انگیزه درس خواندن، نحوه ایجاد آن در کودکان

به‌عنوان پدر و مادر، کلی هزینه تحصیل فرزندمان می‌کنیم تا برای کسب موفقیت‌هایش در ‌آینده سرمایه‌گذاری کرده باشیم. ما نیز در مقابل انتظار داریم که فرزندمان خوب درس بخواند و بداند که برای منفعت خودش تلاش می‌کند. ولی آیا واقعا بچه‌ها به اندازه کافی انگیزه درس خواندن دارند؟ چطور می‌شود بچه‌ها علی‌رغم تلاش‌ها و تشویق‌های ما، همچنان بازی با دوستان و استفاده از موبایل را بر درس خواندن ترجیح می‌دهند؟ چطور می‌شود در بچه‌ها انگیزه و علاقه به درس و مدرسه ایجاد کرد؟ راهکار سریع ایجاد انگیزه در دانش آموزان چیست؟

ایجاد انگیزه در دانش آموزان با زور امکان‌پذیر نیست
مدرسه، بخشی از زندگی است که به نظم و تلاش نیاز دارد و کودکان باید اهمیت این سخت‌کوشی را بفهمند. نکته مهم این‌جاست که به‌زور نمی‌شود سخت‌کوشی را وارد زندگی فرزندمان کنیم؛ بلکه او خودش باید اهمیت این موضوع را درک کند تا بتواند انگیزه لازم برای تلاش و پیشرفت را در خود ایجاد کند. در واقع، ایجاد انگیزه در کودک با زور و اجبار صورت نمی‌گیرد.
با این‌وجود، راه‌کارهای خوبی برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان وجود دارد که اکثرا روش‌هایی برای ایجاد نظم در ذهن و رفتار کودک ارائه می‌کنند. این روش‌ها احتمال موفقیت کودک را بالا می‌برند و با چشاندن طعم شیرین موفقیت به او باعث ایجاد انگیزه می‌شوند.

ایجاد انگیزه در دانش آموزان با چند راهکار موفق
در ادامه، به بررسی راهکارهای افزایش انگیزه در کودکان می‌پردازیم. برای آشنایی با این راهکارها با ما همراه باشید.
1. رابطه مثبت و سازنده داشته باشیم.
یکی از راهکارهای افزایش انگیزه در کودکان این است که با آن‌ها رابطه‌ای مثبت و سازنده داشته باشیم. باید حواسمان باشد که ما در نقش پدر و مادری خود با بچه‌ها در یک تیم هستیم و همین موضوع ما را تبدیل به افراد تاثیرگذار در زندگی آنها می‌کند.
تنبیه، نصیحت و تهدید نه تنها در ایجاد انگیزه تاثیری ندارند بلکه به رابطه والد-فرزندی آسیب می‌زنند. طبیعی است که ما در واکنش به رفتار کودک دچار عصبانیت، ناامیدی و ترس شویم، اما عکس‌العمل‌ نشان دادن به کودک در قالب این احساسات بی‌فایده است و فقط باعث بدتر شدن اوضاع می‌شود.
یادمان باشد کودکان از سر جنگ با ما، این گونه رفتار نمی‌کنند. هروقت احساس ضعف کردیم بهتر است با خودمان بگوییم فرزندم هنوز احتیاج به زمان دارد. درواقع وظیفه ما این است که به کودک کمک کنیم مسئولیت‌پذیری را یاد بگیرد. اگر احساسات منفی بر ما غلبه کند، ممکن است کودک سرکش شود و به جای فکر کردن، فقط دنبال نشان دادن عکس‌العمل باشد.
2. اجرای قانون «هر وقت»
یکی از درس‌های زندگی این است که بعد از انجام کار حقوق و پاداش می‌گیریم. پس یکی از راه های افزایش انگیزه درس خواندن در دانش آموزان این است که به آنها بگوییم «هر وقت» درست تمام شد می‌توانی به خانه دوستت بروی. یا اینکه «هر وقت» تکلیفت را انجام دادی با هم فیلم می‌بینیم.
در شرایطی که هنوز فرزندمان نظم لازم را ندارد، اجرای این قانون و پایبندی به آن، کمک می‌کند تا این نظم در او شکل گیرد. قانون «هر وقت» یکی از راهکارهای موثر ایجاد انگیزه در دانش آموزان است.
۳. برای کودکان قوانینی تعیین کنیم
در صورتی‌که کودک درس نمی‌خواند یا نمره‌هایش افت کرده است، چه کودک بخواهد چه نخواهد، ما حق داریم دخالت کنیم. قطعا که قرار نیست ما وظایفش را انجام دهیم یا به‌جایش درس بخوانیم، بلکه باید برای کودک قوانینی بگذاریم تا اوضاع را درست کنیم.
یک قانون می‌تواند این باشد که دستگاه‌های دیجیتال و سرگرمی به‌جای اتاق کودک، در جایی عمومی‌تر مثل حال یا پذیرایی خانه باشد. ضمن این‌که به او یادآوری می‌کنیم فقط بعد از انجام تکالیفش مجاز به استفاده از آنهاست.
قانون بعدی می‌تواند این باشد که زمان مشخصی را برای درس خواندن فرزندمان تعیین کنیم و در این زمان، مقرر کنیم استفاده از کامپیوتر، موبایل یا هر چیزی که باعث حواس‌پرتی است، مجاز نیست. و حتی اگر قبل از اتمام ساعت اختصاص‌داده‌شده تکالیفش را انجام داد، باید با مرور کردن، به درسش ادامه دهد تا زمان تعیین‌شده به‌پایان برسد.
بعضی از کودکان وقتی به موسیقی گوش می‌دهند بهتر درس را یاد می‌گیرند، و این موضوع هیچ ایرادی ندارد. اما مشکل آنجاست که بچه‌ها معمولا با موبایل به موسیقی گوش می‌دهند، و هم‌زمان با گوش دادن به موسیقی، به سرویس‌های پیام‌رسان نیز دسترسی دارند. اگر نتوانیم آنها را از این برنامه‌ها منع کنیم، گوشی و موسیقی باید به بعد از انجام تکالیف محول شود. فقط کافی است به کودک بگوییم که بعد از انجام تکالیفش می‌تواند موسیقی گوش کند.
می‌توانیم این‌طور به قضیه نگاه کنیم که مدرسه به دانش‌آموزان اجازه استفاده از گوشی نمی‌دهد، پس ما هم باید در خانه همین‌کار را انجام دهیم. به‌نظر شما این راهکار در ایجاد انگیزه در دانش آموزان موثر است؟
یادمان باشد قانون گذاشتن به معنای تنبیه کردن بچه‌ها نیست، بلکه یکی از روش های ایجاد انگیزه در کودکان است. زیرا با استفاده از قانون کارها و ذهن آنها منظم‌تر شده و بهتر می‌توانند روی درس‌های مدرسه تمرکز پیدا کنند.
4. با معلم کودک در ارتباط باشیم
نقش معلمان در افزایش انگیزه تحصیلی دانش آموزان بسیار اهمیت دارد. پس اگر نمره‌های فرزندمان در حد انتظار نیست، بهتر است با او و معلمانش یک جلسه بگذاریم. و از کودک بخواهیم هر روز قبل از خارج شدن از مدرسه تکالیفش را با معلمش چک کند. همچنین، هر روز صبح قبل از این‌که به مدرسه برود، از او بپرسیم که آیا تکالیفش را در کیفش گذاشته یا نه؟ هیچ‌چیز وحشتناکتر از این نیست که دانش‌آموز تکلالیفش را انجام داده باشد ولی فراموش کند آن را با خود به مدرسه ببرد.
به‌محض این‌که فرزندمان نحوه مدیریت زمان، انجام دادن تکالیف و نظم و ترتیب را یاد گرفت، بهتر است عقب‌تر بایستیم و اجازه دهیم خودش وظایفش را انجام دهد. و فقط در صورتی مداخله کنیم که اشتباهاتش را مدام تکرار می‌کند.
۵. مکان مناسب برای مطالعه کودک پیدا کنیم
یکی از راه های ایجاد انگیزه در دانش آموزان توسط والدین ، انتخاب محیط مناسب مطالعه است. گاهی لازم است هنگام انجام تکالیف کنار کودک بنشینیم یا حداقل همان اطراف باشیم تا کمک کنیم در مسیر درست قرار بگیرد.
ممکن است کودک به مکانی ساکت و خلوت دور از خواهران و برادارنش نیاز داشته باشد، یا شاید در اتاقی با بقیه بچه‌ها عملکرد بهتری از خود نشان دهد. با آزمون و خطا می‌توانیم جواب این سوال را در مورد کودک خودمان بفهمیم و شرایط مطلوبش را مهیا کنیم. فراموش نکنیم که هدف ما ایجاد انگیزه در دانش آموزان است، نه تحت فشار گذاشتن آن‌ها.
سخت ترین جای ماجرا آن‌جاست که نمی‌توانیم به‌جای او تکالیفش را انجام دهیم، وگرنه می‌توانستیم به چالش انجام تکالیف پایان دهیم و سراغ کارهایمان برویم. گاهی لازم است تکالیف بچه‌ها را بررسی کنیم و یا به‌عنوان مثال بپرسیم که معنی بعضی پاراگراف‌ها را متوجه می‌شود یا خیر.
تا این‌جا در مورد پنج راهکاری که باعث بالا بردن انگیزه در دانش آموزان می‌شود صحبت کردیم. در ادامه به راهکارهای ساده‌ای که به پیشرفت تحصیلی بچه ها و ایجاد انگیزه در دانش آموزان کمک می‌کند می‌پردازیم.
6. تکالیف را به قسمت‌های کوچک‌تر قابل اجرا تقسیم کنیم
از میان صحبت‌های کودک و گفتگویی که در مورد تکالیفش با او انجام می‌دهیم می‌توانیم بفهمیم چقدر به اوضاع مسلط است و خودش به‌تنهایی می‌تواند تکالیفش را زمان‌بندی کند. یک راه برای اینکه کودک بتواند کنترل اوضاع را به دست بگیرد این است که تکالیفش را به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم کنیم و در تقویمی که برایش فراهم می‌کنیم، مشخص کنیم هر روز چه قسمت‌هایی را باید انجام دهد.
حتی می‌توان برایش تقویم دیواری بزرگ یا وایت‌برد تهیه کرد. شاید لازم باشد برای اطلاع از جزئیات تکالیف با معلمش ارتباط بگیریم تا برنامه‌ریزی بهتری انجام دهیم. این کار نیز یکی از راهکارهای موثر ایجاد انگیزه در دانش آموزان است.
۷. جدی و سخت‌گیر باشیم
اگر بخواهیم پدر و مادری مثبت و مفید برای کودکمان باشیم، لازم است برای ایجاد انگیزه در او جدیت و سخت‌گیری به خرج دهیم. باید پیگیر اجرای قوانینی باشیم که برایش وضع کرده‌ایم و همیشه از کودک بخواهیم که آنها اجرا کند. پیگیری و جدیت ما این پیام را به کودک می‌دهد که یقین داریم او می‌تواند موفق شود.
جدیت یعنی از اجرای پیامدهایی که برای کارهای کودک توافق کرده‌ایم کوتاه نمی‌آییم. اگر کودک قوانین را اجرا نکند، پیامدش را اعمال کنیم و سعی نکنیم فرزندمان را از پیامدهای منفی درس نخواندن حفظ کنیم، حتی اگر به قیمت گرفتن نمره‌های پایین یا افتادن از درس باشد.
ضمن این‌که جدی هستیم، مثبت بودن خود را نیز حفظ می‌کنیم. یعنی به‌ازای هر تعامل منفی با کودک، سعی کنیم ده تعامل مثبت ایجاد کنیم. و تلاش کنیم به جای غر زدن و نگران شدن، بر حمایت کردن و تشویق کردن فرزندمان تمرکز کنیم. نباید نتایج کار کودک در مدرسه را به خود بگیریم. زیرا اگر با این تصور که نمرات او نتیجه رفتار و تربیت ماست، او را سرزنش کنیم، اوضاع بدتر می‌شود.
۸. از میزان اضطراب کودک آگاه باشیم
بخش زیادی از بی‌مسئولیتی و بی‌انگیزگی کودکان، به اضطراب و خجالت آنها نسبت به کارهای مدرسه برمی‌گردد. از آنجایی که بچه‌ها لزوما از اضطراب خود آگاهی ندارند، ممکن است نتوانند این موضوع را برای ما توضیح دهند.
اضطراب ممکن است به‌اشتباه تنبلی، بی‌انگیزگی و بی‌مسئولیتی تعبیر شود. این احساسات منفی معمولا به‌صورت برون‌ریزی، گوشه‌گیری، سرپیچی و مبارزه‌طلبی خود را نشان می‌دهند. به یاد داشته باشیم که این رفتارها با بزرگ شدن کودک ممکن است شکل دیگری پیدا کنند.
با وجود این‌که کمی اضطراب می‌تواند باعث ایجاد انگیزه در کودکان شود، اضطراب زیاد جلوی توانایی فکر کردن و دسترسی به بخشی از مغز را که ایجاد انگیزه می‌کند می‌گیرد. پس دقت کنیم که احساسات یا رفتار نامناسب کودک می‌تواند به دلیل تاثیر اضطراب باشد و لزوما دلیل بر تنبلی او نیست. بنابراین بهتر است با حفظ آرامش، الگو و قوانین بهتری برایش وضع کنیم و کمک کنیم درس‌هایش را بخواند و تکالیفش را انجام دهد.
۹. زیادی از کودک کار نکشیم
کم‌کاری کودکان برای والدین خیلی ناراحت‌کننده است. والدین احساس می‌کنند بی‌انگیزگی کودکان، نتیجه تربیت بد آن‌هاست. به همین دلیل والدین به تکاپو می‌افتند و کار بیشتری از کودک می‌خواهند. پدر و مادر این کار را برای جلوگیری از احساس خجالت، شرم، شکست و ترس انجام می‌دهد.
در نتیجه، ممکن است والدین وسوسه شوند با کمک در انجام تکالیف، کار بیش‌تری از کودک بخواهند. اما باید حواسمان باشد که در این دام نیفتیم و جلوی این وسوسه را درون خود بگیریم. زیرا با تشدید فشار روی بچه فقط اوضاع بدتر می‌شود. بهتر است الگو و قوانین را برایش تعیین کنیم و اجازه دهیم خودش تکالیفش را انجام دهد و در نهایت نتایجش را -چه خوب و چه بد- پذیرا باشیم.
به این شکل به یک مربی تمام‌عیار برای کودک تبدیل می‌شویم که راهبردها را تعیین کرده و به او جهت می‌دهد، اما در کنار زمین ایستاده و اجازه می‌دهد کودک خودش زندگی را بازی کند. از آنجایی‌که مربی طرفدار بازیکنش است، برای بردن حمایتش می‌کند و هر وقت برنده شود حسابی تشویقش می‌کند.
البته که مربی از این‌که بازیکن ببازد هم نمی‌ترسد. همان‌طور که می‌دانید همه این‌ها بخشی از فرایند رشد فرزندمان هستند و تدابیر ما ضمن ایجاد انگیزه در دانش آموزان به او کمک می‌کند مسئولیت‌پذیری را بهتر یاد بگیرد.
10. نگران آینده نباشیم
وقتی می‌بینیم فرزندمان زندگی‌اش را جدی نمی‌گیرد، نگران آینده‌اش می‌شویم. وقتی کودک‌مان به هیچ‌چیز به‌جز دوست‌ها و بازی‌های کامپیوتری اهمیتی نمی‌دهد، نگران می‌شویم که در آینده موفق نخواهد بود. همین باعث اضطراب و ترس‌مان می‌شود.
هیچ‌کدام از ما نمی‌توانیم آینده را پیش‌بینی کنیم. اینکه بخواهیم روی ویژگی‌های منفی فرزندمان تمرکز کنیم، دردسرساز می‌شود. پس بیایید بر ویژگی‌های مثبت فرزندمان تمرکز کنیم و آن‌ها را در زمان حال پرورش دهیم.
آیا کودک ما فردی اجتماعی است؟ در کارهای خانه کمک می‌کند؟ آشپز خوبی است؟ از ماشین و لوازم الکترونیک سر درمی‌آورد؟ خوب است که تمرکز ما بر این ویژگی‌ها باشد؛ زیرا همین ویژگی‌هاست که باعث می‌شود فرزندمان شخص موفقی از آب درآید، نه اینکه تنها بر جنبه‌های تحصیلی و نمره‌های درسی او تمرکز کنیم. خیلی عالی می‌شود که بتوانیم کودک‌مان را در مسیری هدایت کنیم که فردی خلاق، اجتماعی و بااحساس باشد.

کلام آخر درباره راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان
برای همه این روش‌هایی که برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان معرفی کردیم، از جایی که فرزندتان مشکل دارد شروع کنید. در بعضی موارد، فرزند شما راه درازی در پیش دارد. کودک‌تان در ابتدا الگو و قوانین را دوست ندارد، اما به‌تدریج به آن عادت خواهد کرد. صبور باشید. انتظار پیشرفت یک‌شبه نداشته باشید. اما کودک‌تان را دست‌کم هم نگیرید. اطمینان داشته باشید که او به‌مرور زمان با شما همراهی خواهد کرد و با به‌کارگیری قوانین شما پیشرفت خواهد کرد.