اختلالات عصبی رشدی چیست؟

اختلالات عصبی رشدی اختلالاتی هستند که در آن‌ ها رشد و تحول مغز یا دستگاه عصبی مرکزی در دوران رشد مختل می‌ شود. این اصطلاح به مشکلاتی در عملکرد مغز اشاره دارد که همزمان با رشد فرد بر حافظه، توانایی یادگیری و هیجانات تاثیر منفی می‌گذارند. اختلالات عصبی رشدی به ۶ طبقه اصلی اختلال یادگیری خاص، اختلالات ارتباطی، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی، اختلال طیف اوتیسم، معلولیت ذهنی و اختلالات حرکتی تقسیم می‌شود. این اختلالات در اوایل زندگی شروع می‌شوند و در سرتاسر عمر با فرد همراه هستند. اهمیت موضوع زمانی است که با تشخیص زود هنگام می‌توان کودک را برای داشتن یک زندگی با کیفیت آموزش داد. همچنین مشاوره روانشناسی برای تشخیص به هنگام، به خانواده و کودک کمک رسان خواهد بود.

اختلالات عصبی-رشدی
اختلالات عصبی رشدی، اختلالاتی هستند که در آن‌ها، روند رشد مغز و دستگاه اعصاب مرکزی به درستی طی نمی‌شود. مغز بخش متفکر و هدایت کننده اندام‌های بدن است با اختلال در این بخش کارکردهای فرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. دستگاه اعصاب مرکزی نیز نقش هدایت و انتقال دستور از مغز به اندام‌های بدن را دارد. اختلالات عصبی رشدی با ایجاد نقص در این دو بخش بر هیجان، توانایی یادگیری، رشد فرد و حافظه اثر مخرب دارند.

اختلال یادگیری خاص
اختلال یادگیری در مجموع اختلالاتی را بیان می‌کند که مربوط به یک توانایی خاص مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات است. کودکان دارای این اختلال مهارت‌های یادگیری‌شان، بسیار پایین‌تر از توانایی آن‌ها است و باید با توجه به سطح هوشی و سن فرد سنجیده شود. همچنین این کودکان در تنظیم و هماهنگی اطلاعات، حافظه و توجه خود نقص دارند. اختلالات یادگیری خاص به چند سه دسته زیر تقسیم می‌شوند.
اختلال نوشتن یا دیسگرافیا: این اصلاح برای کودکانی استفاده می‌شود که علی رغم هوش طبیعی بسیار بد می‌نویسند. این کودکان اغلب آینه نویسی یا وارونه نویسی می‌کنند یا بدخط می‌نویسند.
اختلال خواندن یا دیسلکسیا: این کودکان علی رغم هوش طبیعی قادر به خواندن نیستند و ناتوانی در بازشناسی واژه دارند. همچنین از دیگر نشانه‌های دیسلکسیا خواندن کند و نادرست و هجی کردن ضعیف است.
اختلال یادگیری ریاضی یا دیسکلکولیا: اصطلاحی که برای موارد شدید اختلال ریاضی به کار می‌رود دیسکلکولیا یا اختلال در محاسبه و کسب مفاهیم ریاضی است و مشکلات ریاضی به طور قابل ملاحظه‌ای در پیشرفت تحصیلی و فعالیت‌های روزمره که مستلزم یادگیری مهارت‌های ریاضی است اختلال ایجاد می‌کند.

اختلال کم توجهی-بیش فعالی از جمله اختلالات عصبی رشدی
یکی دیگر از اختلالات عصبی رشدی بیش فعالی و کمبود توجه (ADHD) است. در واقع الگوی پایدار عدم توجه یا بیش فعالی و رفتارهای تکانشگری است. این اختلال در میان پسران شیوع بیشتری دارد و با افزایش سن میزان بیش فعالی و بی قراری کاسته شده و افراد بیشتر بی‌توجه می‌شوند. نشانه‌های آشکار این اختلال بی توجهی، حواس پرتی و بی نظمی است و برای تشخیص این اختلال نشانه‌ها باید قبل از ۱۲ سالگی بروز پیدا کنند. افزایش دوپامین در قشر جلو پیشانی در افزایش نشانه‌ها نقش دارند. این کودکان با مشکلاتی مانند شکست تحصیلی، طرد شدن توسط دیگران، تضادورزی و اختلال رفتار ارتباطی مواجه می‌شوند. برای درمان این اختلال داروهای محرک مانند ریتالین بکار می‌رود.

اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی در کودک باعث می‌شود کودک نتواند فعالیت‌های حرکتی زندگی روزمره را به آسانی انجام دهند و توانایی استفاده از ابزارهای مختلف را به درستی ندارد. این کودکان مراحل رشدی (مثل نشستن، چهار دست و پا رفتن) را دیرتر از سایرین می‌گذرانند.
اختلال هماهنگی حرکتی رشدی
این کودکان در واقع در هماهنگی حرکات خود دچار مشکل‌اند و ضعف دارند. این عدم هماهنگی در حرکات کودک با توجه به سن او پایین تر از حد انتظار است. در این اختلال مهارت‌های کودک برای هماهنگی حرکات فیزیکی با تاخیر زیادی مشاهده می‌شود و این تاخیر در موفقیت تحصیلی و یا فعالیت‌های لازم برای زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کند. همچنین این مشکلات نباید به علت یک نقص نورولوژیک، حسی و یا ذهنی دیگر باشد.
اختلال حرکات کلیشه ‌ای
شامل انجام حرکاتی تکراری، بی هدف و بدون انگیزه مثل تکان دادن پاها به جلو و عقب می‌باشد. فرد برای انجام این کارها یک اجبار درونی احساس می‌کند در صورتی که هیچ کاربرد و سودی برای فرد ندارد. حرکات کلیشه‌ای در همه مردم دیده می‌شود اما در افرادی که در محیط‌های محدود کننده زندگی می‌کنند یا به علت یک اختلال خاص به محرومیت حسی دچار شده‌‌اند بیشتر مشاهده می‌شود.
اختلالات تیک
تیک‌ها حرکات ناگهانی، سریع و مکرر هستند که در فرد رخ می‌دهد و خود فرد هیچ کنترلی بر آن‌ها ندارد. اختلالات تیک به سه نوع تیک حرکتی، تیک صوتی و اختلال توره تقسیم می‌شوند. اختلال توره مشهورترین و معروف ترین اختلال تیک است که شامل تیک‌های متعدد حرکتی و یک یا چند تیک صوتی است. این اختلال قبل از ۱۸ سالگی شروع می‌شود.

اختلالات ناتوانی ذهنی
معلولیت ذهنی اختلالی است که فرد در طول دوره رشدی خود دچار نقص‌هایی می‌شود که هم در عملکرد ذهنی (مانند نقص در عملکردهایی مانند استدلال، حل مسئله، برنامه ریزی و...) و هم عملکرد مناسب در زمینه‌های اجتماعی و عملی (مانند ناتوانی در مسئولیت‌های اجتماعی و استقلال داشتن) تاثیر می‌گذارد.
عقب ماندگی خفیف
بهره هوشی این کودکان بین ۵۵ تا ۷۰ قرار دارد و سن عقلی آن‌ها بین ۷ تا ۱۱ سال است. در شرایط آموزش مناسب می‌توانند خواندن، نوشتن، ریاضیات، مهارت‌های خودیاری و مهارت‌های شغلی را یاد بگیرند. همچنین آموزش فراگیر برای این کودکان مفید است.
عقب ماندگی متوسط
بهره هوشی این کودکان بین ۴۰ تا ۵۵ قرار دارد و سن عقلی آنان از ۵ تا ۷ سال پایین‌تر نمی‌رود. به این افراد دانشمندان احمق یا کودن‌های دانشمند نیز گفته می‌شود. در بزرگسالی می‌توانند به صورت کارگران غیرماهر به مشاغل ساده در محیط‌های تحت نظارت بپردازند.
عقب ماندگی شدید
بهره هوشی آنان بین ۲۵ تا ۴۰ قرار دارد و در هر سنی که باشند شبیه کودکان ۴ و ۵ ساله هستند. خواندن و نوشتن یاد نمی‌گیرند و علاقه خاصی به نقاشی و گیاهان، آتش سوزی، تجاوز و قتل دارند. همچنین نوسانات خلقی در این کودکان دیده می‌شود.
عقب ماندگی عمیق
نمره هوشبهر بالاتر از ۲۵ نیست و توانایی آنان از یک کودک ۳ ساله بالاتر نمی‌رود. آنان توانایی در حد یک زندگی نباتی تا ادای چند کلمه دارند. از نطر کلامی دچار پژواک، سخن نامفهوم و بی هدف هستند. همچنین قادر به کنترل ادرار و مدفوع نیستند و در تمام عمر نیاز به مراقبت دارند.

اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم نیز در زیر مجموعه اختلالات عصبی رشدی دسته بندی می‌شود. کودکانی که دارای اوتیسم هستند، در ارتباطات اجتماعی خود دچار نقص هستند، رشد کلامی و مهارت‌های ارتباطی آن‌ها مختل شده و تعدادی رفتار، علایق و فعالیت‌های تکراری و محدود دارند. نشانه‌های این اختلال، بسته به شدت، سن کودک و میزان رشد او متفاوت است. شیوع این اختلال در پسران بیشتر است و می‌تواند ناشی از عدم پاسخدهی هیجانی مادران باشد. خانواده‌ها با آگاهی از راه های شناسایی اوتیسم می‌توانند آن را زودتر تشخیص دهند.

تاثیر اختلالات عصبی رشدی بر کارکردهای ارتباطی
اختلالات عصبی رشدی می‌توانند بر توانایی‌های ارتباطی فرد نیز تاثیر داشته باشند که در نهایت با نقص‌های شدیدتر بر کارکردهای ارتباطی، منجر به ایجاد اختلالات ارتباطی می‌شوند. اختلالات ارتباطی مربوط به وجود مشکل در زبان، گفتار و ارتباط است و شامل اختلالات زیر می‌باشند.

اختلال زبان
در کودکان دارای اختلال زبان، مهارت‌های حرف زدن کودک بسیار ضعیف تر از سنی است که در آن قرار دارد و ویژگی اصلی این اختلال شامل کم بودن دامنه لغات کودک، مشکل در یادگیری کلمات جدید و ناتوانی در پیداکردن کلمات صحیح است.

اختلال صدای گفتار
در اختلال صدای گفتار، کودک نمی‌تواند از صداهای گفتاری به درستی استفاده کند. این اختلالات شامل حذف یا اضافه کردن صداها (ابو بجای ابرو)، جانشین سازی یا تبدیل صداها (سام بجای شام)، تحریف صداها ( لضا بجای رضا) و جابه جا کردن صداها (امس بجای اسم) می‌باشد. این اختلال با افزایش سن به مرور و به سرعت کاهش پیدا می‌کند.

اختلال سیالی کلامی(لکنت زبان)
در اختلال لکنت زبان کودک نمی‌تواند به طور روان و راحت صحبت کند و مثلا در هنگام صحبت صداها را م‌ کشد و یا تکرار می کند. این اختلال شایع ترین مشکل مربوط به روانی کلام است و بین سن ۲ تا ۵ سالگی کاملا طبیعی است و لکنت زبان فیزیولوژیک گفته می‌شود و ۵ سالگی نقطه اوج شروع لکنت است.

اختلال ارتباط اجتماعی
گروهی از کودکان دارای مشکلات زبانی هستند و نمی‌توانند تعاملات اجتماعی مناسبی برقرار کنند و یا برای ارتباط برقرار کردن با دیگران، از روش‌های عجیب و غریب استفاده می‌کنند. این افراد در درک پیام‌های دیگران و همچنین رساندن منظور خود به دیگران دچار مشکل هستند.

سیر اختلالات عصبی رشدی
اختلالات عصبی رشدی از دوران کودکی آغاز می‌شوند و تا پایان عمر با فرد باقی می‌ماند. این اختلالات از سنین قبل از مدرسه آغاز می‌شوند اما اکثر آن‌ها در هنگام رفتن به مدرسه به چشم می‌آیند و مورد توجه قرار می‌گیرند. خانواده‌ها با تشخیص زود هنگام بسیاری از اختلالات عصبی رشدی می‌توانند از بروز بسیاری از عوارض جلوگیری کنند یا با اتخاذ روش‌های درمانی مناسب مهارت‌های کودک را پرورش دهند تا در بزرگسالی بتوانند استقلال خود را کسب کنند. مشاوره کودک و مشاوره خانواده در این زمینه می‌تواند به والدین و مراقبان یاری برساند.