کودکان دو زبانه، غم ترک تحصیل دارند
در کشور ما حدود ۶۰ درصد فارسی زبان هستند و ۴۰ درصد بقیه شامل گروه‌های مختلف اقلیت زبانی‌اند.
عنایت، کلاس دوم راهنمایی که بوده درس را رها می‌کند و همراه پدرش برای کارگری از سرپل‌ذهاب به کرمانشاه می‌رود. او آن سال‌ها فکر می‌کرده که هوشش کم است و به همین‌خاطر درس‌ها را خوب نمی‌فهمد.
چند سال بعد که از ترک‌تحصیل پشیمان می‌شود، 3تا از معلم‌هایش را مقصر می‌داند که به او خوب درس‌ها را یاد نداده بودند، ولی حالا در 34سالگی می‌گوید که افت تحصیلی‌اش به‌خاطر تفاوت‌های زبان مادری‌اش (کردی) با زبان معیار کشور، یعنی فارسی بوده است؛ «اون سال‌ها فکر می‌کردم مشکل از منه، دائم خودم رو سرزنش می‌کردم که چرا تو درس‌هایی که همه خوب بودن من این‌قدر ضعیفم و به همین‌خاطر اعتماد به نفسم اومده بود پایین.
بعدها که خودم بچه‌دار شدم و رفت مدرسه و به این مشکل برخورد، معلمش گفت که بچه شما اصلا فارسی متوجه نمی‌شه و همین باعث شده که در فهم مطالب درسی با مشکل مواجه بشه. توی خونه به جای کردی باهاش کمی فارسی حرف بزنین تا زبان دومش هم تقویت بشه. اونجا بود که تازه فهمیدم خودم از کجا ضربه خوردم.»
آیدین 38 هم اهل اردبیل است، فارسی را با لهجه آذری صحبت می‌کند و ضرب‌المثل‌های ترکی را در میان صحبت‌هایش زیاد به‌کار می‌برد. او دکترای مهندسی صنایع غذایی دارد و الان جزو مدیران ارشد یکی از شرکت‌های صنایع غذایی مطرح کشور است. او کلاس اول و چهارم ابتدایی مردود و مجبور به تکرار پایه می‌شود و به قول خودش تا اول دبیرستان با نمرات لب مرزی قبول می‌شده؛ «نه اینکه فقط این مشکل من باشه! خیلی از بچه‌های هم سن من به‌خاطر اینکه زبان فارسی رو نمی‌فهمیدن تو یادگیری درس‌ها به مشکل برمی‌خوردن.
مگه اینکه معلمی داشتیم که درس رو به ترکی یاد بده که اونم معادل‌سازی همه مباحث و واژه‌ها براش سخت بود. مثلا دبستان که بودیم معلم، درس علوم رو راحت نمی‌تونست یاد بده یا درس فارسی رو همه‌مون توش ضعیف بودیم، تو دبیرستان، فیزیک و شیمی همون مشکل معادل‌سازی واژه‌ها رو داشتن.
این ماجرا باعث می‌شد که خیلی‌ها ترک‌تحصیل کنن یا با مشقت خودشون رو به پایه‌های بعد برسونن.»داستان عنایت و آیدین از سرپل‌ذهاب و اردبیل، قصه بسیاری از دانش‌آموزان در مناطق کرد‌نشین، آذری زبان، بلوچ، گیلک و... در نسل‌های مختلف است که مسئله زبان، در یادگیری و آموزش آنها را دچار چالش‌های فراوانی کرده است.
این موضوع را رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش، تأیید می‌کند و می‌گوید که این چالش جدی در نظام آموزش ایران برای کودکان مناطق دوزبانه وجود دارد که با طرح‌هایی مانند توسعه دوره پیش‌دبستانی می‌توان آن را حل کرد. حکیم‌زاده، خودش هم با این پدیده بارها مواجه شده است؛ «در سفر استانی‌ای که به ایلام داشتیم، با یک دانش‌آموز ابتدایی دختر شروع کردم به صحبت کردن، دیدم اصلا متوجه حرف‌های من نمی‌شود. این نشان می‌داد که او دایره واژگان کوچک و محدودی از زبان فارسی دارد که قطعا در آموزش‌ها آزارش خواهد داد و حتی ممکن است موجب خستگی و درنهایت ترک‌تحصیل او در سال‌های بعد شود.»
آموزش به زبان مادری یا راه‌حل دیگر؟معصومه محمدی‌هجر، محقق و دانشجوی تکنولوژی آموزشی، از کسانی است که پژوهش مفصلی درباره مشکلات دانش‌آموزان مناطق دوزبانه انجام داده است. او در این‌باره می‌گوید: «در کشور ما حدود 60درصد فارسی‌زبان هستند و 40درصد بقیه شامل گروه‌های مختلف اقلیت زبانی‌اند؛ به این صورت که 20درصد زبان ترکی و 8درصد زبان کردی و 12درصد بقیه گویش‌ها (لری، گیلکی، بلوچ و...) را تشکیل می‌دهند. بنابراین می‌توان گفت اغلب مناطق ایران جزو مناطق دوزبانه محسوب می‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «افت تحصیلی و مردودی‌های پی‌درپی دانش‌آموزان پایه‌های مختلف مدارس مناطق دوزبانه کشورمان ناشی از ناهنجاری‌های آموزش است که کودکان اقلیت‌های زبان‌های بومی و غیررسمی در امر تحصیل با آن مواجه می‌شوند، چراکه این کودکان در بدو ورود به دبستان به‌دلیل تفاوت زبان آموزشی با زبان بومی یا زبان مادری با مشکلاتی مواجه می‌شوند و معلمان نیز در آموزش خواندن و نوشتن و تفهیم مطالب و حل و فصل مسائل مربوط به یادگیری مفاهیم با نارسایی‌های عدیده‌ای، ازجمله تأخیر در زمان آموزش، سرخوردگی عاطفی و احساس خجالت در کودکان و حتی مقاومت آنان در برابر یادگیری و... مواجه می‌شوند.
پس تا زمانی که کودک در زبان آموزشی مهارت کافی پیدا نکند، تعلیم و تربیت مؤثر نخواهد بود».این کارشناس تکنولوژی آموزشی با بیان اینکه آموزش به زبان مادری یکی از راه‌های کاهش افت تحصیلی است، توضیح می‌دهد: «به دلایل و موانع متعدد، این امکان الان وجود ندارد و مسئولان آموزش‌وپرورش اجازه اجرای آن را نمی‌دهند، بنابراین بهتر است که آموزش زبان فارسی را برای کودکان مناطق دوزبانه از پیش‌دبستانی شروع کنند؛ یعنی استقرار پیش‌دبستانی برای این کودکان لازم است.»
پیش‌دبستانی و کودکان دوزبانهزمانی که قرار شد سند تحول بنیادین در آموزش‌وپرورش اجرا شود، حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش، عنوان کرد که پیش‌دبستانی به پایه‌های تحصیلی اضافه و پیش‌دانشگاهی حذف می‌شود. او گفت که اجرای این ایده، باعث کاهش ضعف آموزشی کودکان ۷ساله، به‌خصوص در مناطق دوزبانه خواهد شد.
اما او مدتی بعد در چرخشی 90درجه‌ای و بدون توضیح اعلام کرد که از این پس دانش‌آموزان در نظام 3-3-6 تحصیل خواهند داشت و پایه ششم را جایگزین پیش‌دبستانی کرد. این اقدام او و اعضای شورای‌عالی آموزش‌وپرورش باعث تعجب بسیاری از کارشناسان شد.رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش، در این‌باره به می‌گوید:
«من در آن دوران مسئولیتی نداشتم، ولی مطلع هستم که ابتدا قرار بود به‌دلیل مشکلات متعددی که کودکان، به‌خصوص در مناطق دوزبانه داشتند، پیش‌دبستانی به پایه‌های تحصیلی اضافه شود تا بتوانیم آنها را برای دوره ابتدایی آماده کنیم، ولی به هر حال این طرح اجرا نشد و ما در طول سال‌های اخیر نامه‌های متعددی به شورای‌عالی آموزش‌وپرورش نوشته‌ایم که باید هرچه زودتر پیش‌دبستانی را اضافه و سال دوازدهم را حذف کنیم؛ ضمن اینکه اعتقاد داریم پایه ششم ابتدایی کارایی لازم را ندارد. ولی اعضای شورا گفتند که به هر حال این اتفاق افتاده و هزینه‌های استقرار نظام آموزشی جدید بالاست.»
معاونت ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش می‌گوید که مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، از 2سال قبل، پیش‌دبستانی را از 3سالگی اجباری و رایگان کرد؛ چون کودکان خانواده‌های مهاجر و حاشیه‌نشین با مشکلات متعددی روبه‌رو بودند. «ما هم تلاش کردیم پیش‌دبستانی را به‌خصوص در مناطق محروم و دوزبانه الزامی کنیم، اما مشکلات متعددی همچون کمبود بودجه و دخالت‌های معاونت مدارس غیردولتی مانع از این کار می‌شود.»
حکیم‌زاده می‌گوید: «حمایت دولت از پوشش نوآموزان دوره پیش‌دبستانی در این مناطق تا سال۱۳۹۲ صفر بود که در سال۹۷ به ۲۴درصد رسیده و بقیه مشارکتی بوده. هم‌اکنون میانگین کشوری پوشش پیش‌دبستانی ۷۴درصد است؛ درحالی‌که این نرخ در خوزستان ۱۰۰درصد، سیستان‌وبلوچستان ۸۶درصد، خراسان شمالی ۹۲درصد و ایلام بالای ۹۰درصد است. این آمارها نشان می‌دهد که جهت‌گیری اعتبار کاملا مربوط به استان‌های محروم است.»
باز هم نبود آمار واقعی از افت تحصیلیحکیم‌زاده آمار حقیقی افت تحصیلی در مناطق دوزبانه را نمی‌گوید، اما اشاره می‌کند: «تحقیقات ما در مناطق دوزبانه نشان می‌دهد که عملکرد تحصیلی کودکان بسیار ضعیف است و هزینه‌های بالایی برای تکرار پایه در این دوره وجود دارد، به همین دلیل تلاش کردیم که این مشکل را تا حدی در مناطق مورد نیاز مانند خراسان شمالی، ایلام، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان و کرمان حل کنیم. نمودارها به ما نشان می‌دهد هرجا که دولت در آموزش پیش‌دبستانی هزینه کرده، نرخ قبولی بالاتری در پایه اول دبستان داشته‌ایم».
دولت در سال۱۳۹۵، ۵۰میلیارد تومان اعتبار برای پوشش پیش‌دبستانی به آموزش‌وپرورش اختصاص داد که در سال۱۳۹۶، رشد ۸درصدی پیدا کرد و به ۵۴میلیارد تومان رسید. در سال۱۳۹۷ این رقم به ۷۱میلیارد تومان افزایش پیدا کرد و در سال۱۳۹۸ روی همان ثابت ماند، اما در بودجه سال۱۳۹۹ این رقم با کاهش ۴۹درصدی به ۳۷میلیارد تومان رسیده؛ یعنی رقمی کمتر از سال۱۳۹۵. معاون وزیر آموزش‌وپرورش می‌گوید:
«قطعا این کاهش اعتبار باز هم ما را در پوشش تحصیلی کودکان مناطق محروم و دوزبانه با مشکل مواجه می‌کند. این یعنی مسئولان دولت تمام اتفاقات خوبی که حول محور پیش‌دبستانی و کمک به بهبود کیفیت آموزش کودکان در دوره ابتدایی اتفاق افتاد را ندیده‌اند و می‌خواهند به نقطه اول برگردند».
با کاهش بودجه دوره پیش‌دبستانی می‌توان حدس زد که چه اتفاقاتی برای کودکان قبل از دبستان رخ خواهد داد؛ همان داستان عنایت و آیدین و هزاران نفر از کودکان آذری، کرد، بلوچ، گیلک و... که نتوانستند در مدرسه با زبان فارسی درس‌ها را یاد بگیرند، یا مجبور به ترک‌تحصیل شدند و یا با تکرار پایه، سال‌های زیادی از عمرشان تلف شد.
معصومه محمدی‌هجر می‌گوید: «تمام این داستان‌ها نشان می‌دهد که دوره پیش‌دبستانی در این سال‌ها برای مسئولان آموزش‌وپرورش کمترین اهمیت را داشته و هر جا نیاز دیدند آن را از دور آموزش‌ها خارج کرده‌اند. این نگاه به پیش‌دبستانی اشتباه است و باید هرچه سریع‌تر به‌عنوان آمادگی قبل از دبستان در چرخه آموزش کشور ثابت شود.»
حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: تحقیقات ما در مناطق دوزبانه نشان می‌دهد که عملکرد تحصیلی کودکان بسیار ضعیف است و هزینه‌های بالایی برای تکرار پایه در این دوره وجود دارد.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼