرز ایجاد خط می شود و در می یابد که اگر تخت خود را به حرکت در آورد ، از آن صدایی بر خواهد خواست .
کودک این سن بسیار فعال است و از دویدن یا بالا رفتن از جایی و پرتاب کردن اشیاء لذت می برد . بنابراین ، فرصت ها و موقعیت هایی برای بازی های آزادانه و فعال در خانه و بیرون از خانه برای کودک فراهم سازید و او به بازی های آزاد با توپ های کوچک تشویق کنید . کودک ممکن است توپ را به طرف بزرگ تر ها یا یک شیء دیگر پرتاب کند . از توپ های دارای اندازه متوسط و نرم استفاده کنید تا به کودک صدمه نزده و موجب ترس او نشود .
توانایی ساختن اشیاء با دستان و انگشتان را در کودک تقویت کنید . به بازی با قطعات تو خالی ، پیمانه ها و مانند آن ها و ابزاری که قابل انباشته شدن باشند راهنمایی کنید .
یک بازی آزاد با پیچ و مهره های پلاستیکی بزرک تشویق کنید ، از عدم بلعیده شدن آن ها توسط کودکان اطمینان حاصل کنید . کودک را به قرار دادن قطعات ، مکعب ها و دیگر چیز ها داخل پیمانه یا ظرف بزرگ تر تشویق کنید . ظروفی با در ها و دهانه های گشاد آماده کنید تا کودک به باز و بستن درپوش ها بپردازد .
در این سن ، کودک به کنجکاوی درباره خودش می پردازد . کودک را به بازی های آزادانه با آینه هایی که امنیت دارند و خطر آفرین نیستند تشویق کنید . با کودک جلوی آینه بایستید یا بنشینید تا او درباره برداشت هایش درباره آنچه که می بیند صحبت کند . تشویق کنید تا او حرکت های جنبشی و محرک ایجاد کند ؛ یعنی در جلوی آینه به وسیله دست ها و بدن حرکت هایی انجام دهد .
پاره ای از مفاهیم اصلی مانند علت ، اثر، ترکیب و اندازه را می توانید به کودک بفهمانید . درباره ترکیب اشیایی که کودک حس می کند صحبت کنید ؛ برای مثال بگویید : (( جغجغه سفت و سخت است )) ، (( پتو نرم است . )) درباره علت واثر ارتباط با صحبت کنید . بگویید :
(( اگر فنجان را وارونه کنی آب میوه درون آن خواهد ریخت )) ، (( اگر در باران بایستی خیس می شوی . ))
در این سن کودک توانایی تشخیص اشیاء حیوانات و انسان را از یک تصویر دارد .
یک اسکلت ( بدن) پلاستیکی از حیوانات برای بازی های آزاد فراهم کنید . درباره نام هر حیوان ، رنگ ، صدا و مشخصه های دیگر آن با کودک صحبت کنید.
کتاب های تصویری صاده تهیه کنید. از کودک بخواهید به محض اینکه شما آن ها را نام می برید به اشیاء و حیوانات اشاره کند. درباره تصاویر صحبت کنید. درباره اندازه اشیاء صحبت کنید.
برای مثال بگویید : (( این یک توپ بزرگ است )) یا (( این قطعه کوچکتر از آن قطعه است )). در حدود ۱۲ ماهگی به بعد هرچه در محدوده دست کودک قرار گیرد آن را به اطراف می کوبد. این عمل تا ۱۵ ماهگی به اوج خود می رسد و در حدود ۱۸ ماهگی تقریبا از بین می رود.
کودک در سن بین ۱۳ الی ۱۸ ماهگی از (( دالی کردن )) بسیار لذت می برد و می تواند (( قایم باشک )) بازی کند. اسباب بازی های چرخ دار را هل می دهد و می کشد. کودک از سن ۹ تا ۱۳ ماهگی بیشتر به اسباب بازی توجه می کند تا به هم بازی ؛ چون کودک در این دوره به اسباب بازی اهمیت زیادی می دهد. در این سن گرایش به دعوا بر سر اسباب بازی در کودکان دیده می شود. در ۱۴ ماهگی کودک با ماشین بازی کرده و صدایی شبیه آن را ایجاد می کند.
کودک در ۱۵ ماهگی ممکن است اصرار ورزد که بایستد و تنها برای مدت کوتاهی به مکعب ها دقیق شود. معمولا به هیچ گونه فعالیتی برای ساختن چیزی مبادرت نمی ورزد، بلکه فقط مکعب ها را بر هم می زند و یا این که آن ها را برای پدر و مادرش می آورد.
در ۱۶ ماهگی کودک با عروسک بازی می کند، برایش لالایی می خواند و می خواباند.
در حدود ۱۷ ماهگی اسباب بازی های چرخ داری که منگوله ها و زنگوله هایی در چرخ های آن ها باشد و به هنگام حرکت صدا کند، بسیار مورد علاقه کودکان است.
در این سن کودک اسباب بازی ها را پرتاب می کند و اثر آن را مورد کاوش قرار می دهد و دوست دارد اشیا را یکی پس از دیگری داخل ظرفی بریزد و بیرون بیاورد. در ۱۷،۵ ماهگی کودک در خیالش با ماشین بازی می کند و یا خود را به جای ماشین فرض کرده و عقب عقب می رود.
در ۱۸ ماهگی میخ را در سوراخ می کند، یک دفعه دو الی سه ورق می زند ( نمی تواند به صورت تک تک ورق بزند)، مداد را در دست گرفته و به خوبی خط می کشد، ۲ الی ۳ مکعب را روی هم می گذارد.
در ۱۲ الی ۱۸ ماهگی کودک اشیایی را که کاربرد و ویژگی یکسان دارند، در کنار هم قرار می دهد. در حدود ۱۸ ماهگی می تواند با مداد خطوط عمودی و افقی رسم نماید.
کودکان در ۱۸ ماهگی می توانند با مکعب های اسباب بازی دو عدد را به یکدیگر متصل کرده و در ۲ سالگی ۶ عدد را به یکدیگر متصل نمایند.
کودک در ۱۸ ماهگی می تواند راه برود و عروسکش را همراه خود ببرد، با کمک مادرش با الگو قطار، ماشین،هواپیما و …. درست کند و صدای آن ها را درآورد ، اگر اسباب بازی دلخواهش را کودک دیگری بردارد ، با زور و داد و فریاد از آن ها می گیرد و با پای خود توپ را کنار می زند.
در ۱۸،۵ ماهگی از سر و صدای سکه های پول خیلی خوشش می آید و آن ها را داخل کیف کرده و دوباره بیرون می آورد. در ۱۲ تا ۱۸ ماهگی هل دادن یک اسباب بازی چرخ دار به کودک نو پا احساس اسمنی می دهد.
وقتی می نشیند دوست دارد با دست هایش که مهارت بیشتری یافته اند کاسه ها و پیاله ها را داخل هم بگذارد.دراین سن ، از جعبه موزیک و خاک بازی لذت می برد. سطل، آب پاش و تشتی آب یا شن بازی در اختیارش بگذارید.
۱۸ الی ۲۴ ماهگی کودک به همه چیز دست می زند، به همه جا می رود، سرو صدا می کند ، همه چیز را به هم می ریزد و جا به جا می کند. یک اسب یا قطار چوبی که دنبال خود بکشد و قطعات ساختمان سازی و یک کامیون یا کمپرسی که چیزی پر کند و خالی کند برای کودک مفید است.
در ۱۹ ماهگی در تمام بازی های دسته جمعی شرکت می کند و گاهی کودک مورد علاقه اش را به بازی دعوت می کند، هنوز اشیای تازه و چیزهایی را که قبلا ندیده است به دهان می برد ، ولی هرگز آن ها را نمی خورد، می تواند چهار لگو را روی هم بگذارد و برج یا آپارتمان بسازد، با بشقاب و کاسه خالی و قاشق به طور خیالی غذا می خورد و می گوید : غذای خوشمزه ای است و به پدر و مادر نیز غذا تعارف می کند.
برای کودکان ۱۹ تا ۲۵ ماهه اسباب بازی و همبازی اهمیت بیشتری پیدا می کند، ارتباط اجتماعی پخته تر میسود و کودک برای انطباق با همبازی گذشت بیشتری از خود نشان داده ، رفتار خود را تغییر می دهد.
در ۲۰ ماهگی با دو ماشین کوچکش بازی می کند، آن ها را به هم می زند و می خندد. در این سن بیش تر مایل است با کودکان بزرگتر از خود بازی کند. با کودکان کوچکتر از خود بیش تر ابراز محبت دارد.
در ۲۱ ماهگی به طور نامنظم به توپ لگد می زند و مکعب ها را برای درست کردن قطار در یک خط قرار می دهد، عروسک خود را بغل کرده ، راه می برد و به پشتش می زند که بخوابد و با این که روی زمین می گذارد و می زند و می گوید : مٌرد ! کودک یک الی دو ساله در بازی با الگو ها از شکل های مشخص استفاده می کند و آن ها را روی هم قرار می دهد و به هم وصل می نماید.
بازی های نمایشی معمولا در سنین ۱،۵ الی ۲ سالگی آغاز می شود و در سنین کودکستان به اوج خود می رسد. در دوسالگی به طور منظم به توپ لگد می زند و می تواند با شش مکعب برجی بسازد. کودک در این سن به عروسک غذا می دهد ، او را به گردش می برد ، با آب و شن بازی می کند، اسباب بازی های متعلق به خود را کاملا می شناسد و حاضر نیست در اسباب بازی های خود کودکان دیگر را سهیم کند.
در دو سالگی توانایی ترسیم خط های دایره ای و یا زاویه دار ظاهر می گردند. نزدیک به دو سالگی یک تاب برای کودک می تواند ، یک کشتی فضایی تصور شود که به سیاره ای دور دست سفر می کند یا پرنده ای وحشی باشد که در آسمان پرواز می کند.
در دو سالگی کودک علاقه مند به کاسه های پلاستیکی، قاشق های چوبی، کلید و قوطی های خالی است. از این رو ، بهتر است ظروف کهنه و بعضی ظروف پلاستیکی ، که ارزان قیمت است ، برای کودکان تهیه شود.
در سال دوم زندگی ، بازی ها برای کودک دارای مفهوم خاص و عمیقی است. برای مثال، ممکن است دختر بچه ای اسباب بازی خود را در ملافه بپیچد و در دهان خرس خود تکه نانی بگذارد و فعالیت هایی از این قبیل انجام دهد.از این روی ، اسباب بازی هایی که در اختیار کودک قرار داده می شود ، باید معنی دارتر باشد.
توپ ، مکعب های بازی ، عروسک ، انواع حیوانات ، ظروف و امثال آن می تواند جزو اسباب بازی های مناسب برای کودکان باشد. در دو سالگی به صورت تک تک ورق می زند ، تسبیح نخ می کند ، بدون تقلید کاغذ را لوله می کند و با یک دست با قیچی کاغذ می برد.
کودک ۲ ساله می توند حدود هفت دقیقه پشت سر هم به یک بازی ادامه دهد. پس از آن ، خسته شده و به سوی بازی دیگری می رود.
در ۲ سالگی به خوبی می دود، کمتر به زمین می خورد ،از پله ها بالا می رود ، بسیار فعال و سرزنده و با نشاط است.
می تواند با شش مکعب برجی بسازد. در ۲۰ الی ۲۴ ماهگی ، بازی های مورد نظر دختران عروسک بازی، اسباب بازی های نرم و ظریف ، استمداد و کمک طلبیدن ، رقصیدن و لباس مخصوص پوشیدن و بازی های مورد نظر پسران بازی با بلوک ها ، دست کاری وسایل و ابزار، اسباب بازی های ماشینی و حمل و نقلی است.
کودک در دوسالگی می تواندسوار سه چرخه کوچکی بشود، اما چون هنوز نمی تواند پدال را فشار دهد ، با پاهای خود سه چرخه را به جلو می راند.
در پایان ۲ سالگی گاهی اوقات کودکان، دیگران را نیز در بازی خود شریک می کنند و به بازی دوطرفه می پردازند. در این مرحله حتی اگر بچه ها سه نفر باشند ، دونفر از آنان با هم بازی می کنند و یکی از آنان به تنهایی مشغول بازی می شود.
برخی از اسباب بازی های مناسب برای سن ۱ الی ۲ سالگی عبارت اند از :
- توپ در اندازه متوسط و نرم
- پیچ و مهره های پلاستیکی
- مکعب های درشت خانه سازی
- قطعات تو خالی
- آینه
- کتاب های تصویری ساده
- اسباب بازی های چرخ دار
- میخ و چکش
- خاک و ماسه
- آب ، سطل ، آب پاش و تشت
- بیلچه
- انواع حیوانات ، عروسک ، قیچی و کاغذ
- سه چرخه، مداد و کاغذ
امروزه روان شناسان اعتقاد دارند که برای رسیدن به مراحل بالاتر رشد باید پایه های اولیه رشد را جدی گرفت و اگر چنانچه اولین مراحل رشد به خوبی طی نشود، در مراحل بعدی کودک دچار اختلال خواهد شد. یکی از نیاز های مهم و اساس کودک،نیاز به بازی و اسباب بازی است. بازی برای کودک همانند آب است برای ماهی.
کودک بدون بازی نمی تواند به رشد متعادل و سازنده ای برسد. اسباب بازی شوق زیستن را در وجود کودک بر می انگیزد موجب پرورش قوای جسمی،ذهنی،روانی،عاطفی و اجنماعی کودک می شود.