بلوغ زودرس در کودکان، نقش تغذیه در آن چیست؟

سن بلوغ یکی از مهم‌ترین دوره های سنی در طی زندگی یک فرد محسوب می‌شود، زیرا رشد جسمانی در این دوران همانند دوران کودکی از سرعت بالایی برخوردار است. سازمان بهداشت جهانی به سنین ۹ تا ۱۹ سالگی نوجوانی اطلاق می‌کند. نوجوانی دوره‌ای است که بلوغ در آن اتفاق می‌افتد. ازنظر لغوی بلوغ به معنی رسیدن به حد بالایی از رشد است و در علم زیست‌شناسی، بلوغ عبارت است از مجموع تغییرات جسمی، روحی ـ روانی و عقلانی که در سنین نوجوانی ایجاد می‌شود و کودک رفته‌رفته وارد دوره نوجوانی می شود. برای دستیابی به رشد مطلوب در دوران بلوغ، دریافت مواد مغذی به میزان کافی ضرورت دارد. در این میان تأمین انرژی، پروتئین، آهن، کلسیم، ید و روی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اهمیت تغذیه صحیح به‌ویژه در دوران قاعدگی دختران به دلیل نیاز بیشتر به آهن در این دوران افزایش می‌یابد. توصیه کلی برای تغذیه صحیح در دوران بلوغ، استفاده از همه انواع مواد غذایی در گروه‌های مختلف مانند نان و غلات، گوشت، لبنیات، سبزی و میوه‌هاست. باید دقت نمود که تعادل، تناسب و تنوع در مصرف همه گروه‌های غذایی رعایت گردد.

عوامل مؤثر در بلوغ زودرس
۱-چاقی
یکی از عوامل مؤثر در بروز بلوغ زودرس، چاقی و اضافه‌وزن در کودکان است. طبق نظر متخصصین، دخترانی که برنامه غذایی حاوی چربی زیاد دارند، فعالیت کمی دارند و کمی چاق هستند، به‌احتمال بیشتری مبتلابه بلوغ زودرس می شوند. وزن حدود 32 تا 34 کیلوگرم در کودکان، می‌تواند به‌عنوان یک عامل هشداردهنده برای سیستم هورمونی او باشد و احتمال اینکه فردی با رسیدن به این وزن، نشانه‌های بلوغ در او نمایان گردد، بسیار بیشتر از فرد هم سن و سال خودش ولی با وزن کمتر است. با توجه به شیوع بالای اضافه‌وزن و چاقی کودکان در سراسر دنیا من‌جمله ایران، انتظار زودرس شدن بلوغ در میان افراد بالاتر خواهد بود.
۲- مصرف زیاد گوشت قرمز
از دیگر عوامل تغذیه‌ای مرتبط با بروز بلوغ زودرس، مصرف زیاد گوشت قرمز به‌ویژه در دختران است. در تحقیقی که در دانشگاه Brighton انگلیس، در بین حدود 3000 دختر انجام شد، دریافت غذایی این دختران در سنین 3 تا 7 سالگی موردبررسی قرار گرفت و زمان مراجعه بعدی این دختران به همان کلینیک، در سن حدود 12 سالگی بود. نتایج نشان داد که دخترانی که دریافت گوشت و منابع پروتئینی آن‌ها در سن 3 تا 7 سال بیشتر بود، احتمال بروز علائم بلوغ در آن‌ها بالاتر از دخترانی بود که مصرف گوشت کمتری داشتند. 49 درصد از دخترانی که بیشتر از 12 سهم گوشت در هفته دریافت می‌کردند، شروع بلوغ آن‌ها در سن حدود 12 سالگی بود. البته لازم به ذکر است که گوشت به‌عنوان منبع غنی آهن، اهمیت زیادی در تغذیه دختران در سن بلوغ دارد، ولی مصرف آن نباید از حد مجاز توصیه‌شده در طی روز بیشتر گردد.
۳- مصرف زیاد غذاهای آماده
یکی دیگر از عواملی که در بروز بلوغ زودرس نقش دارد، مصرف فست فود و نوشابه‌های گازدار است که طرفداران زیادی را در بین کودکان و نوجوانان دارد. محتوای زیاد چربی و شیرینی در غذاهای آماده و نوشیدنی‌های با قند زیاد، می‌تواند اثر مستقیم بر کاهش زمان بلوغ نوجوان بگذارد. از طرفی، به دلیل احتمال بیشتر بروز چاقی در بین مصرف‌کنندگان غذاهای آماده، خود عامل مضاعفی در کم کردن سن بلوغ خواهد بود.
۴- فرمولای بر پایه سویا
در کودکانی که از فرمولاهای تهیه‌شده از سویا استفاده می کنند، به اعتقاد برخی دانشمندان ممکن است فرد را مستعد بلوغ زودرس کند، زیرابه مدت طولانی استفاده می شود. این اثر سویا به دلیل غلظت بالای فیتواستروژنها (استروژن‌های گیاهی) است. البته تحقیقات هنوز این فرضیه را ثابت ننموده‌اند.
۵- مواد شیمیایی
دانشمندان در مورد عوامل دیگری هم در این خصوص اشاره‌کرده‌اند مانند هورمون های غذایی، باقیمانده آفت کش ها در محصولات گیاهی و ترکیبات فتالیک اسید که در پلاستیک‌ها و لوازم‌آرایشی وجود دارند. ترکیباتی مانند بیس فنول A که در پلاستیک‌ها هستند، سیستم هورمونی بدن را دچار اختلال کرده و بر وضعیت هورمون‌ها اثر می گذارد.
۶- سایر موارد
از عوامل تأثیرگذار نادر دیگری هم که ممکن است بر بلوغ زودرس تأثیر بگذارد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: تاریخچه خانوادگی بلوغ زودرس، مشکلات نادر ژنتیکی، تومورهای غیر سرطانی در مغز یا غده هیپوفیز، آسیب مغزی، عفونت در مغز مانند مننژیت و رادیوتراپی یا شیمی درمانی برای درمان سرطان.

توصیه‌های کاربردی
بنابراین توصیه‌های تغذیه‌ای باید در مرحله نخست به والدین کودکان صورت گیرد تا دقت بیشتری در نوع انتخاب‌های غذایی برای کودکان در سنین کودکی داشته باشند زیرا چاقی در دوره کودکی، سنگ بنای بروز بلوغ زودرس و چاقی در دوران بلوغ و بزرگ‌سالی است. بعلاوه، ترغیب کودکان به داشتن فعالیت بدنی بیشتر هم به پیشگیری از چاقی آن‌ها کمک می نماید و هم در زمان ورود آن‌ها به مرحله بلوغ و شروع تغییرات در خلق‌وخو، می تواند به شادابی و نشاط آن‌ها بیفزاید. زمان دیگری که لازم است به اجرای برنامه غذایی صحیح توجه نمود، دوران بلوغ و نوجوانی است، زیرا در این دوران حداکثر رشد استخوانی رخ می‌دهد و حجم عضلات، بیشتر و قدرت آن‌ها نیز افزایش می‌یابد. به همین دلیل، داشتن برنامه غذایی حاوی مقادیر مناسب از همه گروه‌های غذایی برای تأمین مواد مغذی موردنیاز در این دوران ضروری است.

لزوم توجه به بلوغ زودرس
سن شروع بلوغ در پسران ۱۱ تا ۱۲ سالگی و در دختران ۹ تا ۱۰ سالگی است. در بسیاری از موارد به علل مختلف، ممکن است سن شروع بلوغ کمتر از زمان‌های یادشده باشد. در سه دهه اخیر، کودکان به‌ویژه دختران، در سنین کمتری به بلوغ دست می یابند و این امر در دختران به میزان ۱۰ برابر پسران اتفاق می افتد. عوامل بسیاری در بروز بلوغ زودرس دخالت دارند. سابقه ژنتیکی، جزو اولین دلایل آن محسوب می‌شود. زمان ظاهر شدن نشانه های بلوغ در دختران و پسران، تقریباً مشابه زمانی است که والدین آن‌ها این علائم را نشان دادند. ولی همه عوامل به ژنتیک ختم نمی شود بلکه عللی مانند تغذیه، شرایط وزنی، عوامل محیطی مانند موقعیت جغرافیایی، میزان آگاهی از مسائل اجتماعی و شرایط روحی ـ روانی فرد نیز در پایین آمدن سن بلوغ بسیار مؤثرند.
به دلیل عوارضی که بلوغ زودرس در نوجوان ایجاد می کند، لازم است به این موضوع اهمیت داده شود. ازیک‌طرف کودک، به‌یک‌باره وارد مرحله‌ای از زندگی می شود که هنوز آمادگی ذهنی برای پذیرش این تغییرات را ندارد، و از طرف دیگر ازنظر جسمانی، بعد از شروع بلوغ، علائم افزایش قد در کودک ظاهرشده و بعد از 2 تا 3 سال متوقف می شود. این در حالی است که هنوز رشد قدی به حد مطلوب خود نرسیده و موجب کوتاه‌قدی نوجوان خواهد شد.